آماک؛ روزنه‌ای به سوی کاهش آلودگی هوای خوزستان

فاطمه لطفی، خبرنگار حوزه توسعه پایدار انرژی امروز

به گفته یورن هامسون، مدیر برنامه بانک جهانی، حجم گازهای همراه نفت که سوزانده می‌شود در پنج کشور دنیا، شامل عراق، سوریه، آمریکا، نیجریه و ایران از همه بیشتر است. در سال‌های اخیر حساسیت بر روی موضوع سوزاندن گازهای همراه نفت بیشتر شده است به‌طوری‌که بانک جهانی از شرکت‌های نفتی جهان خواسته تا سوزاندن گازهای همراه را تا سال 2030 متوقف کنند.

به گزارش خبرنگار حوزه توسعه پایدار انرژی امروز، سالانه 140 میلیارد متر مکعب برابر با 384 میلیون متر مکعب در روز، گازهای همراه سوزانده می‌شوند که معادل با انتشار گاز دی‌اکسید کربن حدود 70 میلیون خودرو در جاده‌هاست.

سوزاندن این گازها، علاوه بر اتلاف شدید انرژی و آلودگی هوا، مضررات دیگری نیز دارد که از آن جمله از بین رفتن ترکیبات ارزشمندی است که در این گازهای همراه وجود دارند.

تخمین زده می‌شود حدود 40 درصد گازهای همراه نفت تولیدی ایران سوزانده می‌شود. این اعداد آنقدر بزرگ هستند که در سال 1392، حجم گازهایی که سوزانده شد حدود 26 میلیون مترمکعب در روز، معادل یک فاز پارس جنوبی بود.

آماک در ایران

در ایران، به فرآیند نسوزاندن گازهای همراه «آماک» گفته می‌شود. واژه آماک، حروف اول میدان‌های نفتی «آب تیمور»، «منصوری و مارون»، «اهواز» و «کوپال» است. این طرح نخستین بار در سال 1379 مطرح شد.

هدف آماک، جلوگیری از سوزاندن گازهای ترش همراه و درنتیجه جلوگیری از انتشار آلاینده‌های هوا از طریق جمع‌آوری، آبزدایی و شیرین‌سازی گازهای ترش و تبدیل این گازها به گاز شیرین؛ فرآورش گاز غنی و تولید مایعات گازی شیرین به منظور تامین خوراک پتروشیمی‌ها و مصارف دیگر گاز؛ افزایش تولید نفت خام از طریق برگشت مایعات گاز ترش تفکیکی به واحدهای بهره‌برداری نفت است.

در طرح آماک، نفت خام پس از خروج از چاه، از طریق لوله به واحدهای بهره‌برداری نفت انتقال و در این واحدها در چهار مرحله فشار آن کاهش می‌یابد، به‌طوری که در مرحله نهایی فشاری کمی بیشتر از فشار اتمسفر دارد، و به این ترتیب در چهار مرحله این گازها از نفت جدا می‌شوند.

آماک، استفاده صحیح از منبعی رایگان

از ویژگی‌های آماک، می‌توان به تامین خوراک بدون هزینه، تاثیرات مستقیم زیست‌محیطی آن و کاهش آلودگی هوا اشاره کرد. محصولات نهایی این طرح، گاز مایع خام (NGL)، گاز سبک و مایعات گازی ترش است و براساس پیش‌بینی‌های کارشناسان، نرخ بازده سرمایه‌گذاری در طرح آماک، 30 درصد است و دوره بازگشت سرمایه‌گذاری دو سال خواهد بود.

اثرات زیست‌محیطی طرح نیز، بهبود کیفیت هوا، آب‌های سطحی،‌زیرزمینی و خاک، حفاظت از پوشش گیاهی، حیات جانوری، رویشگاه‌ها، مناطق تحت حفاظت سازمان حفاظت محیط زیست و گونه‌های در خطر انقراض، حفاظت از لایه ازن و کاهش باران‌های اسیدی و بروز وارونگی هواست.

گازهای همراه نفت به سبب وجود مقادیر زیاد هیدروژن سولفوره، عملا قابل استفاده نیستند و در مشعل‌های واحدهای بهره‌برداری سوزانده می‌شوند. اما در چهارچوب طرح آماک، در کنار هر یک از این ایستگاه‌های بهره‌برداری یک ایستگاه تقویت فشار برای گازهای همراه احداث می‌شود تا گازها را پس از جمع‌آوری، تراکم‌زدایی و نم‌زدایی از طریق شبکه خطوط لوله به پالایشگاه شیرین‌سازی پروژه انتقال دهند و به گاز شیرین تبدیل کنند.

آماک، در پیچ و خم اجرایی شدن

در سال 1393، مدیر تولید شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب با تاکید بر پیشگیری از انتشار آلاینده‌های زیست محیطی از طریق جمع‌آوری گازهای ترش و تبدیل این گازها به گاز شیرین غنی برای استفاده‌های صنعتی، تجاری و خانگی به عنوان اهداف اجرای طرح آماک، گفته بود: بیش از 90 درصد اهداف طرح محقق شده است.

استخراج و فرآوری نفت خام در تمام مناطق نفت‌خیز دنیا، انتشار آلایندگی را به‌همراه دارد. اما امروزه با توجه به پیشرفت‌های تکنولوژیکی که در این زمینه به وجود آمده، طرح‌های جلوگیر از سوزاندن گازهای همراه نفت No Flaring حجم آلاینده‌های مناطق نفت‌خیز به طور چشم‌گیری کاهش یافته است.

کرامت بهبهانی، مجری طرح آماک در سال 1394، در گفت‌وگوی خود با شانا، از پیشرفت 97 درصدی فاز دوم طرح آماک خبر داده بود. وی در آن زمان، هزینه این طرح را بالغ بر 480 میلیون دلار اعلام کرده بود.

