این راه طولانی
مهندس سیدعماد حسینی | رئیس هیات‌مدیره هلدینگ انرژی تاپیکو | سردبیر ماهنامه تازه‌های انرژی
د رحالی که بد ون هیچ گونه تردیدی، فعالیت‌های انسانی را باید عامل اصلی ایجاد تغییرات آب و هوایی د ر کره زمین برشمرد ، اما بعد از گذشت ربع قرن از امضای نخستین پیمان کاهش گازهای گلخانه‌ای و اجلاس زمین د ر ریو، د رک از تغییرات اقلیم و واکنش د ر برابر آن د ستخوش تغییر و تحولات بسیاری شد ه است. د ر 1992، سران کشورها د ر ریود وژانیرو سر میز مذاکره نشستند تا چارچوب میثاق سازمان ملل متحد را تد وین کنند . این معاهد ه هنوز هم پابرجاست و د ولت‌ها مجبور به اجتناب از فعالیت‌هایی هستند که منجر به تغییرات خطرناک اقلیم می‌شود . اما شوربختانه این میثاق، کشورها را بلاتکلیف گذاشته است؛ کدام فعالیت‌ها؟ بسیاری از اند یشمند ان معتقدند انتشار گازهای گلخانه‌ای د ر حال افزایش است و می‌گویند ، آستانه تحمل زمین بیش از این نیست و گرمایش جهانی مصیبت‌بار و فاجعه‌آمیز خواهد بود . این آستانه تحمل، افزایش 2 د رجه سانتی‌گراد د ما د ر مقایسه با د وران قبل از صنعتی شد ن است و حالا با این روند انتشار گازهای گلخانه‌ای، افزایش د ما حد ود 5 د رجه سانتی‌گراد است. این اتفاق از آن رو حائز اهمیت است که تغییرات بسیار کوچک د ما، آثار سوء بسیاری د ر زمین به‌وجود می‌آورد . د ر چند د هه اخیر، د انشمند ان رابطه‌ای بین میزان کربن و مقد ار د ما به د ست آورد ه‌اند که براساس آن، افزایش مقد ار گازهای گلخانه‌ای حاصل از مصرف سوخت‌های فسیلی، افزایش د ما را به د نبال خواهد داشت.
گزارش‌های گزارش‌های اخیر سازمان ملل حکایت از آن دارد که مخاطرات متعد د ناشی از تغییرات آب و هوایی، جهان کنونی را به سوی ناامنی و بی‌ثباتی سوق می‌د هد ، زند گی میلیون‌ها نفر را تهدید می‌کند و شمار بلایای طبیعی مانند سیل و طوفان را افزایش خواهد د اد . یخچال‌های طبیعی و خاک‌های یخ‌زد ه د ر حال ذوب شد ن هستند ، سطح آب اقیانوس‌ها د ر حال بالا آمد ن است و زند گی د ر کناره اقیانوس‌ها را به خطر اند اخته است. سواحل اروپایی اقیانوس اطلس اخیراً با امواج عظیمی به ارتفاع 10 متر مواجه شد ه اند که بی محابا خود را به ساحل می‌کوبیدند . سواحل کشورهای پرتغال، اسپانیا و فرانسه یکی پس از د یگری د چار طوفان‌های سهمگینی شد ه اند که علاوه بر آسیب رساند ن به نوار ساحلی، مرگ عد های را نیز به همراه د اشت. این حواد ث د ر حالی تکرار می‌شوند که زنگ خطر برای مواجهه با آثار مخرب تغییرات آب و هوایی از مد ت‌ها پیش به صد ا د رآمد ه است، اما انگار هنوز هم گوش‌های بسیاری ناشنواست.
الگوی مد رن زند گی ویژگی هایی د ارد که د ر نگاه حاکمیت صنعت رخ می نماید و پس از حاکمیت ماشین و انقلاب صنعتی بر پایۀ ارزش هایی نهاد ه شد ه که با واقعیت های طبیعی فاصله د ارد ، تا جایی که ارزش های عصر صنعتی د ر تضاد گسترد ه با ارزش های ماقبل خود است.
همیشه پای انسان د ر میان است
تغییر آب وهوا نتیجه فعالیت‌های انسانی برای انتشار گازهای گلخانه‌ای است؛ فعالیت‌هایی برای کاربرد بیش از پیش سوخت‌های فسیلی د ر کنار قطع و سوزاند ن د رختان جنگلی که برای تولید و بهره مند ی روزافزون صنایع از انرژی است. این موضوع ازجمله بحران‌هایی است که آثار مخرّب و پیامدهای ناگوار فراوانی د ر پی د اشته و دارد. د ر سالیان اخیر، هالوکربن ها و د یگر گازهای حاصل از فعالیت‌های صنعتی به صورت گسترد ه تولید و انتشار می‌یابند . افزایش مقدار گازهای گلخانه‌ای سبب تغییر آب و هوا می‌شود . به طور طبیعی هر ساله میلیاردها تُن کربن بین اقیانوس‌ها، جنگل‌ها و اتمسفر مباد له می‌شود . این مباد له پس از صنعتی شد ن به میزان 30 د رصد افزایش یافته و با توجه به محد ود یت جذب، مقد ار اتمسفری آن هر 20سال، 10 د رصد افزایش یافته است.
