چرا در بوشهر برف بارید؟

فاطمه لطفی، خبرنگار حوزه توسعه پایدار انرژی امروز

طی روزهای گذشته، بوشهری‌ها و مردم برخی دیگر از شهرستان‌های این استان کرمسیری، شاهد بارش برفی چند ساعته بودند. هرچند برای مردم این برف خوشحال‌کننده خواهد بود، اما برای آنان که دغدغه محیط زیستی دارند، بارش چنین برفی در چنین مناطقی، با شک و تردید همراه است.

به گزارش خبرنگار حوزه توسعه پایدار «انرژی امروز»، بخار آب موجود در جو به صورت مولکولی و با حالت پخش نامنظم و آشفته به‌صورت همرفتی و فرارفتی انتقال می‌یابد. حمل و انتقال بخار آب در عرض‌های جغرافیایی تا حدود زیادی از طریق فرآیندهای پیچیده و آشفته رخ می‌دهد و این جریان‌ها در مناطق استوایی و نزدیک استوا به شکل‌های مختلف صورت می‌گیرد و با توجه به مقدار زیاد بخار آبی که در این جریانات مشابه رودخانه‌های سطح زمین، جابجا می‌شود از اصطلاح رودخانه‌های جوی برای آن استفاده می‌شود.

رودخانه‌های بالای سرمان!

 تحقیقات نشان می‌دهد که سالانه به‌طور همزمان چهار تا پنج رودخانه اتمسفری در نیمکره شمالی و جنوبی به وقوع می‌پیوندد. محاسبات نشان می‌دهد این رودخانه‌های اتمسفری بخاری به اندازه خروجی رودخانه آمازون را منتقل می‌کنند. برخی منابع هم میزان بخار آب انتقالی توسط رودخانه‌های اتمسفری را 10 برابر آب موجود در دهانه رودخانه می‌سی‌سی‌پی می‌دانند.

رودخانه‌های اتمسفری یا ARs توسط رودبادها منتقل می‌شوند و نقش محوری در چرخه آب جهانی دارد اما تنها 20 تا 40 درصد از بخار آب موجود در رودخانه‌های اتمسفری به برف و باران تبدیل می‌شود و بر روی پدیده‌های طبیعی مثل سیل و طوفان تاثیر می‌گذارد.  

 رودخانه‌های اتمسفری ایران از چهار جهت مختلف جنوب شرق، جنوب، جنوب غرب و غرب وارد ایران می‌شوند. در این میان بر اساس تحقیقی که سعدون سلیمی، کارشناس ارشد آب و هواشناسی سینوپتیک دانشگاه خوارزمی و همکارانش در سال 1394 انجام داده‌‌اند، رودخانه‌های اتمسفری جنوب غربی بیشترین فراوانی را دارند و بیشترین رطوبت هم مربوط به ARs جنوبی و جنوب غربی است و به غیر از فصول گرم، در بقیه فصول مشاهده می‌شوند.

رودخانه‌های اتمسفری عمدتا از منابع آبی بزرگ و دوردست، مثل اقیانوس اطلس و هند منشا می‌گیرند و به‌صورت ARs جنوب غربی وارد کشور می‌شوند.

در سال 2013، این رودخانه‌های اتمسفری، باعث افت 13 درجه‌ای دما در سیستان و بلوچستان و بارش شدید آبگرفتگی معابر در بوشهر و رعد و برق و تگردگ در کرمان شدند.

خشکی و سیلاب سیستان، برف در بوشهر!

ایران کشوری است که بسیاری از مناطق آن دچار کمبود آب و خشکسالی‌های شدید شده است. از سویی در برخی مناطق وقوع بارش‌های شدید و سیلاب‌ها خسارات بسیاری به مناطق مسکونی و کشاورزی و زیرساخت‌ها وارد می‌سازد.

در پایگاه اطلاع رسانی مرکز ملی پایش و هشدار خشکسالی، وابسته به سازمان هواشناسی کشور، در تعریف خشکسالی آمده است: «از دیدگاه اقلیم‌شناسان، خشکسالی یک پدیده طبیعی است که در اثر تغییرات الگوهای آب و هوایی ناشی از کاهش نزولات جوی کمتر از حد معمول خود به وجود می‌آید و ادامه آن، موجب عدم تعادل اکولوژیکی و هیدرولوژی می‌شود» و نتیجه می‌گیرد که «خشکسالی قابل تعیین است».