به گفته بهبهانی، فاز اقتصادی این طرح، شامل تکمیل هفت ایستگاه تقویت فشار و نم‌زدایی گاز ترش، یک پالایشگاه شیرین‌سازی،‌حدود 180 کیلومتر خط لوله،‌ حدود 100 کیلومتر خط انتقال نیرو، یک ایستگاه برق و سه بخش توسعه ایستگاه برق بود که در سال 88 در اختیار بهره‌بردار قرار گرفته بود.

فاز دوم طرح نیز، شامل 96 کیلومتر خط لوله انتقال گاز اسیدی، تقویت فشار و نم‌زدایی گاز اسیدی است که کاربرد زیست محیطی دارد و گاز اسیدی را به پتروشیمی رازی به عنوان خوراک تحویل می‌دهد.

با اجرای این طرح‌ها 241 میلیون فوت مکعب گاز جمع‌آوری شده و به 220 میلون فوت مکعب گاز شیرین بدل می‌شود که حدود 210 میلیون فوت مکعب گاز، شیرین سازی شده است.

سال گذشته مجری طرح آماک از راه‌اندازی قریب‌الوقوع این طرح خبر داده بود. خرداد ماه گذشته هم مدیر عامل شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب، از پیشرفت 99.9 درصدی فاز دوم طرح آماک خبر داده بود و علل تاخیر در راه‌اندازی پروژه را ضعف پیمانکار اجرایی آن اعلام کرده بود.

در مردادماه امسال هم دو قرارداد فروش گازهای همراه مشعل میادین مارون سه و شش، کرنج و پارسی میان شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب و سرمایه‌گذاران داخلی امضا شد. در قالب این قراردادها، 42 میلیون فوت مکعب در روز، از گازهای همراه نفت واحدهای بهره‌برداری میادین فوق، جهت تولید برق در اختیار دو شرکت هیربد نیرو، و تجهیزات گاز تامکار گذاشته شد.

اهوازی‌ها چشم به راه آماک

معصومه ابتکار، معاون رییس جمهور و رییس سازمان حفاظت از محیط زیت کشور، قرارداد فروش گازهای مشعل را گام مهمی در جهت تحقق مسوولیت‌ها و تعهدات دولت برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، آلودگی هوا و مصرف انرژی دانسته است که در جهت تعهدات بین‌المللی دولت انجام می‌گیرد.

حالا در 15 بهمن سال سال 1395، غلامرضا شریعتی، استاندار خوزستان، در جلسه‌ای با حضور رییس سازمان حفاظت از محیط زیست و سفیر عراق، از آمادگی تقریبی طرح آماک خبر داده و اعلام کرده است با سفر اسفند ماه ریاست جمهوری به استان خوزستان این طرح به‌مرحله بهر‌ه‌برداری می‌رسد.

براساس اعلام شریعتی استاندار خوزستان، 18 میلیون فوت مکعب گاز اسیدی که تولید و 800 تن اسید را وارد هوای خوزستان به ویژه اهواز می‌کرد جمع‌آوری و در پتروشیمی رازی به خوراک تبدیل می‌شود.

بیژن عالی‌پور، مدیرعامل شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب، هم در این جلسه گفت: 87 درصد گازهایی که می‌سوختند دیگر نمی‌سوزند و فقط 13 درصد گازها، معادل 8 میلیون متر مکعب، سوخته می‌شوند.

عالی‌پور اعتبارات برطرف‌سازی مشکل آلودگی گازها را 160 میلیارد تومان برآورد کرده است و از اولویت اهواز در این میان سخن گفته است.

به گفته عالی‌پور، شرکت نفت 28 پروژه برای جمع‌آوری گازهای همراه تعریف کرده است که بعد از اجرایی شدن این طرح‌ها، دیگر گازی برای سوختن وجود نخواهد داشت.

طرح جمع‌آوری گازهای همراه نفت خوزستان، در سه برنامه دراز مدت، میان مدت و کوتاه مدت اجرا می‌شود. در برنامه کوتاه مدت گازها جمع‌آوری و به عنوان سوخت نیروگاه مصرف می‌شوند.

به هر حال بخش عظیمی از فعالیت‌های وزارت نفت در خوزستان قرار دارد و بیشترین آلودگی محیط زیستی و به ویژه آلودگی هوای حاصل از نفت را مردم خوزستان تحمل می‌کنند.

علی بنی عگبه، رییس اداره حفاظت از محیط زیست اهواز، می‌گوید: روزانه نیم میلیون فوت مکعب گازهای سمی همراه نفت توسط یک واحد آلاینده نفتی در محدوده شهری اهواز سوزانده می‌شود. در طرح جامع کاهش آلودگی هوای اهواز، سهم نفت از این آلودگی 56 درصد اعلام شده است.

بهره‌برداری از طرح آماک از مصوبات طرح جامع کاهش آلودگی هوای اهواز و همچنین ستاد ملی کاهش آلودگی هوای خوزستان بوده است.

از سویی احمدرضا لاهیجان زاده، مدیرکل سازمان حفاظت از محیط زیست خوزستان، عمده‌ترین صنعت آلاینده خوزستان را فعالیت‌های نفتی می‌داند که در این میان سوختن گاز همراه نفت را عامل مهمی ارزیابی می‌کند.

لاهیجان‌زاده با بیان اینکه «اگر موضوع جمع‌آوری گازهای همراه نفت را در الویت باشد، می‌توان 60 درصد آلودگی هوای اهواز و خوزستان را کاهش داد»، اعلام کرد: وزارت نفت تعهد اعتباری دو میلیارد دلاری برای جمع‌آوری تمام گازهای همراه نفت در مدت سه سال منعقد کرده است.