نقد یا تهاتر؟ مساله این است!
معاون بازرگانی و امور بین الملل وزارت نفت گفت: ایران نفت خود را به روسیه می‌فروشد و روسیه آن را برای مقاصد و بازار مورد نظر خود خریداری می‌کند.
نسیم خانه‌زرین، خبرنگار حوزه نفت «انرژی امروز»
«ایران به روسیه نفت می‌فروشد»، تیتر خبری سوم اسفند بسیاری از خبرگزاری‌ها و پایگاه‌های خبری که سوالات، چراها و اما و اگرهای بسیاری را در اذهان ایجاد کرد.
زنگنه شامگاه سه شنبه سوم اسفند پس از دیدار با الکساندر نواک، وزیر انرژی روسیه، اعلام کرد دو کشور به زودی برای آغاز صادرات روزانه ١٠٠ هزار بشکه نفت خام ایران به روسیه توافقنامه‌ای امضا می‌کنند و این نفت به مقاصدی که این کشور اعلام می‌کند، صادر خواهد شد.
اولین چرای این موضوع، چرایی خرید روسیه از ایران، آن هم نفت، محصولی که خود روسیه یکی از تولیدکنندگان بزرگ آن است. دومین چرا، چگونگی فروش این طلای سیاه است، همانگونه که زنگنه در گفتگو با خبرنگاران از فروش نفت به شکل 50 درصد نقد و 50 درصد خرید کالا خبر داده بود. در گزارش زیر این موارد بررسی می‌شوند.
چرا بزرگترین تولیدکننده نفت جهان از ایران نفت می‌خرد؟
روسیه در حال حاضر با تولید نزدیک به ۱۱ میلیون بشکه نفت خام در روز بزرگترین تولیدکننده این کالا در جهان محسوب می‌شود. این کشور همچنین از حیث صادرات نفت خام، بعد از عربستان دومین صادرکننده نفت جهان است. از این رو این سوال مطرح است که کشوری با این حجم تولید و صادرات نفت‌خام چه نیازی به نفت ایران دارد؟
با توجه به اینکه زنگنه درخصوص این قرارداد گفته است: «روزانه ١٠٠ هزار بشکه نفت خام ایران به روسیه تحویل و به مقاصدی که این کشور اعلام می‌کند، صادر خواهد شد.» احتمالا هیچگاه نفت ایران از طریق دریای خزر به روسیه نرسد، بلکه کشور به مقاصد صادراتی روسیه خواهد رفت.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که یکی از مقاصد احتمالی هند خواهد بود. این احتمال از آنجا مطرح می‌شود که حدود سه ماه پیش روسنفت، بزرگترین شرکت نفتی روسیه ۹۸ درصد بزرگترین گروه پالایشی هند، اسار اویل را به ارزش ۱۳ میلیارد دلار خریداری کرد، اما روسیه اصولا توان صادرات نفت به هند را ندارد و دو راه برای انتقال نفت خود به پالایشگاه اسار هند دارد. یک راه این است که از طریق دریای سیاه نفت خود را به هند منتقل کند که به دلیل محدودیت‌های عبور از تنگه بسفر و کانال سوئز، مجبور خواهد شد از نفتکش‌های کوچک استفاده کند و این موضوع هزینه‌های حمل‌و‌نقل را بالا می‌برد. اما راه دوم از طریق شمال اروپا است که این مسیر نیز به دلیل طولانی بودن مسافت برای انتقال نفت چندان به صرفه نیست. از این رو انتقال نفت از ایران به هند یک راه مناسب برای روسیه در جهت پیشبرد اهداف خود است. در این صورت روسیه بازار نفت بسیار مهم هند را به رقبای خود واگذار نمی‌کند و همچنان در بازار این کشور نقش‌آفرینی می‌کند.
50درصد نقد، 50 درصد تهاتر؟!
حال بر اساس اظهارات وزیر نفت، از این پس ایران روزانه ۱۰۰ هزار بشکه نفت به روسیه صادر خواهد کرد و در مقابل ۵۰ درصد از آن را نقدی دریافت می‌کند و ۵۰ درصد باقی‌مانده را از روسیه کالا خریداری خواهد کرد. این موضوع به این معناست که درآمد ۵۰ هزار بشکه صادرات روزانه نفت ایران به شکل کالای روسی به کشور وارد می‌شود که در قیمت‌های کنونی(حدود ۵۰ دلار در هر بشکه) که البته به گفته زنگنه فروش با «قیمتی متعارف» حدود ۹۰۰ میلیون تا یک میلیارد دلار ارزش سالیانه آن خواهد بود.
الکساندر نوواک وزیر انرژی روسیه نیز چندی پیش اعلام کرد: مسکو و تهران تا چند هفته آینده تصمیم خود در خصوص برنامه فروش نفت ایران به روسیه و دریافت کالا در ازای بهای آن را نهایی می کنند و هم اکنون کارگروه های تخصصی در حال بررسی این قرار داد هستند.