در تشریح وضعیت بارندگی کشور و براساس گزارش بارندگی روزانه شرکت مدیریت منابع آب ایران،  ارتفاع کل ریزش‌های جوی از اول مهر ماه تا 15 بهمن ماه سال آبی 95 – 96، بالغ بر 83 میلیمتر بود. این مقدار بارندگی نسبت به میانگین دوره‌های مشابه دراز مدت (114 میلیمتر) 27 درصد کاهش و نسبت به دوره مشابه سال آبی گذشته (136 میلیمتر) 39 درصد کاهش نشان می‌دهد.

طی روزهای گذشته، با کاهش شدید دمای هوا در سطح استان بوشهر، در پدیده‌ای نادر در این استان برف بارید. کارشناسان هواشناسی بارش این برف را مربوط به حرکت همان رودخانه‌های اتمسفری می‌دانند که از سمت خلیج گینه در شرق اقیانوس اطلس به سمت ایران جریان داشته است و در سپیده‌دم روز جمعه 15 بهمن ماه، باعث بارش برف در شهرها و روستا‌های بوشهر، تنگستان، دشتی، جم، بوشکان و… شده است.

به گفته کارشناسان، به جز بخش ارم دشتستان و کوه‌های بیرمی تنگستان که بارش برف طی دهه‌های 80 و 90 وجود داشته است، در شهرستان دشتی، این برف طی یک قرن گذشته بی‌سابقه بوده است.

در سال‌های گذشته هم اندک برفی در ارتفاعات استان بوشهر ثبت شده بود، در حالی که همزمان در شهرهای شمال غربی ایران چون خلخال و اردیبل، دمای هوا به منفی 24 درجه سانتی‌گراد رسیده است، اما این میزان بارش امسال در بوشهر بی‌سابقه بوده است. دمای هوای بوشهر در تابستان امسال به 53 درجه سانتی‌گراد بالای صفر هم رسیده بود.

بارش برف در نقاط گرمسیر دنیا گه گاه اتفاق می‌افتد. در دسامبر سال 2016، شهر «طبرجل» عربستان هم شاهد بارش برف بود، در حالی که بارش برف در مناطق شمالی و مرکزی عربستان پدیده‌ای غیرعادی است. در سال 2015 هم پدیده‌ای مشابه در عربستان رخ داده بود. از سویی در نوامبر 2016، بارش غیرعادی برف شهر توکیو را فرا گرفت. توکیو شهری است که معمولا بارش برف چندانی ندارد مگر اندکی در ماه‌های ژانویه و فوریه. اما بارش برف در ماه نوامبر در این شهر که دمای هوای شهر بین 14 تا 20 درجه سانتی‌گراد هست، موضوعی غیرعادی است.

همیشه پای تغییرات اقلیم درمیان است

هرچند این بارش‌ها برای مردم عادی، شور و هیجان به‌همراه دارد، و سعودی‌ها با وجود ممنوعیت ساخت آدم برفی، با آدم‌برفی‌هایشان در فضای مجازی عکس می‌گیرند، بوشهری‌ها هم خوشحالی می‌کنند و احتمالا مردم توکیو هم به خاطر برف باید خوشحال باشند، اما کارشناسان سازمان جهانی هواشناسی، به دیده تردید به موضوعاتی این‌چنینی نگاه می‌کنند و در نهایت در میان هیاهوی منکران تغییرات اقلیم، منکرانی چون دونالد ترامپ، رییس‌جمهور ایالات متحده، انگشت اتهام را به سوی انتشار گازهای گلخانه‌ای و به‌هم ریختگی اوضاع آب و هوایی دنیا می‌گیرند.

از سال‌ها قبل، آنان که همیشه منکر تغییرات اقلیم هستند، بارش برف و سرمای هوا را دلیل موجهی برای انکار گرمایش جهانی می‌دانند. اما دانشمندان معتقد هستند تغییرات اقلیم بر بسیاری از روندهای اتمسفری جو زمین تاثیرگذار است. به‌عنوان نمونه، رودخانه‌های اتمسفری که از نواحی حاره به سوی سواحل غربی ایالت کالیفرنیای امریکا حرکت می‌کنند و نیمی از بارش سالانه این ایالت را فقط در یک هفته به همراه دارند، باعث ایجاد سیلاب‌های مخربی می‌شوند که به دنبال خود خسارات اکولوژیکی هم برجا می‌گذارند. همین رودخانه‌های اتمسفری در سال 2011 جمعیت صدف‌های خوراکی منطقه را به طور قابل ملاحظه‌ای کاهش داد.

