تلاش صنعت نفت ایران برای احیای تاریخچه ۱۰۸ ساله
مدیر موزه‌ها و مرکز اسناد صنعت نفت با بیان اینکه در سه شهر آبادان، مسجد سلیمان و تهران پروژه احداث موزه تعریف شده، جزییات جدیدی از برنامه‌های صنعت نفت برای جبران عقب‌ماندگی در حفظ میراث صد و هشت‌ساله خود را تشریح کرد.
اکبر نعمت الهی گفت: اولین موزه صنعت نفت با عنوان «موزه بنزین خانه آبادان» روز سه شنبه مورخ ۲۸ دی ماه سال جاری در این شهر افتتاح شد. موزه دوم تحت عنوان آموزشگاه فنی و حرفه‌ای (Artisan School) نیز در همین شهر تا پایان امسال یا اوایل سال آینده افتتاح خواهد شد. دیگر موزههای آبادان از جمله اسکله و جراثقیل اکوان و گوگرد، نیروگاه شماره یک، بخش قدیمی واحدهای عملیاتی و همچنین کارگاه ریخته گری و مخازن قدیمی پالایشگاه، خانه‌های تشریفاتی که جزو ۵ موقعیت در نظر گرفته در شهر آبادان برای موزه شدن به شمار می‌روند، در سال ۹۶ به بهره برداری می‌رسند.
وی با بیان جدی شدن موضوع احداث موزههای صنعت نفت در سراسر کشور از اوایل سال ۱۳۹۳ گفت: با توجه به گستردگی این پروژه عظیم ملی و بین المللی و عدم وجود تجربه کافی در این زمینه در کشور، مطالعات عمیق و گسترده‌ای از جمله بررسی ۲۰۰ موزه نفت دنیا با بهره مندی از مشاوران و کارشناسان باتجربه و متخصص در حوزه‌های نفتی، موزه‌داری، میراث فرهنگی، معماری و … به طور جداگانه برای هریک از سه موزه مسجد سلیمان، آبادان و تهران صورت گرفت.
بعد از مطالعات و تحقیقات بعمل آمده، در اواخر سال ۹۴، عملیات اجرایی و فعالیت‌های این پروژه‌ها آغاز شد که امروز شاهد به ثمر رسیدن اولین آن در شهر آبادان هستیم.
رئیس شورای راهبردی موزه‌ها و مرکز اسناد صنعت نفت ادامه داد: در این موزه که در نخستین جایگاه پمپ بنزین کشور در آبادان به بهره برداری رسیده است، آثار مربوط به ۹۰ سال استخراج تصفیه و حمل و عرضه فرآورده‌های نفتی به نمایش درآمده است. این جایگاه که در گذشته به بنزین خانه معروف بوده، توسط شرکت انگلیس و ایران ساخته شده است. این مکان تا مدت‌ها، سوخت خانگی توزیع می‌کرد و با آمدن اتومبیل و نیاز به بنزین تبدیل به جایگاه پمپ بنزین شد. با توجه به اینکه این محل سالها بدون استفاده به حال خود رها شده و دچار فرسودگی و تخریب شده بود، با بهره مندی از توانمندی مرمت کاران خبره کشور، شکل اولیه خود را بازیافت.
نعمت الهی در مورد موزه آموزشگاه فنی حرفه‌ای آبادان (Artisan School) توضیح داد: زمانی که شرکت انگلیس و ایران در آبادان شروع به ساخت پالایشگاه می‌کند، یک آموزشگاه برای برای تربیت نیروهای متخصص احداث می‌کند که عنوان نخستین آموزشگاه فنی و حرفه‌ای تخصصی در حوزه نفت در خاورمیانه را از آن خود می‌کند. دانش آموزان به این آموزشگاه فرستاده می‌شدند، تا ضمن تحصیل، برای فعالیت در پالایشگاه آماده شوند. تعداد کثیری از پیشکسوتان صنعت نفت از جمله مهندس عباس کاظمی، معاون وزیر نفت و مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی در این مدرسه آموزش داده شده‌اند.
