برجام پرچم ایران را به عرشه نفتکش‌ها بازگرداند

از زمان اجرای برجام تاکنون حدود 30 الی 35 قرارداد با اروپا بسته‌شده و در محدوده آب‌های بین‌المللی اروپا تردد می‌کنیم. اکنون می‌توان گفت که بازار از دست رفته ایران با برجام تا اندازه‌ای احیا شده است. قرارداد اجاره نفتکش به سپسای اسپانیا و شرکت‌های هلندی از جمله این قراردادهای اروپایی هستند که بعد از لغو تحریم‌ها امضا شد.

عطیه لباف در شماره امروز «ایران» در گفت‌وگو با مدیرعامل شرکت ملی نفتکش نوشت:

پایانه‌های صادراتی نفت خام و فرآورده‌های نفتی کشور که در روزگار سخت تحریم به پارکینگ‌هایی برای نفتکش‌های ایران بدل شده بودند؛ اکنون حال و هوای دیگری دارند. هر روز چندین نفتکش از این پایانه‌ها بارگیری می‌کند و راهی آب‌های بین‌المللی می‌شود. موتور این نفتکش‌ها را هم برجام روشن کرد. مدیرعامل شرکت ملی نفتکش در این باره می‌گوید که «بعد از لغو تحریم‌ها توانستیم دوباره به آبهای بین‌المللی بازگردیم و اکنون تمام ظرفیت 5 15 میلیون تنی این ناوگان به کار گرفته شده است.» البته بخشی از این توان شرکت ملی نفتکش را به صادرات نفت خام ایران اختصاص دادهاند و مابقی با اجاره دادن نفتکش‌های ایران به شرکتهای اروپایی به کار گرفته شده است که مفهوم آن حضور مجدد نفتکش‌های ایران در آب‌های اروپاست. سراغ «سیروس کیان ارثی» مدیرعامل شرکت ملی نفتکش رفتیم تا از آخرین گشایش‌های پسابرجام در حوزه نفتکش‌ها باخبر شویم. کیان ارثی می‌گوید: به تازگی مذاکرات با کشورهای اروپای شرقی که قرار است از ایران نفت خام بخرند را آغاز کرده‌ایم. این کشورها جدیدترین مشتریان نفتکش‌های ایران خواهند بود. او همچنین از نحوه اجاره دادن نفتکش‌های ایران به مشتریان نفت خام کشور خبرداد. به گفته کیان ارثی، تاکنون 35 قرارداد با شرکت‌های اروپایی بسته شده است. او نکات جالبی را در مورد چگونگی مقابله با توطئه عربستان برای کاهش صادرات نفت‌خام ایران و راه جدید مقابله با دزدان دریایی در گفت وگو با ما بیان کرد. گفت‌وگوی مدیرعامل شرکت ملی نفتکش را با روزنامه ایران در ذیل بخوانید.

بزرگ‌ترین ضرری که از بابت تحریم‌ها به نفتکش‌های ایران وارد شد چه بود؟

اینکه ما نتوانستیم آزادانه در آبهای بین‌المللی تردد کنیم، بزرگ‌ترین ضرر تحریم‌ها بود، هرچند که ما در کنار شرکت ملی نفت توانستیم نفت خام کشور را صادر و برای کشور درآمدزایی کنیم اما قطع روابط بینالمللی و از دست دادن بازارهای بزرگ بین‌المللی بزرگ‌ترین مشکل ناشی از تحریم بود. میزان ضرر ناشی از تحریم قابل محاسبه نیست و نمی‌توانیم برای بیان آن رقمی ارائه دهیم. اما در نظر بگیرید ارتباطات جهانی ناوگانی که کاملاً بین‌المللی است، محدود شده بود. بخشی از ناوگان و امکاناتی که ما می‌توانستیم از آنها بهره ببریم، بی‌استفاده مانده بود و برای تأمین قطعات و تجهیزات مورد نیاز مشکلات بسیاری داشتیم.

