فرسایش خاک، فاجعه‌ای که هیچ کس برآن نمی‌گرید
صرف‌نظر از خسارت‌های چندصد میلیارد تومانی سیل به تاسیسات آبی و اراضی کشاورزی استان بوشهر و هدررفت میلیاردها مترمکعب آب باران بخصوص در مصب رودخانه‌های خاییز، باهوش و مند که تاسیسات کافی جهت مهار سیلاب وجود ندارد، متاسفانه فاجعه‌ای که به وقوع پیوسته شست‌وشوی بیش از 200 میلیون مترمکعب خاک مرغوب است که به‌صورت گل ولای وارد رودخانه‌ها و سپس خلیج فارس شد. خاکی که عمدتا موادآلی و با کیفیت زراعی را شامل می‌شود؛ خاکی که برای تشکیل هر سانتی‌متر آن حدود پانصد تا هزار سال گذر قرن‌ها نیاز است. خاکی که کشورهای همسایه از آن محرومند و در سبد واردات ممالک کشورهای عرب حوزه خلیج فارس است.
به گزارش «انرژی امروز» به نقل از انجمن نبض زمین، به‌دلیل شرایط قرارگیری شیب زمین در حد فاصل ارتفاعات زاگرس و دریای خلیج فارس، خشکی خاک و نبود پوشش گیاهی مناسب و کافی، این نوع اتلاف منابع آب و خاک در هنگام وقوع باران‌های رگباری و تندبادها بسیار نگران کننده است. بلایی که فرسایش خاک به‌صورت چراغ خاموش بر سر ما می‌آورد لطمات جبران‌ناپذیری را با خود به همراه دارد که در ادامه به‌طور مختصر به آن اشاره خواهد شد:
بالا رفتن بار رسوبی رودخانه‌ها و آلودگی آنها
رسوبگذاری ناشی از فرسایش آبی خاک دامنه‌ها، پرشدن پیش از موعد مخازن سدهای مخزنی و بندهای آبخیزداری را باعث می‌شود که علاوه بر کاهش ظرفیت مخازن و تهدید استحکام آنها، افزایش هزینه‌های لایروبی و نگهداری مخازن بتونی و خاکی را در پی دارد.
در سیلاب اخیر استان بوشهر مطابق گفته‌های مسوولان 15 میلیارد تومان به تاسیسات آبی خسارت وارد شد.
فرسایش خاک تهدیدکننده پتانسیل بهره‌وری اراضی
شسته شدن عناصر ضروری و ریزمغذی خاک توسط رواناب‌ها منتج به کاهش حاصلخیزی و به تبعیت از آن افزایش رویکرد به سمت کودهای شیمیایی و تخریب ساختمان خاک می‌گردد.
آلودگی آب‌ها
حرکت آب در شیب دامنه‌ها و دشت‌های استان علاوه بر این‌که در مقابل چشمان نظاره‌گر، فرسایش و هدررفت آب و خاک را هشدار می‌دهد
گل و لای حاصل از آوردهای رودخانه‌ای و رواناب‌های واریزی به دریا در کنار سموم و کودهای شیمیایی و پسماندهای شیمیایی و صنعتی ارمغان دیگری را به همراه دارد و آن به مخاطره انداختن زندگی آبزیان خلیج فارس و افزایش استهلاک فیلتراسیون دستگاه‌های آبشیرین‌کن دریایی است. کارشناسان عقیده دارند زیان فرسایش خاک به اقتصاد کشور دو برابر درآمد نفتی است.
سالانه حدود چهار میلیارد تن خاک بر اثر فرسایش در کشور از بین می‌رود که با قیمت تعیین شده 28 دلار برای هر تن خاک، سالانه حداقل 56 میلیارد دلار به اقتصاد کشور لطمه وارد می‌شود. (ایرنا- مدیر کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مرکزی)
حفاظت و حراست از منابع آب و خاک، پایه اصلی توسعه پایدار است که متاسفانه همواره مورد غفلت بهره‌برداران، متولیان و برنامه‌ریزان بخش آب و خاک کشور است. بدیهی است بی‌توجهی به این اصل به منزله کاهش سطح زیرکشت و نیز کاهش عملکرد محصولات و در نتیجه به مخاطره افتادن سلامت غذایی، و تهدید امنیت اجتماعی و استقلال سیاسی کشور است.
