کشورهای نفتخیز برای ساخت داخل تجهیزات چه میکنند؟
ابوذر منصوری در وبلاگ الفبا نوشت:
نفت و گاز طبیعی، مهمترین منابع تامین انرژی بشر امروزی هستند؛ بهطوری که نفت خام ۴۵درصد و گاز طبیعی ۲۵درصد انرژی دنیا را تامین میکنند؛ از این رو نفت و گاز در معادلات اقتصادی ـ سیاسی جهان اهمیت راهبردی دارند و در فرآیند روابط بین الملل نقش مهمی همواره ایفا میکنند. حوزه تکنولوژی تاثیرات فراوانی در تحولات بازار و اقتصاد بین الملل گذاشته است. این تاثیرات در قالب رویش تکنولوژیهای جدید، اقتصادی شدن برخی از تکنولوژیها و تسریع برخی از تحقیقات و…در زمینه میادین کم ارزش نفت و گاز باعث تاثیر در قیمت کنونی و فراوانی نفت گاز شده است. درک تحولات مذکور و توجه به نیازمندیها و توانمندیهای داخلی، لزوم توجه به حوزه مدیریت تکنولوژی را دو چندان میسازد. یکی از سیاستهای اساسی کشورهای تولیدکننده نفت و گاز، رسیدن به آرزوی ساخت و تامین تجهیزات و به دست آوردن دانش فنی در این صنعت است. در حوزه نفت و گاز نیز برخی از کشورهای پیشرو در این زمینه اقدامات خوبی به انجام رسانیدهاند که از آن جمله میتوان به تدوین استراتژی تکنولوژی صنعت نفت نروژ و تشکیل انجمن انتقال تکنولوژی صنعت نفت آمریکا اشاره داشت. این نمونهها به همراه تجربیات فراوان دیگر در صنعت نفت و گاز جهان به خوبی نمایانگر حرکت رو به رشد صنعت نفت جهان در این حوزه است. در این گزارش به وضعیت پژوهش و فناوری در صنعت نفت و گاز 4 کشور روسیه، نروژ، برزیل و نیجریه پرداخته شده است.
روسیه: همکاری صنایع دفاع و صنعت نفت
پهناورترین کشور جهان، روسیه با تولید ناخالص داخلی ۲۱۱۸ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۳ هشتمین اقتصاد بزرگ جهان بوده است. روسیه پس از فروپاشی شوروی به اقتصاد بازار روی آورده است و به منابع طبیعی عظیم خود متکی است. صنعت نفت روسیه یکی از بزرگترین صنایع نفت و گاز جهان است. این کشور در کنار اوپک، دو قطب عمده تامین نفت سایر کشورها است. در دهه ۱۹۹۰ میلادی تولید نفت در روسیه کاهش شدیدی را تجربه کرد؛ به طوری که تولید روزانه نفت آن از ۹میلیون بشکه در روز به ۶میلیون کاهش پیدا کرد. اما در مارس ۲۰۰۲، روسیه توانست رتبه نخست در تولید نفت را مجددا از عربستان سعودی بازستاند. شباهت وضع مدیریتی کشور روسیه به ایران طوری است که آنها نیز فاقد برنامههای حمایت از توسعه صنایع هستند. شرکتهای نفتی هیچ انگیزهای برای سرمایهگذاری در توسعه تجهیزات جدید ندارند. مکانیزمی در سطح فدرال برای تشویق شرکتهای نفت و گاز برای تامین کالای روسی، موجود نیست.
همکاری صنایع دفاع روسیه در بخش نفت و گاز طوری است که اتحادیه سازندگان تجهیزات نفت و گاز روسیه به طور پیوسته در حال توسعه روابط اعضای خود با نمایندگان صنعت نفت و گاز است. با هدف ترویج همکاری بین شرکتهای فناوری روسیه و مشتریان بالقوه صنایع منابع طبیعی، ارتباطات بین سازمانی بهطور سالانه سازماندهی میگردد. اتحادیه سازندگان تجهیزات نفت و گاز روسیه به طور فعال به بهبود سیستم اطلاعاتی تامینکنندگان برای بازار تجهیزات نفت و گاز و ترویج دستاوردهای صنایع دفاعی قابل استفاده در صنایع نفت و گاز میپردازد.
گازپروم تامین کالای خود را چگونه مدیریت میکند
شرکت گازپروم بهعنوان یکی از بزرگترین شرکتهای نفتی صنعت نفت روسیه و جهان، ۴۰درصد گاز مصرفی اروپا را تامین میکند.