وی ادامه داد: متاسفانه تقریباً بعد از انقلاب این مدرسه تعطیل شد و کلیه ادوات و تجهیزات آن طی این سالها به انبارها انتقال داده شد. طی جستجو و بررسی کلیه انبارها، سلویج ها و تاسیسات صنعت نفت در آبادان و شناسایی این تجهیزات، بخش اعظمی از اقلام و ابزار متعلق به این آموزشگاه بازگردانده، تعمیر، بازسازی و آماده نمایش در این موزه شد.
مدیر موزه‌ها و مرکز اسناد صنعت نفت در دامه از احداث بزرگترین پارک موزه ساحلی صنعت نفت در اسکله آبادان خبر داد و گفت: طول این پارک موزه که ۱۱ اسکله را در بر می‌گیرد، به طور تقریبی ۱.۶ کیلومتر است و در حال حاضر کار طراحی آن انجام شده و آماده اجرا است. این پارک موزه روبروی در اصلی پالایشگاه است و جراثقیل اکوان و گوگرد با برخورداری از قدمت تاریخی ارزشمند در این پارک موزه قرار دارند، ضمن آنکه تجهیزات، ادوات و ابزارآلات بسیاری برای نمایش در این مجموعه تهیه شده است.
نعمت الهی افزود: پارک موزه در یک محیط صنعتی طراحی شده به طوری که حتی صندلی‌های آن از تجهیزات مستعمل نفتی ساخته خواهد شد. با توجه به اینکه تمام ساحل آبادان متعلق به دولت است و مردم نمی‌توانند از ساحل بهره مند باشند، احداث چنین مجموعه‌ای مردم را به کنار اروند می‌آورد تا ضمن برخورداری از امکانات تفریحی و سرگرمی، از آن به عنوان یک مرکز آموزشی و پژوهشی استفاده کنند. یک دستگاه هواپیمای قدیمی اختصاصی که زمانی محمدرضا پهلوی و نیز مدیرعامل سابق شرکت نفت پیش از انقلاب از آن استفاده می‌کردند، پس از مرمت بر روی یکی از سکوها قرار خواهد گرفت.
رئیس شورای راهبردی موزه‌ها و مرکز اسناد صنعت نفت با تاکید بر اینکه در موزههای صنعت برای کلیه مردم باز است، گفت: مردم آبادان همیشه از کنار پالایشگاه عبور کرده و با سر و صدای آن آشنا هستند، اما هیچگاه اجازه ورود به آن را نداشته و شاهد عظمت و فعالیت‌های صورت گرفته در آن نبوده‌اند. ایجاد موزه در این مکان این فرصت را در اختیار آنها قرار می‌دهند تا ضمن مشاهده بخشی از تاسیسات پالایشگاه از نزدیک، با اقدامات، دستاوردها، توانمندی و زحمات کارکنان آن آشنا شوند.
وی ادامه داد: علاوه بر نیروگاه شماره یک، کارگاه ریخته گری که از اولین کارگاه‌های ریخته گری در کشور به شمار می‌آمده، واحدهای عملیاتی و پالایشی قدیمی و نیز اولین آسانسوری که به کشور وارده شده است برای بازدید مردم پیش بینی شده است. از دیگر موقعیت‌های در نظر گرفته شده درپالایشگاه برای بازدید عموم، مخازن قدیمی پرچی که آثار حملات دشمن در دوران جنگ تحمیلی بر روی آن مشهود است. سعی ما بر این است این آثار را به همان شکل نگه داریم تا از بین نرود و مردم آنها را از نزدیک ببینند.
نعمت الهی در خصوص دیگر موزههای صنعت نفت توضیح داد: موزه بعدی، ساختمان‌های تشریفاتی است که شاه و خانواده‌اش و همچنین دکتر اقبال از آن استفاده می‌کردند. این ساختمان که سه بخش تشکیل شده که در موقعیت مکانی بسیار خوب آبادان یعنی در کنار اروند رود واقع شده است. البته یکی از ساختمان‌ها در حال حاضر در اختیار نیروهای نظامی است و در اثر جنگ تحمیلی بسیار آسیب دیده. اما دیگر ساختمان‌ها در اختیار صنعت نفت بوده که بررسی و مطالعات لازم برای تبدیل آنها به موزه در حال انجام است.
