نگاهی به روز جهانی حفاظت از رودخانهها
جان موییر (١٩١۴-١٨٣٨) کاشف، کوه نورد و طبیعت گرای بزرگ در ایالات متحده، که با پیشنهاد او منطقه کوهستانی یوسیمیتی به عنوان پارک ملی ثبت شد، در چند سال آخر عمر تلاش زیادی کرد تا از ساخته شدن یک سد در یوسیمیتی جلوگیری کند.
به گزارش «انرژی امروز» در دهههای بعدی قرن بیستم هم تلاشهای مشابهی برای جلوگیری از ساخته شدن سد، به ویژه در منطقههایی که از نظر طبیعی و تاریخی برجسته بودند، صورت گرفت که تا پیش از دهه هشتاد فقط در چند مورد به پیروزی انجامید.
اما در دهه هشتاد میلادی مخالفتها با سدسازی در آمریکا و اروپا گسترده شد و در دهه نود، در آمریکای جنوبی، هندوستان، تایلند و دیگر جاها نیز جریان های اجتماعی مخالف سدسازی که طرفدار حقوق بشر، محیط زیست، یا میراث فرهنگی بودند پاگرفتند.
صدور بیانیه این جریانها در ١۴ مارس (٢٣ اسفند) سال ١٩٩٧ در کورتیبای (Curitiba) برزیل، نقطه عطفی در سیر مقابله با سدسازی و دفاع از وضع طبیعی رودخانهها بود. از آن سال ١۴ مارس مطابق با ٢٣ یا ٢۴ اسفندماه به عنوان «روز جهانی حفاظت از رودخانهها در برابر مدیریت سازه ای» شناخته میشود.
به طور کلی سدسازی از نظر زیست محیطی بسیار مضر و مخرب است و امروزه دلایل متعدد آن بر کسی پوشیده نیست. اما با در نظر گرفتن سایر عوامل در این زمینه بایستی با احتیاط سخت راند، چرا که تا پروژهای ارزیابی اثرات توسعه پایدار نداشته باشد، نبایستی در مورد آن قضاوت کرد.
لذا لازم است مسوولان و تصمیم گیران مربوط حتما قبل از هر اقدامی به تعریف این اثرات بپردازند و اما بطور کل احداث سد بایستی همیشه به عنوان آخرین راه و آن هم بعد از ارزیابی اثرات توسعه پایدار در صورت توجیه اجرا شود.
ما سدسازان بزرگی بودهایم، سد کریت طبس تا قبل از سد هوور، بلندترین سد جهان بوده است. اما گذشتگان ما بر اساس آگاهی باتوجه به اثرات تخریبی و ناپایداری، آن را کنار گذاشتند و به رویکردهای پایدار و بدون تخریب مانند آب بندها و قناتها روی آوردند.
بر خلاف آنچه که گفته میشود، سدها به اهداف از قبل تعیین شدهشان نرسیدهاند. سدها نقش حیاتی در تامین برق و آب ندارند و با کمی تحلیل، سدها در آبیاری کشاورزی، فقط ده درصد نقش داشتهاند و باید با ارتقا روشهای آبیاری و اصلاح طرحهای توسعهای حتی الامکان از ساخت سدها جلوگیری به عمل آورد.