-کمیته مدیریت گازپروم بر مبنای موافقت نامههای بین شرکتهای تابعه گازپروم و Gazcomplectimpex و همچنین موافقت نامههای بین Gazcomplectimpex و تامینکنندگان، سامانه تامین کالاهای فنی را بر مبنای مناقصه مورد تایید قرارداده است.
-توسعه یک سیستم کنترل کیفیت در کلاس جهانی بخش مهمی ازسامانه تامین کالاهای فنی گروه گازپروم را تشکیل میدهد به همین دلیل،کمیته مدیریت دستورالعملی برای انطباق سازمانهای گازپروم با سیستم مدیریت کیفی بر مبنای استانداردهای بینالمللی ابلاغ نموده است.
-کمیسیون
نروژ: 4 درصد سهم فروش صرف تحقیق و توسعه
چالشهای موجود در فعالیتهای فلات قاره نفت و گاز نروژ باعث نوآوریهای گسترده گردیده است. این نوآوریها در قالب همکاریهای نزدیک سازندگان تجهیزات و بهره برداران بهدست آمده است. این امر نروژ را به محیطی جذاب برای تحقیق و توسعه نفت و گاز تبدیل نموده است و بسیاری از شرکتهای چند ملیتی نظیر شلمبرژر، در نروژ بخش تحقیق و توسعه ایجاد کردهاند. 31درصد شرکتهای نروژی برپایه نفت و گاز هستند و بیش از 4درصد فروش خود را صرف تحقیق و توسعه میکنند و این شرکتها دارای نوآوریهای بیشتری در حوزه تولید و ارائه خدمات و امور سازمانی نسبت به سایر صنایع هستند.
ویژگیهای اصلی و نکات کلیدی موفقیت برنامه
-تکنولوژیهای جدید باید توسط شرکتهای نفتی بهکار گرفته شود تا اطمینان حاصل شود که نروژ جایگاه خود را بهعنوان آزمایشگاه جهانی انرژی حفظ مینماید.
-سرمایهگذاریهای امروز در تحقیق و توسعه صنعت نفت، 10 الی 20 سال دیگر در ایجاد فرصتهای شغلی و برتری جهانی نروژ در تکنولوژیهای منتخب جلوه گر خواهد شد.
ویژگیهای اصلی برنامه OG21:
-توجه به فناوری بهعنوان عاملی مهم در کاهش هزینهها و تقویت رقابت پذیری است.
-توجه به تقویت تخصصی صنعت نفت نروژ بهعنوان فلسفهای زیربنایی برای تمامی قراردادهای فناوری از سال 1980 به بعد شده است.
-پیشتازی جهانی مراکز تحقیقاتی نروژ از سال 1991 به بعد در برخی زمینهها
-بازنگری سند استراتژی هر سه سال یکبار
برنامه استراتژیک صنعت نفت و گاز نروژ
-مهمترین درس OG21 برای نروژ، توجه ویژه برنامهریزان به نقش تکنولوژی و جایگاه آن در کسب درآمد از صنعت نفت و گاز است.
-مطابق این برنامه در بیست سال آینده، عمده درآمد صنعت نفت و گاز نروژ (حدود ۷۰ تا ۸۰ میلیارد دلار) از طریق فعالیتهای صنعتی و فروش تکنولوژی بهدست میآید.
-با وجودی که صنعت نفت در این کشور کمتر از 40 سال سابقه دارد، این کشور از جمله تامینکنندگان تکنولوژی مورد نیاز صنعت نفت ایران است که بیش از یک قرن سابقه دارد.
-تا ابتدای سال 2002 میلادی، بالغ بر 40درصد از کل منابع نفتی و حدود 10درصد از کل ذخایر گازی واقع در فلات قاره نروژ، استحصال شده است. بسیاری از ذخایر باقیمانده نیز در حال تولید و یا در دست توسعه است.
-درآمدهای حاصل از فروش نفت و گاز نروژ در کمتر از ۴۰ سال آینده به صفر خواهد رسید.
