سانسور «جزیره حرارتی» در فیلم تبلیغاتی شهرداری تهران + فیلم

فاطمه لطفی، خبرنگار توسعه پایدار «انرژی امروز»

شهرداری تهران اخیرا فیلمی با عنوان «آیا بلند مرتبه‌سازی در منطقه 22 تهران باعث آلودگی هوا می‌شود؟» پخش کرده است و در آن به دفاع از عملکرد شهرداری تهران در بلندمرتبه سازی در شهر تهران پرداخته است. در این گزارش برآنیم تا بلندمرتبه سازی را از جنبه متفاوتی به نام جزایر حرارتی بررسی نماییم.

به گزارش «انرژی امروز» کارشناسان محیط زیست همیشه بر این موضوع تاکید داشته‌اند که علت آلودگی هوای بسیاری از کلانشهرهای ایران و از جمله تهران، تردد خودروهای فرسوده و موتور سیکلت‌های آلاینده محیط زیست است.

در این میان برخی نیز بلندمرتبه سازی در سطح شهر تهران را یکی از عوامل آلودگی هوای تهران عنوان می‌کنند.

اخیرا شهرداری تهران با انتشار فیلمی، وجود هر گونه ارتباط بین آلودگی هوای تهران و بلندمرتبه سازی را رد کرده است.

البته در این فیلم شهرداری تهران با اینکه یکی از دلایل آلودگی هوا را اتوبوس‌ها و خودروهای فرسوده اعلام کرده است اما نگفته است که شهرداری تهران تاکنون برای کاهش این آلودگی چه اقداماتی انجام داده است.

از طرفی باور اکثر قریب به اتفاق کارشناسان محیط زیست بر این است که تهران و اکثر کلانشهرهای ایران تبدیل به مکانی برای تجمع خودروها شده‌اند.

ساخت بزرگ‌راه‌های جدید و دو طبقه و احداث پارکینگ‌های طبقاتی، از جمله راه‌کارهایی است که شهرداری تهران برای جلوگیری از ترافیک در سطح شهر به کار گرفته است غافل از این که این چنین راهکارهایی سال‌هاست که در کشورهای توسعه یافته مردود اعلام شده‌اند.

از سویی در فیلم شهرداری تهران،‌ تمام قد از بلندمرتبه سازی دفاع شده است اما بسیاری از فاکتورهای موثر بر آلودگی هوا به دلیل بلندمرتبه‌سازی‌های بدون برنامه در این فیلم نادیده گرفته شده است.

جزیره حرارتی

پشت بام‌های تیره و مصالح کف‌سازی، تشعشعات خورشید را بیشتر از گیاهان به خود جذب می‌کنند و بنابراین، سبب می‌شوند که هم دمای این سطوح افزایش پیدا کند و هم درجه حرارت کلی هوای محیطی در نواحی شهری بالاتر رود. این پدیده را «اثر جزیره حرارتی شهری» می‌نامند و نخستین بار توسط شخصی به نام لاک هاوارد در سال ۱۸۱۰ شرح داده شد.

در طی شب، گرمای ذخیره شده در خیابان‌ها و ساختمان‌ها به آهستگی به هوا منعکس می‌شود که این موضوع روند کاهش دما را کند می‌کند.

در این میان ساختمان‌های بلندتر، گرمای بیشتری را در خود ذخیره کرده و روند خنک شدن هوا را کندتر می‌کنند. در طی فصل تابستان، در کنار فرایند جذب پرتو فرابنفش و انعکاس اشعه مادون قرمز، در هر منطقه، سقف ساختمان‌ها، خیابان‌ها و سطوح تیره رنگ، گرما را جذب نموده و آن را در هوا منتشر می‌کنند.

با توجه به اینکه اغلب سقف‌ها تیره‌رنگ هستند و این سطوح تیره‌رنگ حدود نیمی از مساحت شهرها را در بر می‌گیرد و گرمای گسیل شده از سوی خورشید را جذب کرده در خود نگاه می‌دارند. این پدیده باعث افزایش دمای مناطق مسکونی از ۲ تا ۱۵ درجه سانتیگراد شده که همان پدیده جزیره حرارتی است.