از طرفی پیش از تحریمها ما رکورد صادرات 3 میلیون بشکه در روز را هم داشتیم حال فرض کنید با تحریمها این رقم به 800 هزار بشکه رسید. فعالیت ما با کاهش صادرات نفت خام محدود شد. از طرف دیگر نفتکشهای ایران را هیچ شرکتی حاضر نبود اجاره کند چراکه یک پوشش بیمهای بینالمللی برای نفتکشها وجود نداشت. درحالی که پیش از تحریمها ما نفت خام تولیدکنندگانی نظیر عربستان و قطر را نیز حمل می‌کردیم. این‌ها تنها بخشی از مشکلات ناشی از تحریم است که مهم‌ترین آن‌ها منزوی شدن شرکت ملی نفتکش که بزرگترین ناوگان نفتکش جهان را در اختیار دارد، بود.

برجام به صورت عینی کدام یک از این مشکلات را حل کرد؟

اگر بخواهیم وضع کنونی را با شرایط تحریمها مقایسه کنیم از نظر تحریمها الان خیلی از موانع برداشته شده است. به وضوح شرکتهای بین‌المللی را می‌توانیم ببینیم که با برداشته شدن تحریم‌ها می‌خواهند روابطشان را با ایران گسترش دهند، بهعنوان مثال یکی از مشکلات ناشی از تحریم، بیمه‌های نفتکش‌ها بود. نفتکش‌های ایران اصلاً اجازه ورود به آبهای بینالمللی را نداشتند. خوشبختانه الان این مشکل حل شده است. ورود نفتکشهای ایران به آبهای بینالمللی و تردد در آن بخوبی نشان می‌دهد که برجام اثر داشته است. ما الان به هلند، اسپانیا وارد شدهایم و نفتکشهای ما توانسته دوباره گواهینامه‌ها و مجوزهای لازم رابرای تردد کسب کند.

این اتفاق به محض اجرای برجام رخ داد؟

نه همان روز اجرا اما در فاصله کوتاهی بعد از اجرای برجام این امر محقق شد. کارشناسانی که تحت پوشش بیمه پیاند آی کلاب (P&amp.I CLUB) بودند، آمدند که پوشش بیمه‌ای را تبدیل به پوشش بیمه‌ای تکمیلی کنند. با شرکت‌های بیمه‌گذار انگلیس، سوئد و نروژ هماهنگ شد و این قضیه امکان تردد ما در آبهای بین‌المللی با پوشش بیمه‌ای را فراهم کرد.

در زمان تحریم ما با پوشش بیمه پیاند آی کلاب ایرانی تردد می‌کردیم و آنها برای تکمیل پوشش بیمهای با شرکتهای بزرگ بیمه‌گذار قرارداد می‌بستند که شامل پوشش بیمه نفتکش باشد، اما الان هیچ مشکل بیمه‌ای نداریم و ترددمان براحتی انجام می‌شود.

چند قرارداد در پسابرجام برای اجاره دادن نفتکش‌های ایرانی به اروپایی‌ها بسته شد؟

از زمان اجرای برجام تاکنون حدود 30 الی 35 قرارداد با اروپا بستهایم و در محدوده آبهای بینالمللی اروپا تردد می‌کنیم. اکنون می‌توان گفت که بازار از دست رفته ایران با برجام تا اندازهای احیا شده است. قرارداد اجاره نفتکش به سپسای اسپانیا و شرکتهای هلندی از جمله این قراردادهای اروپایی هستند که بعد از لغو تحریم‌ها امضا شد. الان دو نفتکش ایران در آب‌های هلند است. به این ترتیب تردد در آبهای اروپا با برجام میسر شد.

آیا فقط بعد از اجرای برجام در زمینه اجاره و تردد در آبهای اروپا گشایش حاصل شد؟

خیر. اما مهم‌ترین بخش اروپا بود که تحریمها مانع تردد نفتکش‌های ما در آب‌های بین‌المللی این قاره می‌شد. تحریم‌ها بیشتر مربوط به ارتباطات ایران و اروپا می‌شد و به همین خاطر مهم‌ترین تأثیر برجام هم بر این بخش بود.