حوزههای اولویتدار تکنولوژیک صنعت نفت نروژ
به منظور دستیابی به پیشرفت چشمگیر و کسب بازار رقابتی جهان، کشور نروژ موضوعات ذیل را بهعنوان حوزههای حائز اهمیت در صنعت نفت و گاز خود مطرح کرده است:
-توسعه پایدار و تلاش برای حفظ محیطزیست
-افزایش نرخ جایگزینی ذخایر (پیدا کردن ذخایر جدید برای جبران تولید)
-افزایش نرخ بهره دهی هیدروکربنها
-ایجاد تکنولوژیهای مقرون به صرفه برای توسعه مناطق قطبی
-توسعه میادین حاشیهای (میادینی که برای توسعه سودآور نیازمند تکنولوژی جدید هستند)
-افزایش ارزش افزوده از گاز
-افزایش و توسعه تواناییها و بکارگیری آن در صنعت
-افزایش صادرات تکنولوژی
برزیل: بزرگترین کشور پذیرای سرمایهگذاری مستقیم خارجی در آمریکای جنوبی
اقتصاد برزیل بر پایه بخشهای توسعهیافتهای چون صنعت نفت، کشاورزی، معدن، تولیدات صنعتی و خدمات استوار است.کشور برزیل، نهمین اقتصاد دنیا در سال 2012 میلادی براساس تولید ناخالص داخلی است که ویژگی بارز اقتصادی آن، بازار آزاد برای جذب سرمایهگذاران خارجی است، از این رو برزیل بزرگترین کشور پذیرای سرمایهگذاری مستقیم خارجی در آمریکای جنوبی به شمار میرود. شرکتهای چند ملیتی در این کشور با سرمایهگذاری جدی در مقوله فناوری نوین، تاثیر بسزایی بر شکوفایی و رشد صنعت و اقتصاد برزیل داشتهاند.
هم اکنون میانگین تولید روزانه نفت برزیل، 2 میلیون و ۴٩٩ هزار بشکه است، به این ترتیب و با کشف میدانهای نفتی بزرگ در آبهای اطراف برزیل طی سالهای اخیر، عزم این کشور برای سرمایهگذاری در اکتشاف نفت جدیتر شده است، تا آنجا که قصد دارد طی سالهای آینده، خود را به ششمین قدرت تولیدکننده نفت در جهان مبدل سازد. شرکت پتروبراس این کشور در نظر دارد از سال ٢٠١٣ تا ٢٠١٧، ٢٣۶ میلیارد و ٧٠٠ میلیون دلار در 2 بخش نفت و گاز سرمایهگذاری کند.رویکردهای استراتژیک حاکم بر استراتژی توسعه فناوری برزیل به شرح ذیل است.
بومیسازی Local Content
-توسعه توانمندی فناوری
-ارتقای قابلیتهای منابع انسانی
-رشد صنعت ملی
-اشتغالزایی و رشد درآمد ملی
نیجریه: 3 رکن اساسی برای توسعه ساخت داخل
برنامه اصلی کشورنیجریه برای توسعه ساخت داخل استفاده از توان شرکتهای بینالمللی برای توانمندسازی و انتقال فناوری است. برای این امر نیجریه برنامههای بسیار مناسبی را طرحریزی نموده است که بهنظر میرسد اثرات آن در آینده بیشتر نمایان خواهد شد. عمده منابع نفتی نیجریه در دریا قرار دارد لذا نیجریه تمرکز خود را برای تولید کالاها و تجهیزات حجیم و گرانقیمت با فناوری نسبتا پایین قرارداده است و در این راستا تولید انواع سازههای دریایی را بهخوبی توسعه داده است.
برای تحقق اهداف نیجریه سه اقدام را همزمان پیگیری مینماید:
-اخذ تعهد از شرکتهای خارجی و قراردادن بندهای مناسب در قراردادهای توسعه میادین
-مونیتورینگ و پایش انجام تعهدات توسط کمیتهای در سطح عالی دولتی
-ایجاد سامانهای برای تایید صلاحیتهای مشارکتهایی که برای مناقصات شکل میگیرند.
ضرورت محوریت وزارت نفت در توسعه ساخت داخل تجهیزات نفت و گاز
در بررسی ارتباطات در سایر کشورها مشاهده میگردد ارتباطات کاری سازندگان تجهیزات صنعت نفت با خریدار، از وزارت صنایع عبور نمینماید و بهتر است وزارت نفت محوریت حمایت از ساخت داخل در حوزه نفت و گاز را بر عهده داشته باشد و بهعنوان پیشران عمل نماید. بدیهی است زیر ساختهای مورد نیاز سازندگان نظیر وام، تامین سرمایه، مجوزها، فراهم آوردن امکان صادرات و تامین مواد اولیه و… بر عهده وزارت صنایع است. «ساخت داخل» با تولید دانش بنیان و نوآورانه و تجاریسازی فناوریهای جدید پایدار خواهد شد.