تاثیر تغییرات اقلیم بر روی رودخانه‌ای اتمسفری که به ایالات متحده می‌رسند آنقدر زیاد هست که مطبوعات این کشور می‌نویسند: دونالد ترامپ می‌تواند تغییرات اقلیم را منکر شود اما کالیفرنیا نمی‌تواند از تغییرات شدیدی که با آن مواجه است در امان بماند.

ما مطالعه نکرده‌ایم

متاسفانه تاثیر تغییرات اقلیم بر رودخانه‌های اتمسفری که بارش‌های ایران را تحت تاثیر خود قرار می‌دهند مطالعه نشده است. اما آن‌چه که مسلم است امسال تمام شش حوضه آبریز کشور با کاهش شدید بارش مواجه بودند. از سویی در هفته‌های اخیر بارش شدید و بی‌وقفه باران در حوزه آبریز شرق، که در میان حوضه‌های آبریز کشور کمترین میزان بارش و گاه تا حد صفر را تجربه کرده بود، باعث جاری شدن سیلاب در این مناطق و خسارات شدید به منازل مسکونی و زیرساخت‌های شهری و روستایی شد.

به گفته میشل دتینگر محقق هیدرولوژیست در مرکز تحقیقات جغرافیایی ایالات متحده، «بایستی تحقیقات وسیعی در خصوص نقش تغییرات اقلیم بر میزان بارش‌هایی که در آینده خواهیم داشت، صورت بگیرد».

دانشمندان باور دارند که مدل‌های اقلیمی و فیزیک حاکم بر آنها نشان می‌دهد که رودخانه‌های اتمسفری در آینده مرطوب‌تر و قوی‌تر خواهند بود چون اتمسفر گرم‌تر، رطوبت بیشتری را به خود جلب خواهد کرد. به ازای افرزایش هر یک درجه فارنهایت دما، رطوبت رودخانه‌های اتمسفری 4 درصد بیشتر خواهد شد.

براین اساس دتینگر معتقد است با تغییرات اقلیم باید منتظر شدت عمل بیشتری از رودخانه‌های اتمسفری بود.

در نیم قرن اخیر، تغییرات اقلیم باعث شده در اتمسفر رطوبت بیشتری انباشته شود و این رطوبت روزی به صورت برف یا باران به زمین باز خواهد گشت. اثر انگشت تغییرات اقلیم پیش از این هم در تغییر بارش‌های شدید نیم‌کره شمالی مشاهده شده است، حتی میزان بارش نیز تحت تاثیر پدیده تغییرات اقلیم قرار گرفته است.

بر اساس مدارکی که ثبت شده است از سال 1950، رودخانه‌های اتمسفری مسوول از بین رفتن 81 درصد موج‌شکن‌های سواحل کالیفرنیا و 80 درصد طغیان رودخانه‌های این ایالت بوده‌اند.

تغییرات اقلیم باعث بالا آمدن سطح دریاها و بیشتر شدن سیلاب‌هایی می‌شود که رودخانه‌های اتمسفری در خود دارند.  

آنچه که مسلم است موجودیت تغییرات اقلیم و اثراتی که بر کره خاکی دارد غیرقابل انکار است. سیاست‌هایی که دولت‌ها در پیش گرفته‌اند، به خصوص آنها که در صدر تولیدکنندگان گازهای گلخانه‌ای قرار گرفته‌‌اند، بایستی تغییر کند.

ایران هم به‌عنوان کشوری که در تولید سالانه‌ گازهای گلخانه‌ای جزو 10 کشور اول لیست جهانی است؛ بایستی به فکر خانه‌تکانی اساسی در این زمینه باشد. تغییرات اقلیم سال‌هاست تاثیرات خود را در کشور ایران نشان داده است. خشکسالی و سیلاب در سیستان و بلوچستان و برف در بوشهر فقط گوشه کوچکی از انتقامی است که مادر طبیعت می‌گیرد.