یعنی اکنون تمام مشکلات تحریم‌ها برای نفتکش‌ها رفع شده است؟

از نظر تردد نفتکشها و بیمهها همانطور که گفتم موانع رفع شده اما هنوز برخی از مشکلات مالی و بانکی وجود دارد. وضعیت این بخش نیز تا اندازهای بهبود یافته و در جلسات متعددی که با وزارت امور خارجه داشتیم و با برنامهریزیهایی که برای اوفک (دفتر کنترل داراییهای خارجی وزارت خزانهداری امریکا) در حال انجام است؛ مشکلات باقیمانده نیز در حال رسیدگی است و فکر می‌کنم که از نظر مالی نیز بزودی وضعیت بهبود پیدا می‌کند و من به آینده شرکت ملی نفتکش ایران به‌عنوان بزرگ‌ترین ناوگان حمل و نقل بسیار خوشبین هستم.

مشکلات بانکی روی بازگشت پول چقدر تأثیر داشته است؟

تا اندازهای با محدودیت بویژه در خصوص بانک‌های بزرگ مواجه هستیم اما پول نفتکشهای اجاره داده شده به مرور بازمی گردد و جای نگرانی نیست. مشکلات مربوط به کلاس و رده بندی، استانداردها، استفاده از پرچم همگی رفع شده و فقط موانع بانکی باقی مانده که آن هم همانطور که اشاره کردم در حال رفع شدن است.

یعنی اکنون تردد نفتکش‌ها با استفاده از پرچم ایران است؟

بله. اغلب با پرچم ایران است اما با وجود آنکه تحریمها لغو شده ما هنوز سعی می‌کنیم که در برخی موارد رعایت کنیم، همانطور که پیش از اعمال تحریم‌ها رعایت می‌کردیم. اغلب کشتیرانی‌های دنیا این کار را می‌کنند، چراکه هزینه پرچم تعدادی از کشورها پایین و دسترسی آنها به تمام آب‌های بین‌المللی ممکن است. البته ما در زمان تحریم برای آنکه تحت پرچم آن کشورها تردد کنیم هم محدودیت داشتیم و به ما اجازه نمی‌دادند اما الان برجام شرایطی را فراهم کرده است که می‌توانیم از پرچم کشورهای شناخته شده در این بخش بهره ببریم. ناگفته نماند که همه می‌دانند کدام نفتکشها متعلق به کدام کشور است و اینطور نیست که با استفاده از پرچم کشورهای دیگر بتوان هویت یک نفتکش را مخفی کرد.

شرکت ملی نفتکش 3 بار در دوران ملی شدن صنعت نفت، دوران جنگ تحمیلی ایران و عراق و در این اواخر در زمان تحریم یاور شرکت ملی نفت بود. در مورد زمان تحریم‌ها این کمک‌ها چگونه انجام می‌شد؟

همان طور که اشاره کردم در زمان تحریمها نفتکش‌های ما اجازه ورود به خیلی از آبهای بین‌المللی را نداشت. ما بعضی از پوشش‌های بیم‌های را بر اساس توافقی که با شرکت‌های آسیایی داشتیم به سختی انجام می‌دادیم و تا زمانی که پوشش بیمهای وجود نداشت ما نمی‌توانستیم حرکت کنیم. ولی تمام ناوگان ما در اختیار شرکت ملی نفت بود. یعنی به دلیل شرایط خاص آن زمان شرکت ملی نفت فروش نفت خام را بیشتر با اینکوترمزهای CIF (ارزش، بیمه و کرایه حمل تا مقصد) و DES (تحویل در عرشه کشتی در مقصد) انجام می‌داد. در آن زمان هیچ نفتکشی اجازه ورود به ایران را نداشت و فقط ژاپنی‌ها می‌توانستند با استفاده از مجوزهایی که گرفته بودند در آبهای ایران تردد کنند و دیگر مشتریان نفت خام کشور نظیر چین، کره جنوبی و هند نفت ایران را در مقصد تحویل می‌گرفتند و ما این تردد را با استفاده از بیمه پیاند آی کلاب کیش انجام می‌دادیم.

خوشبختانه در آن زمان توانستیم با استفاده از نفتکش و بیمه ایرانی آن میزان نفت خامی که اجازه صادراتش را داشتیم صادر کنیم و نگذاریم که صادراتمان کمتر از میزان تعیین شده در نتیجه تحریم شود.

