4 میلیارد نفر در دنیا از بی‌آبی شدید رنج می‌برند

فاطمه لطفی، خبرنگار آب و توسعه پایدار «انرژی امروز»

روز جهانی آب در سال 2017، متمرکز بر پساب است. تغییرات اقلیم، رشد جمعیت و توسعه اقتصادی تقاضا برای راه‌حل‌های پایدار برای آینده جهان را افزایش داده است.

به گزارش «انرژی امروز» پساب یا فاضلاب به عنوان یک منبع باارزش در اقتصاد چرخشی مورد توجه است و مدیریت سالم آن، یک سرمایه‌گذاری کارآمد در سلامتی بشر و اکوسیستم است.

بهبود مدیریت پساب علاوه بر مزایای اجتماعی، محیط زیستی و اقتصادی که با خود به همراه دارد، به معنی بهبود هدف ششم از اهداف توسعه پایدار در زمینه آب است.

22 ماه مارس سال 2017  (به تقویم ایران، در دوم فروردین 96) روز جهانی آب، بر اهمیت آب شیرین تاکید می‌کند و از مدیریت پایدار منابع آب شیرین دفاع می‌کند. کشورهای مختلف از ماه‌ها قبل برنامه‌های خاصی برای این روز دارند.

پیشنهاد تخصیص یک روز بین‌المللی برای گرامی‌داشت آب شیرین در کنفرانس توسعه و محیط زیست سازمان ملل UNCED در سال 1992 به تصویب رسید. و 22 مارس 1993 به عنوان اولین روز در تاریخ دنیا، روز جهانی آب نام گرفت.

هر سال این روز با تمرکز بر موضوع خاصی، برگزار می‌شود. سال 2015، به عنوان روز «آب و توسعه پایدار»، در 2016 با عنوان «آب و مشاغل»، در 2017، با عنوان «پساب» نام گذاری شد و در سال 2018 عنوان «راه‌حل‌هایی برپایه طبیعت برای آب» خواهد گرفت.

گزارش توسعه جهانی آب سازمان ملل متحده، پساب را «منبع آب استفاده نشده» نام‌گذاری کرده است. این گزارش برآن است تا سیاستمداران، تصمیم‌گیران، دولت‌ها، جوامع و بخش خصوصی را به اهمیت مدیریت پساب به‌عنوان یک منبع آب پایدار اما «ناچیز پنداشته شده» واقف کند.

این گزارش پساب را منبع آب، انرژی، تغذیه و محصول جنبی قابل بازیافت و نه ماده‌ای صرفا دفع کردنی یا ماده‌ای مایه رنجش می‌داند.

این گزارش بر اهمیت ویژه پساب در اقتصاد چرخشی تاکید دارد که از این طریق، توسعه اقتصادی با حفاظت از منابع طبیعی و پایداری محیط زیست به تعادل می‌رسد و از سویی این اقتصاد پاک و پایدار، تاثیر مثبتی نیز بر کیفیت آب خواهد داشت.

بهبود مدیریت پساب نه فقط برای رسیدن به اهداف توسعه پایدار در آب پاک و بهداشت (SDG 6) مهم است، بلکه برای رسیدن به دیگر اهداف هم توسعه پایدار 2030 هم مهم هستند.

4 میلیارد نفر از بی‌آبی شدید رنج می‌برند

وجود آب شیرین بخش کلیدی زندگی ماست. ما آب می‌نوشیم، حمام می‌کنیم، و محصولات کشاورزی‌مان را آبیاری می‌کنیم. اما بسیاری از مردم دنیا به این چنین آبی دسترسی ندارند. مطالعات علمی نشان داده بود که بین 7 1 تا 1 3 میلیارد نفر با کمبود آب مواجه هستند. اما تحقیقات جدید تمام آن ضرب‌المثل‌های قدیمی را پشت سر گذاشته است.

محاسبات دانشمندان نشان می‌دهد که حدود 4 میلیارد نفر از جمعیت کره زمین دست‌کم در یک ماه از سال از کمبود شدید آب رنج می‌برند. اما این همه ماجرا نیست.