اگرچه چندی پیش امیرحسین زمانی‌نیا اعلام کرده بود: ما دیگر هیچ موقع در کار تهاتر نفت با کالا نخواهیم بود و اینکه نفتی را بفروشیم و به ازای آن به جای پول، کالایی دریافت کنیم، تهاتری بود که مخصوص زمان تحریم ها بود. اکنون دیگر چنین مسائلی مطرح نیست و ایران فقط به ازای دریافت پول نقد نفت خود را می‌فروشد.
تصمیم حکومتی در فروش نفت به روسیه
معاون بازرگانی و امور بین الملل وزارت نفت برخی از سوالات را پاسخ داد. امیرحسین زمانی‌نیا در گفتگو با خبرنگار نفت «انرژی امروز» درخصوص نحوه پرداخت روسیه به ازای خرید نفت از ایران می‌گوید: ایران نفت خود را به یک شرکت روسی می فروشد و روسیه آن را برای بازار مورد نظر خود می خرد.
او افزود: فروش نفت به شرکت روسی، تهاتر نیست و برخی خبرنگاران نام تهاتر بر آن گذاشته اند.۵۰ درصد این خرید به روبل است که وزارتخانه های مختلف معادل آن از روسیه خرید خواهند کرد و ۵۰ درصد باقی مانده نیز به یورو نقدا به ایران پرداخت خواهندشد.
او می‌گوید این امر یک تصمیم حکومتی است و یک تصمیم نفتی و مختص وزارت نفت نیست و این توافق مربوط به خیلی وقت پیش است.
معاون بازرگانی و امور بین الملل وزارت نفت درباره خرید تجهیزات از روسیه می‌گوید: ۵۰ درصدی که به روبل است، وزارتخانه های مختلف تجهیزات و سرویس می‌خرند، وزارتخانه ها لیست تجهیزات مورد نظر خود را داده اند و ما نیز آن لیست را به طرف روسی داده ایم. مدت این قرارداد و فروش نفت نامشخص است.
الکساندر نوواک وزیر انرژی روسیه نیز چندی پیش اعلام کرد: مسکو و تهران تا چند هفته آینده تصمیم خود در خصوص برنامه فروش نفت ایران به روسیه و دریافت کالا در ازای بهای آن را نهایی می کنند و هم اکنون کارگروه های تخصصی در حال بررسی این قرار داد هستند.
پیامدهای فروش نفت اینچنینی به روسیه
ایده اولیه تبادل نفت و کالا در جریان اولین دیدار بین ولادیمیر پوتین و حسن روحانی، رئیس‌جمهوری روسیه و ایران در اولین ماه‌های آغاز به کار دولت یازدهم در بیشکک مطرح شد. اما نگاهی به اخبار پراکندهای که در آن زمان درخصوص قرارداد احتمالی ایران و روسیه مطرح می‌شد، نشان می‌دهد تنها ارقام مقداری تغییر کرده و اصل قرارداد شباهت زیادی به اخبار متنوع آن دوران دارد و با توجه به اینکه زمانی نیا در گفتگو با «انرژی امروز» این امر را یک تصمیم حکومتی خوانده است، می توان گفت از همان ابتدا مقرر شده بود که فروش نفت به روسیه به این شکل صورت بگیرد.
اگرچه با فروش نفت به روسیه، ایران در واقع فرصت تازه‌ای برای حضور قوی‌تر در عرصه انرژی دنیا به دست آورده است،و به گفته زنگنه «بههر حال ایجاد یک رابطه بلندمدت با این کشور همسایه کار خوبی است و شرایط را برای علاقهمندان به خرید از روسیه تسهیل می‌کند» اما باید دید که فروش نفت به این شکل و شمایل چه پیامدهایی برای ایران خواهد داشت، از آنجایی که همیشه دم از حمایت از تولید ملی و استفاده از کالاهای داخلی برای حمایت از تولید داخلی زده می شود، خرید سالیانه یک میلیارد دلار تجهیزات از روسیه با اهداف ملی این سرزمین مغایرت بسیاری دارد و تهدیدهای بسیاری را برای کشور به دنبال خواهد داشت و یاد قراردادهای تهاتر نفت و کالا با چین و هند در دوران تحریم را در اذهان زنده می‌کند. برخلاف آنچه وزیر نفت گفته است حداقل نصفی از معامله فروش روزانه ۱۰۰ هزار بشکه نفت به روس‌ها، تهاتر است. چراکه قرار است در مقابل نفتی که به آنها می‌دهیم کالا و خدمات روسی دریافت کنیم. غیر از تهاتر چه نامی بر آن می‌توان گذاشت؟! مگر آنکه روس‌ها تمام پول ۱۰۰ هزار بشکه نفت خریداری شده را به بانک و با ارزی که بانک مرکزی معرفی کرده واریز کنند و آنگاه ایران نصف آن را صرف خرید کالا و خدمات از روسیه کند که طبق شواهد موجود این امر بعید به نظر می‌رسد.