تغییر آب و هوا بر بخش‌های مختلف حیات بشر اثرگذار است و از این رو به موارد زیر منجر می‌شود :
* تغییر سطح آب د ریاها و اقیانوس‌ها و تهدید مناطق ساحلی؛
* تخریب اکوسیستم‌ها و تهدید تنوع زیستی (گیاهی و جانوری)؛
* تغییر الگوی منابع آب، افزایش تبخیر و کاهش منابع آب‌های شیرین؛
* نابودی اراضی کشاورزی و به خطر افتاد ن امنیت غذایی؛
* تخریب زیرساخت‌ها، تأسیسات و واحدهای تولیدی و اقتصادی؛
* تهدید سلامت بشر بر اثر نوسان‌های گرمایی و بروز بیماری‌های قلبی، عروقی و تنفسی؛
* بروز بحران اشتغال و گسترش فقر.
صنعتی شد ن و حاکمیت ماشین
پیامدهای اینچنینی هرچند از چشم سیاست گذاران و د ولت مردان د ر سطح بین المللی مخفی نماند ه و کوشید ه اند تا از طریق تفاهم بر کنوانسیون تغییر آب و هوا د ر 1992 و پروتکل کیوتو د ر 1997 راه حل‌هایی برای این بحران‌های بزرگ جستجو کنند ، اما به نظر می‌رسد د ولت مردان نه د رصد د یافتن د لیل و اصلاح، بلکه د ر جستجوی یافتن معلول‌ها و حذف آنها برآیند . اگرچه کاربست رویکردهای د وگانه کنوانسیون تغییر آب و هوا تا حد ود ی بر میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای مؤثر بود ه، اما باور این واقعیت، گریزناپذیر است که صنعتی شد ن، وجه قابل توجه جهان مد رن است. الگوی جهان پس از حاکمیت ماشین و انقلاب صنعتی بر پایه ارزش‌هایی نهاد ه شد ه که با واقعیت‌های طبیعی فاصله دارد و ارزش‌های عصر صنعتی د ر تضاد گسترد ه با ارزش‌های ماقبل خود است.
این، یک واقعیت است که انقلاب صنعتی 3 ارزش مهم را جایگزین کرد ه است: اقتصاد کشاورزی به اقتصاد صنعتی و کشاورز طبیعت گرا به کارگر ماشین گرا تبد یل شد ه است؛ سکونت پراکند ه د ر روستا تبد یل به سکونت تجمیعی د ر شهرها شد ه و طبیعت و منابع طبیعی نیز از ارزش به ابزار تولید تبد یل شد ه اند . برهمین اساس می‌توان گفت که جایگزینی اقتصاد صنعتی، شهرنشینی و حاکمیت نگرش ابزاری بر طبیعت به معاد له تولید و مصرف نوین منجر شد ه است. سنّت‌های تولید محد ود و مصرف حساب شد ه، جای خود را به تولید مستمر کالا و تشویق مصرف د اد ه اند . الگوی مد رن زند گی ویژگی‌هایی د ارد که د ر نگاه حاکمیت صنعت رخ می‌نماید . د ر همین راستا، «توماس کارلایل» ابزارهای ساخته بشر را چون افتخاری بالا سر می‌برد و می‌گوید : «برای تمامی هد ف های د نیوی و غیرد نیوی خود ماشین و ابزار مکانیکی ساخته‌ایم، کوه‌ها را جابه جا و د ریاها را به بزرگراهی برای تباد ل کالا تبد یل می‌کنیم. هیچ چیز نمی‌تواند د ر برابر ما مقاومت کند ، ما با طبیعت وحشی می‌ستیزیم و همواره پیروز می‌شویم.»
مد رنیسیم و بحران محیط زیست
اگرچه محیط زیست گرایان، ریشه بحران را د ر بیراهه رفتن تفکر بشر و نوع نگاه او به طبیعت جستجو می‌کنند ، اما مد رنیته برآمد ه از عصر صنعتی شد ن، استثمار طبیعت را بخشی ضروری و اجتناب ناپذیر از فرهنگ خود می د اند ؛ چه بحران محیط زیست خود معلول مد رنیسم صنعتی است و راه حل‌ها را نه د ر قالب اد بیات و ابزارهای عصر صنعتی شد ن، بلکه د ر ضرورت‌های پس از آن ازجمله ارتقا و انتقال فنّاوری‌های نوین باید جستجو کرد . اگرچه ممکن است میزان انتشار آلایند ه های مرتبط با تغییر آب و هوا را بتوان کنترل کرد و کاهش د اد ، اما با توجه به ماند گاری بلند مدت این عناصر د ر جوّ زمین، بازنگری د ر نوع نگاه به طبیعت و مواجهه با آن و بازگشت به خویشتن آد می، امری اجتناب ناپذیر است؛ مسئله و د غد غه بسیار مهمی که انتظار می‌رود د ر تمامی واحدهای صنعتی، خصوصاً بخش‌های بالاد ست و پایین د ست صنعت نفت و به طور ویژه، صنایع پتروشیمیایی که قرار است پیشران توسعه و اعتلای ایران اسلامی باشد ، توجه شایسته و بایسته‌ای به آن صورت گیرد .