وی افزود: هدف صنعت نفت، تبدیل شهر آبادان به یک موزه است. به همین دلیل در تلاش هستیم مرحله به مرحله با تعریف فازهای متعدد به این هم جامع عمل پوشانده و این میراث ۱۰۸ ساله راحفظ کنیم.
مدیر موزه‌ها و مرکز اسناد صنعت نفت در ادامه به تلمبه خانه دارخوین در اطراف شهر آبادان اشاره و اظهار کرد: این تلمبه خانه نیز جزو اولین تلمبه خانه‌های منطقه بوده و توسط شرکت نفت انگلیس و ایران احداث شده است. اما بعد از جنگ کاربری خود را از دست داد و تنها به محلی برای استقرار نیروهای نظامی کشور قرار گرفت. در حال حاضر با توجه به اینکه این مکان در مسیر کاروان‌های راهیان نور قرار دارد و باتوجه به نقش و جایگاه مهم آن در هشت سال دفاع مقدس، مورد توجه مردم قرار خواهد گرفت.
نعمت‌الهی در ادامه در خصوص موزههای نفت در مسجد سلیمان توضیح داد: شهر مسجد سلیمان هم همچون آبادان به شهر موزه نزدیک است، زیرا تک آجرهای آن یادآور ظهور صنعت نفت در این شهر است. برای این شهر هم شش موقعیت در فاز اول برای احداث موزه در نظر گرفته شده است که سالن اصلی موزه در مجموعه بی بیان مراحل مرمت و بازسازی خود را سپری می‌کند.
چشمه‌های نفتی که به صورت طبیعی از دل زمین می‌جوشد، کارخانه تقطیر، نیروگاه برق تمبی، واحد بهره برداری نمره ۹ و چاه شماره یک از جمله این ۵ موقعیت به شمار می‌روند.
نعمت الهی با اشاره به دیگر موزه صنعت نفت کشور که در تهران احداث خواهد شد، گفت: مشاور موزه علوم و فناوری تهران، مطالعات خود را به اتمام رسانده و به زودی پروژه وارد فاز اجرایی خواهد شد. محل احداث موزه در کنار پژوهشگاه صنعت نفت با مساحتی بالغ بر ۴.۷ هزار هکتار خواهد بود که طی رایزنی با مجموعه شهرداری تهران، هماهنگی‌های لازم برای ساخت این موزه به عنوان یک مرکز پژوهشی و علمی انجام شده است.
وی با تاکید بر این نکته که موزه تهرانشی محور نخواهد بود، گفت: موضوع اصلی این موزه علوم و فناوری صنعت نفت و نمایش گذشته، حال و آینده این صنعت خواهد بود.
نعمت الهی اظهار امیدواری کرد با آغاز اقدامات عملیاتی در ابتدای سال آینده و طی برنامه ریزی‌های صورت گرفته، این مجموعه تا ۵ سال آینده به بهره برداری برسد.
رئیس شورای راهبردی موزههای صنعت نفت در ادامه از احداث جایگاه‌های پمپ بنزین در اقصی نقاط سخن گفت و اظهار داشت: شرکت نفت انگلیس و ایران حدود ۲۰ جایگاه پمپ بنزین با معماری واحد در کشور ایجاد کرد که در حال حاضر تنها ۳ ساختمان آن باقی مانده است. یکی از این ساختمان‌ها در سبزوار و دو ساختمان دیگر در تهران واقع شده است که متاسفانه یکی از آنها توسط شهرداری تخریب شده است. اما ساختمان دیگر مستقر در خیابان سعدی نبش دروازه دولت، هنوز سالم بوده و در حال بازسازی است و امید می‌رود تا بهار سال آینده به بهره برداری برسد. مدیر موزه‌ها و مرکز اسناد صنعت نفت افزود: یک جایگاه قدیمی هم در خیابان ۱۵ خرداد قرار دارد که به بخش خصوصی فروخته شده است. البته برای جلوگیری از تخریب، این ساختمان به ثبت ملی میراث فرهنگی رسیده است. در حال حاضر باتلاش سازمان میراث فرهنگی و صنعت نفت بیش از ۱۳۰ نقطه نفتی در کشور شناسایی شده و به ثبت میراث فرهنگی رسیده است تا از تخریب آن جلوگیری گردد، این اقدام تا شناسنامه دار شدن کلیه بناهای تاریخی مرتبط با صنعت نفت ادامه خواهد داشت.