4 میلیارد نفر، یعنی نزدیک به دو سوم جمعیت 125 7 میلیارد نفری جهان. 66 درصد جمعیت جهان آن‌هایی هستند که حداقل یک ماه از سال با کمبود آب شیرین مواجه بوده‌اند.

کمبود آب معمولا در بخشی از سال و زمانی رخ می‌دهد که تناسب بین تقاضا برای مصرف آب و دسترسی به آن مختل شود. در بعضی مناطق این کمبود بیش از مناطق دیگر به چشم می‌آید. حدود یک میلیارد از این 4 میلیارد نفر در هندوستان و 9 0 میلیارد نفر در چین زندگی می‌کنند. این دو کشور به ترتیب با 13 1 و 32 1 میلیارد نفر جمعیت، پرجمعیت‌ترین کشورهای دنیا هستند.

دیگر مناطق دنیا، نواحی جنگلی آفریقای جنوبی، آفریقای مرکزی، مالزی و اندونزی کمتر در معرض تنش آبی هستند. مناطقی چون نیمه شرقی ایالات متحده، بخش بزرگی از اروپا و بخشی از جنوب چین در طول سال تنش آبی خاصی ندارند.

اما شمال آفریقا و خاورمیانه از کمبود شدید آب در رنج هستند. در سال‌های گذشته مطالعه‌ای بر روی اثرات تغییرات اقلیم در شاخ آفریقا انجام شد و پیش‌بینی کرد که این ناحیه مصیبت‌زده تفتیده‌تر خواهد شد.

ترکیب بی‌آب، تغییرات اقلیم، پناهنده‌ها

از طرفی 500 میلیون نفر در مناطقی زندگی می‌کنند که مصرف آب دوبرابر میزان آبی است که به عنوان جایگزین دوباره وارد مخازن می‌شود، و این یعنی کاهش شدید مخازن آب‌های زیرزمینی.

دانشمندان می‌گویند که در دهه آتی بحران آب، به‌همراه تغییرات اقلیم و سیل پناهندگان، سه خطر تهدید کننده مردم دنیا خواهند بود. در جاهایی مثل سوریه، این هر سه خطر باهم جمع شده‌اند: مطالعات اخیر می‌گویند که تغییرات اقلیم عامل خشکسالی‌های 2007 تا 2010 بوده و خشکسالی عامل مهاجرت کشاورزان به شهرها.

یکی یگر از نقاط به شدت آسیب دیده کشور یمن است. تا چند سال آینده احتمالا یمن هیچ آبی نخواهد داشت، از طرفی دانشمندان می‌گویند مناطقی مثل پاکستان، ایران، مکزیک و عربستان سعودی به هر جان‌کندنی هم که باشد تا حال دوام آورده‌اند. آن‌ها حتی می‌گویند که شهرهایی مثل لندن، درنواحی اطراف خود آب کافی برای پایداری جریان آب به لندن ندارند.

این تحقیقات نشان می‌دهند که وضعیت کنونی آب در زمین بسیار بدتر از آن‌چیزی است که قبلا گفته شده است. حتی این تحقیقات می‌گویند که 8 1 میلیارد نفر در دنیا دست‌کم نیمی از سال را با کمبود شدید آب به سر می‌برند.

کشاورزی بزرگترین مصرف کننده آب در دنیاست و با بالا رفتن سطح درآمد مردم، گوشت بیشتری مصرف می‌شود.

حالا دیگر کوتاه کردن مدت زمان استحمام جوابگوی مشکل کمبود جهانی آب نیست چون فقط یک تا 4 درصد ردپای آبی یک فرد را در خانه‌اش دنبال می‌کنند و 25 درصد آن را در مصرف گوشت. آماده‌سازی یک کیلوگرم گوشت گاو 15 هزار لیتر آب نیاز دارد که تقریبا تمامی آن برای آبیاری خوراک گاوها مصرف می‌شود.