 این گرما نه تنها باعث افزایش مصرف انرژی برای خنک کردن ساختمان‌ها و افزایش سرانه بار مالی به ویژه در ماه‌های گرم سال و در مناطق مرکزی شهرها می‌شود، بلکه باعث ایجاد آلودگی در جو از جمله تولید گاز ازن و افزایش ترکیبات زیان بار گوگردی و دیگر آلایندهای آسیب‌رسان در سطح زمین می‌شود.

از طرفی ساختمان‌های بلند مرتبه امکان حرکت باد را در پایین دست خود به حداقل رسانده از این رو توده‌های حرارتی تشکیل شده یا همان جزایر حرارتی امکان جابجایی و پخش را نخواهند داشت.

اثرات جزایر گرمایی شهری

بالا رفتن دما در اثر جزیره گرمایی تاثیراتی بر محیط زندگی و کیفیت جوامع می‌گذارد که از آن جمله افزایش انتشار گازهای گلخانه‌ای و آلودگی هواست. از پرتوهای نور رسیده از خورشید به زمین حدود ۲۵درصد توسط جو جذب شده و ۲۵درصد توسط سطوح فوقانی ابرها به سوی فضا بازتابش می‌شوند. بقیه این پرتوها در زمین جذب شده و سطح آن را گرم می‌کند.

از سویی ایجاد و افزایش ازن در سطح زمین به عنوان یک گاز گلخانه‌ای با اثر پدیده جزیره حرارتی شهر، پیوندی تنگاتنگ و ناگسستنی دارد.

گذشته از تأثیر بر دما، جزایر حرارتی می‌توانند تاثیرات فرعی بر هواشناسی محلی نیز داشته باشند از جمله تغییر الگوی بادهای محلی، گسترش ایجاد ابرها و مه، رطوبت و میزان بارش.

جزایر حرارتی در دو محور افقی و عمودی قابل مطالعه است.

در محور عمودی حرارت تا ارتفاع 200 الی 300 متری سطح شهر اوج می گیرد و در روزهای صاف و بدون ابر ارتفاع زبانه‌ها به 500 متر می‌رسد. که این ارتفاع بسیار بیشتر از ارتفاع 90 متری است که در فیلم برای ساختمان‌ها در نظر گرفته شده است.

وسعت شهر و بافت کالبدی آن نیز در شدت و یا ضعف این پدیده دخالت دارند.مثلا کاهش تعداد طبقات و یا انفصال ساختمان‌ها از یکدیگر در برخی نقاط مانع تشکیل جزیره حرارتی می‌شود.

استفاده از مباحث مربوط به جزایر حرارتی در تهیه طرح‌‌های جامع شهری نیز بسیار مهم خواهد بود.

به این ترتیب که شناسایی جزایر حرارتی و کانون آن در روزها و شب‌ها می‌تواند کمک موثری در تهیه طرح جامع شهری باشد.

از سویی با مطالعه جزایر حرارتی شهرها می‌‌توان برای تقویت یا تکمیل مسیرهای جریان هوا در سطح شهر و یا مناطق، موانع فیزیکی واقع در مسیر شناسایی و برای رفع آنها چاره اندیشی شود.

از سویی با مکان‌یابی مناسب جزایر حرارتی، ملاک عمل در جانمایی پارک‌ها و فضاهای سبز شهری صرفا میزان فضای سبز بر اساس سرانه‌های جمعیتی نخواهد بود و بلکه تلطیف هوا و کاهش درجه حرارت داخل شهرها نیز مد نظر خواهد بود.

فقدان اطلاعات در خصوص جزایر حرارتی موجب می شود که ساخت بلند مرتبه‌ها صرفا براساس فاکتورهایی نظیرعرض گذر، وجود گسل، آلودگی‌های زیست محیطی و … باشد.

بر همین اساس به باور کارشناسان طرح جامع اقلیم شهری بایستی مشخص نماید که اولا بلند مرتبه سازی در چه نقاطی مانع عبور جریان هوا و موجب افزایش آلودگی محیط می‌گردد. دوم توسعه فضای سبز شهری نه فقط بر اساس سرانه، بلکه بر پایه ارتباط منطقی و همه جانبه تمامی عوامل به خصوص ارتباط بلندمرتبه سازی با تشکیل جزایر حرارتی صورت بگیرد و در نهایت در نقاطی که نیاز به تقویت کانال‌های باد است، تراکم ساختمانی تعدیل شود.