راهکارهای پیشنهادی
عامل اصلی بروز فرسایش خاک و ریزگرد‌ها *از دست رفتن رطوبت خاک* است. فرسایش آبی و بادی در خاک های خشک به مراتب شدیدتر است. نابودی پهنه‌های آبی بعلت اقدامات سازه‌ای و عمرانی مطالعه نشده راه‌سازی و عبور لوله‌های گاز از مسیل‌های آب، تازیانه بی‌رحمانه در برداشت آب‌های زیرزمینی، تبخیر آب پشت سدها از یک سو و فقر پوشش گیاهی دامنه‌ها و شیب‌ها از سوی دیگر این عوامل را تشدید کرده است.
در دسترس‌ترین راه، اشاعه فرهنگ تثبیت خاک با کمک گیاهان پوششی و یا کاشت گیاهانی با سیستم ریشه‌ای گسترده است.
این تکنیک، که روش اجرای آن بایستی پس از استعدادیابی اراضی و به گزینی گونه‌ها و تاریخ مناسب کاشت لحاظ شود، مقادیری رطوبت را جذب، تار و پود لایه‌های خاک را به هم بافته و درنتیجه جابه‌جایی ذرات خاک توسط باد و رواناب دشوارتر می‌سازد. همین گیاهان در نقش بادشکن، خاک را در مقابل فرسایش بادی محافظت می‌کنند.
-استفاده از ظرفیت مردمی (دانش اموزان، زنان، مرتعداران و کشاورزان)، خیرین و سازمان‌های مردم نهاد در پروژه‌های آبخیزداری، کمربند سبز و..
-تشکیل گروه مشترک نجات سرزمین با اولویت مبارزه با تخریب مراتع و جنگل‌ها و غارت آب‌های زیرزمینی
این گروه نجات پیشنهادی با مشارکت انجمن‌های مردم نهاد استان، سازمان منطقه ویژه اقتصادی پارس جنوبی و پارس شمالی، دهیاران و شوراهای روستایی و شورای حفاظت از منابع آب (متشکل از اداره کل منابع طبیعی، سازمان‌های جهاد کشاورزی، آب منطقه‌ای، حفاظت محیط زیست و…) به‌منظور هم افزایی و پرهیز از هرگونه موازی کاری تشکیل می‌گردد.
-انبوه‌سازی مواد و روش‌های آبیاری نشتی-کوزه‌ای جهت استفاده در طرح‌های جنگل کاری. پیشنهادی که نگارنده بر آن تاکید می‌کند ساخت کوزه با استفاده از توده‌های رسی که در پشت سدها و بندهای آبخیزداری ناشی از همین سیلاب‌های مورد بحث رسوب و تجمع یافته است می‌باشد؛ یک فرایند بازچرخانی خاک که به‌طور قطع ضمن کمک به آبیاری جنگل‌های دست کاشت، صنایع دستی استان از جمله کوزه‌گری را متحول خواهد کرد.
-تقویت طرح‌های مرتعداری و جنگلداری توام با نظارت مستمر بر کشت گیاهان دارویی و محلی به روش بذرکاری یا کاشت نهال‌های پرورش یافته در زیست بوم مناطقی که با خطر آب بردگی خاک دست و پنجه نرم می‌کنند. از جمله می‌توان به گراس‌های گرمسیری، هندوانه ابوجهل، لگجی، خارشتر، گون، آتریپلکس، ناترک، اشک، سمنگ، استبرق، شاه گز، کنار، خانواده لگومینوز از جمله درخت درمان عقرب، گونه‌های اصیل آکاسیا، کهور ایرانی و.. که در ریشه خود بیشترین سطوح مایکوریزا برخوردارند.
-تسهیل واردات چوب و واردات زغال و توزیع مواد سوختی و انرژی زا در میان ساکنین محلی به‌خصوص در نواحی کوهستانی که از رویشگاه‌های طبیعی بادام کوهی و گونه‌های گیاهی در معرض خطر برخوردارند.
-تخصیص یارانه علوفه به دامداران و بررسی قرق بیشتر یا تنفس مراتع در شیب‌ها و مراتعی که غالبا با بیلان منفی نسبت دام به مرتع مواجه‌اند.