البته بعد از آنکه برجام اجرا شد و صادرات نفت خام ایران به بیش از 2 میلیون و 400 هزار بشکه در روز رسید نیز شرکت ملی نفتکش بازهم در کنار شرکت ملی نفت ایستاده است و در مواردی که نوع اینکوترمز (مسائل بازرگانی مرتبط با حمل کالا از فروشنده به خریدار) تحویل در مقصد است محمولههای نفتی را تا مقصد حمل می‌کند. همچنین در مواردی که نفت خام به صورت تحویل در مبدأ (نظیر FOB) فروخته می‌شود نیز ما با خریدار وارد مذاکره می‌شویم که محموله خریداری شده را حمل کنیم و هزینه اجاره نفتکش را از خریدار بگیریم.

بعد از اجرای برجام بیشتر محموله‌های نفتی فروخته شده بر اساس اینکوترمزهایی نظیر FOB بوده است. در این شرایط مذاکرات با خریداران و اجاره دادن نفتکش‌ها به خریداران نفت خام و میعانات گازی دشوار نیست؟

این نوع حمل کمترین ریسک را برای فروشنده دارد و سیاست وزارت نفت هم این است که راحت‌ترین نوع حمل را برای فروش نفت خام خود استفاده کند، اما همکاری‌ای که وزارت نفت با ما دارد، این است که مشتریان نفت خام را به ما معرفی می‌کند و واحد بازرگانی ما با خریدار وارد مذاکره می‌شود و قراردادی را با خریدار نفت خام یا دیگر فرآوردههای نفتی منعقد می‌کنیم و نفتکش به آنها اجاره داده می‌شود. خریداران نیز بیشتر تمایل دارند برای کاهش هزینه‌های حمل از نفتکش‌های موجود در مبدأ استفاده کنند.

اکنون نفتکش‌های ایرانی در آب‌های سه قاره اروپا، آسیا و افریقا تردد دارند، آیا درخواستی از امریکا نیز برای اجاره نفتکش یا حمل نفت خام خریده شده از ایران داشته‌اید؟

تردد ما در فاصله میان قاره آسیا و امریکا بهدلیل بالا بودن قیمت سوخت اقتصادی نیست، اما بعد از برجام مجوز تردد در آبهای این قاره را داریم. الان این موضوع مطرح نیست اما قرار بود میان ایران و نزوئلا سوآپ انجام شود که البته هنوز هم به سرانجام نرسیده است. درست است که امریکا از کشورهای همسایه ما نظیر عربستان نفت خام می‌خرد اما بعد مسافت و هزینه برای آنها در کنار سیاست اهمیت دارد و فعلاً ایران درخواستی از امریکا برای فروش نفت یا اجازه نفتکش نداشته است. اگر برنامهریزی برای فروش نفت خام به قاره امریکا یا سوآپ میان دو قاره مطرح شود مطمئن باشید که اولویت حمل محموله با شرکت ملی نفتکش است.

چه میزان از حمل صادرات فعلی نفت خام کشور با نفتکش‌های ایرانی انجام می‌شود؟

از نظر حجم و ظرفیت برای صادرات نفت خام کشور ما هیچ مشکلی نداریم، چراکه شرکت ملی نفتکش ایران بزرگترین ناوگان حمل و نقل نفتکش دنیاست که 5 15 میلیون تن ظرفیت دارد. اما همانطور که اشاره کردم با توجه به سیاست‌های وزارت نفت و برنامه‌هایی که برای صادرات نفت خام در نظر گرفته است حدود 60 درصد از صادرات نفت خام با نفتکش‌های ایرانی انجام می‌شود و برای مابقی آن نیز با شرکت ملی نفت و همین طور خریداران نفت خام در مذاکره هستیم.

آیا در زمان تحریم‌ها که نفتکش‌های ایران تردد کمتری در آب‌های بین‌المللی داشتند از آنها به‌عنوان مخازن ذخیره‌سازی نفت خام و سایر فرآرده‌های نفتی استفاده می‌شد؟

بله. اما محموله‌های ذخیره شده در نفتکش‌ها نفت خام نبود، چراکه تولید نفت خام ایران به تبع کاهش صادرات کم شده بود و نفتی برای ذخیره کردن نداشتیم. اما میعانات گازی را در نفتکش‌ها و روی آب نگه می‌داشتیم. پارس جنوبی باید برنامه افزایش تولیدش ادامه می‌یافت و در کنار گاز، تولید میعانات گازی انکارناپذیر بود؛ با این حال که صادرات آن امکان نداشت. لذا تنها گزینه‌ای که داشتیم برای نگهداری این تولیدات نفتکش‌ها به‌عنوان مخازن شناور بود.