اما بخش دیگری از این تحقیقات جدید به بررسی نیاز آبی محیط زیست می‌پردازد، یعنی آب مورد نیاز برای بقاء حیات در رودخانه‌ها و دریاچه‌ها. حتی یک ماه کمبود شدید آب اثرات مخربی بر یک رودخانه خواهد داشت. رودخانه‌هایی چون کلرادوی آمریکا و رود زرد چین مثال‌هایی از این دست هستند.         

ال‌نینو وضع را بدتر کرد

دو سال بارش نامنظم و خشکسالی به همراه یکی از قوی‌ترین ال‌نینوهای 50 سال گذشته، که دو سال پیش رخ داد، میلیون‌ها کودک را در شرق و جنوب آفریقا با خطر سوءتغذیه، گرسنگی، کمبود آب و بیماری مواجه کرده است. از طرفی قیمت مواد غذایی رو به افزایش است، در نتیجه خانواده‌ها غذای کمتری می‌خورند و مایملک خود را برای به چنگ آوردن همین غذای اندک می‌فروشند.

یونیسف می‌گوید با کاهش منابع، لِسِتو، زیمباوه و بسیاری از کشورها در آفریقای جنوبی فاصله‌ای با فاجعه ندارند. در اتیوپی 10 تا 18 میلیون نفر نیاز به کمک‌های غذایی دارند. در اتیوپی، عواقب پدیده ال‌نینو و نبود بارش به مدت دو فصل پیاپی، بیش از 6 میلیون کودک را نیازمند کمک‌های غذایی کرد و درصد کودکانی که برای یافتن آب مجبور شدند مسیر طولانی‌تری بپیمایند و در نتیجه ترک تحصیل کنند بیشتر شد.

در سومالی دو سوم کسانی که به کمک‌های انسان‌دوستانه نیاز داشتند به خاطر ال‌نینو مجبور به ترک خانه‌های خود شدند و در کنیا باران‌ها و سیلاب‌های ال‌نینو باعث شیوع وبا شد.

اداره کمک‌های بشردوستانه سازمان ملل تخمین زده است که بهبود اثرات خشکسالی ال‌نینو بیش از دو سال زمان نیاز دارد. خشکسالی شدید و سیلاب کودکان را در معرض بیماری‌های مالاریا، اسهال، وبا و تب قرار داده است. اتیوپی، دومین کشور پرجمعیت آفریقا، بیش از دیگر کشورها از ال‌نینو آسیب دیده است و بدترین خشکسالی سی سال اخیر خود را تجربه می‌کند. اما در سومالی سیل هزاران خانه را ویران کرده است و 2 3 میلیون نفر را آواره.

ال‌نینو تا اواخر 2016 ادامه داشت. بالاخره ال‌نینو رو به کاهش گذاشت اما هزینه آن در مورد کودکان گنجشک روزی، تا سال‌ها ادامه خواهد یافت.

 چه باید کرد؟

در وب سایت سازمان ملل آمده است که دو عامل طبیعی و انسانی، باعث و بانی این کمبود آب هستند. در کره خاکی آب کافی برای 7 میلیارد نفر وجود دارد اما توزیع آن یکنواخت نیست و بسیاری از آن هدر می‌رود، آلوده می‌شود و مدیریت پایداری ندارد.

اما برای حل این مشکل در همه جای دنیا یک کلید طلایی وجود ندارد. دانشمندان راه‌حل‌های گوناگون برای نقاط مختلف دنیا دارند. بهره‌وری در آب کشاورزی، بهبود زیرساخت‌ها برای کاهش هدرروی آب شهری و صنعتی، بهبود بازچرخش آب، محدودیت در رشد جمعیت برخی نقاط، افزایش ذخیره‌سازی آب مخازن و نمک‌زدایی آب دریا از جمله این راه‌حل‌هاست. می‌توان جمعیت در معرض کمبود آب را تا 2025 کاهش داد، اما تعهدات و استراتژی لازم باید بسیار قوی‌تر از آن‌ چه که تا کنون بوده است باشد.