نعمت الهی از ایجاد یک موزه نفتی در کرمانشاه و در کنار دومین پالایشگاه کشور خبر داد و گفت: در پالایشگاه کرمانشاه، یک کارخانه حلب سازی وجود داشته دارد که در گذشته به علت عدم وجود خطوط انتقال نفت و فرآورده‌های نفتی، انواع سوخت از طریق حلب‌های ۲۰ لیتری منتقل می‌شد. زمانی که ما به قدمت این کارخانه پی بردیم، این مجموعه در حال مزایده بود. با توجه به اینکه این کارخانه هنوز هم قابل استفاده است می‌توان با مرمت و تجهیز آن شاهد ادامه حیات مجدد آن باشیم.
انبار نفت شماره یک مشهد از دیگر موقعیت‌های هدف برای موزه شدن از مباحث مطرح شده از سوی مدیر موزه‌ها و مرکز اسناد بود که وی در این باره گفت: انبار نفت شماره یک مشهد یک مجموعه توزیع سوخت کامل بوده که هم از جایگاه ریلی و هم منابع پرچی قدیمی برخوردار است و قدمت آن به بیش از ۸۰ سال می‌رسد. این مجموعه می‌تواند محل مناسبی برای ایجاد یک مرکز فرهنگی و هنری باشد.
نعمت الهی در ادامه با اشاره به شهر اهواز و مجموعه خرم کوشک گفت: در این مجموعه یک ساختمان قدیمی و زیبایی وجود دارد که تصمیم داریم آن را به مجموعه‌ای برای بازدید دانش آموزان و علاقه مندان تبدیل کنیم. یک ساختمان قدیمی معروف به کنسولگری منطقه‌ای انگلیس هم در کرمان وجود دارد که نیاز به مرمت دارد. این ساختمان که قدمت آن به دوران صفویه باز می‌گردد می‌تواند با تعاریف در نظر گرفته شده برای آن به یک مجموعه فرهنگی در این شهر بدل گردد.
رئیس شورای راهبردی موزه‌ها و مرکز اسناد صنعت نفت با تاکید بر اینکه در هر نقطه از کشور میراث ارزشمندی از صنعت نفت وجود دارد که متاسفانه در نگهداری آن غفلت شده است، اظهار کرد: امید است با روند پیش رو و حمایت وزیر، معاونان و مدیران نفتی، این مهم زودتر اجرا شود. به نظر من موزه‌ها موجوداتی زنده هستند که باید مرتب مورد رسیدگی قرار گیرند و به روز شوند تا نسل‌های بعدی با مشاهده آنها با تاریخ صنعت نفت آشنا شود و این مجموعه‌ها بتوانند پاسخگوی نیاز علاقه مندان باشند.
وی در پایان از اجرای طرح تورهای صنعتی در آینده خبر داد و گفت: ایجاد و راه اندازی موزه‌ها در شهر آبادان و دیگر شهرها ضمن ایجاد مراکز علمی، تفریحی و گردشگری برای تفرج مردم، باعث رونق صنعت گردشگری ملی و بین المللی خواهد شد. هرچقدر ما بتوانیم این مراکز دیدنی را در شهر ایجاد کنیم، گردشگر بیشتری جذب می‌کنیم. نعمت الهی با اشاره به موزه گوگن هایم در شهر بیلبائو افزود: این موزه در این شهر مرده را زنده کرد و باعث شده توریست‌ها از تمام دنیا بیایند و در آن شهر هزینه کنند. احداث موزه علاوه بر اشتغال‌زایی، امید زندگی را در یک شهر بالا می‌برد.