الان چطور؟ آیا نفت خام ذخیره شده روی آب داریم؟

خیر. الان هم نفت خام ذخیره شده روی آب نداریم. از طرف دیگر ذخایر میعانات گازی نیز درحال اتمام است. الان به جایی رسیدهایم که تولید میعانات گازی ما حدود 700 هزار بشکه در روز است اما تعهدات شرکت ملی نفت بیش از 800 هزار بشکه در روز است. لذا نفتکش‌های شناور ما که به عنوان مخازن ذخیره‌سازی از آنها استفاده می‌شد درحال به حرکت درآمدن هستند و هر روز از تعداد نفتکش‌های ذخیره‌سازی کاسته می‌شود و آنها به چرخه تردد وارد می‌شوند.

چند نفتکش پهلوگرفته در کنار سواحل کشور دارید که هنوز وارد چرخه حمل و نقل نشده‌اند؟

اکنون تمام نفتکش‌های ما بجز آن تعدادی که به‌عنوان مخازن ذخیره‌سازی میعانات گازی استفاده می‌شوند، در حال تردد هستند که حداقل 70 الی 80 درصد ظرفیت ناوگان می‌شود. البته این درصد با درنظر گرفتن نفتکشهایی که آماده بارگیری، تخلیه یا درحال تعمیر هستند بیان شد.

چه تعداد نفتکش به‌عنوان مخازن شناور باقی‌مانده است؟

اکنون حدود 10 فروند که هر کدام تقریباً 2 میلیون بشکه گنجایش دارند به‌عنوان مخازن شناور استفاده می‌شود، اما هر لحظه ممکن است به خواست شرکت ملی نفت به آنها دستور حرکت داده شود.

عربستان چندی پیش به تقلید از امریکا و برای جلوگیری از افزایش صادرات نفت ایران در پسابرجام شروع به سنگ‌اندازی برای تردد نفتکش‌های ایرانی کرده بود. الان وضعیت چگونه است؟

با ممانعت‌هایی که کشور عربستان در زمینه عبور و مرور نفتکش‌های ایرانی انجام داد یک سری از روابط ایران با مشتریان (CO-LOAD) را تحت تأثیر قرار داد به طوری که برخی مشتریان نفت خام و میعانات گازی ایران بعد از خرید یک محموله نظیر میعانات گازی از ایران به عربستان می‌رفتند و یک محموله دیگر مانند نفت خام سبک عربستان را نیز بارگیری می‌کردند. مخالفت‌ها و سنگ اندازی‌های عربستان سبب شد فعالیت مشتریانی که تولیدات ایران را با محصولات این کشور میکس می‌کردند مختل شود، اما خوشبختانه مشکلی از این بابت وجود ندارد و مشتریان مستقیم نفت و میعانات گازی خریده شده از ایران را حمل می‌کنند و فقط فرآیند میکس را از دست داده‌ایم که تأثیری در صادرات ما نداشته است.

الان نفت کدام کشورها را شما حمل می‌کنید؟

چین، کره جنوبی، هند، تایوان، کشورهای اروپایی. اکنون کشورهای اروپای شرقی که شرکت ملی نفت مذاکراتی را با آنها برای صادرات نفت خام انجام داده نیز قرار است به جمع مشتریان جدید شرکت ملی نفتکش نیز اضافه شوند. این خریداران جدیدترین مشتریان نفت خام و شرکت ملی نفتکش هستند.

آیا امسال با حمله دزدان دریایی مواجه شدید؟

خوشبختانه خیر. به خاطر اینکه ما توافق‌نامه‌ای با نیروی دریایی در این زمینه داریم و گارد ویژه‌ای در اختیار ماست. موضوع دیگر آنکه تردد ما در خلیج عدن و عبور از کانال سوئز که زمانی از آنجا به اروپا می‌رفتیم، انجام نمی‌شود و ما برای رفتن به اروپا قاره آفریقا را دور می‌زنیم، لذا امسال با حمله دزدان دریایی مواجه نشده‌ایم.