پوپولیسم نفتی

دکتر حسین امیری خامکانی | نایب­‌رئیس کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی | سردبیر «انرژی امروز»

اگرچه  108سال از نخستین روزهای فوران نفت و حدود یک دهه از طرح تحول اقصادی با تأکید بر پرداخت نقدی یارانه ها می گذرد، اما همچنان نیز تار و پود جامعه و نبض اقتصاد ایران آغشته به نفت است. فارغ از آمار و ارقام رسمی و ردیف های وابسته به عواید ناشی از صادرات نفت و خام فروشی منابع و میزان اتکای بودجه های سنواتی به درآمدهای نفتی، ادعاهای طرح شده ازسوی برخی کاندیداهای دوازدهمین دورۀ انتخابات ریاست جمهوری نیز گواه آشکاری است بر جذابیت اعلام وعده های مستقیم و غیرمستقیمی که بدون تردید، اصلی ترین تکیه گاه و محل تأمین مالی تحقق آنها، نفت و درآمدهای نفتی خواهد بود.

توسعه در این روزها، اما شعاری است که محتاج آمار و برنامه نیست. شعار، فقط شعار است و نفت هم صرف بالاتربردن صدای گویندگان آن می شود. طرح و اعلام اعداد و ارقام 2، 3 و حتی 5برابری میزان افزایش پرداخت نقدی یارانه ها، ایجاد میلیون ها شغل نفتی و ارتقای شاخص های رفاه اجتماعی و بسیاری دیگر از وعده های انتخاباتی که بدعت آن ازسوی رئیس دولت های نهم و دهم و با اعلام  شعار «آوردن نفت سر سفرۀ مردم» پایه گذاری شد، گویا هچنان برای بسیاری از هموطنان و البته سیاست  مداران مشتاق ورود به محدودۀ پاستور، جذابیت های بسیاری دارد. در این میان، آنچه بیش از پیش نمود یافته، ضرورت اصلاح باورهای نفتی  و خرج کردن سهل و آسان از کیسۀ نفت است!

برگزاری مناظره و کارزارهای انتخاباتی کاند ید اهای محترم د وازد همین د ورۀ انتخابات ریاست جمهوری، فرصت بسیار مغتنمی است تا یک بار د یگر تلخی ها و شیرینی های بیش از یک قرن نفتی بود ن و فراز و فرود های طعم زند گی یارانه ای د ر یک د هۀ اخیر، مورد واکاوی اند یشمند ان، صاحب نظران و البته عموم مرد م عزیز کشورمان قرار گیرد تا از این رهگذر و با بررسی د ید گاه ها و وعد ه های اقتصاد ی و اجتماعی میهمانان احتمالی نهاد ریاست جمهوری، «نفتی بود ن» ایران و ایرانیان، به گونۀ د یگری رقم بخورد. به  پشتوانۀ 5 د وره حضور پیاپی د ر مجلس شورای اسلامی و آشنایی نزد یک با رویکرد ها و روش های 5 د ولت و 3 رئیس جمهور، بر این باورم که آسیب شناسی و تضارب  آرای متخصصان با انواع گرایش های اقتصاد ی و سیاسی از مواجهه و رفتار کاند ید اهای مختلف د ر قبال نفت و د رآمد های نفتی و البته سوگیری  ذهنیت های مرد م، مسیر مشخصی بر سر راه «ایرانِ نفتی» د ر سالیان پیش رو می گشاید.

بررسی اجمالی مطالعات و پژوهش های علمی و منطقی د لسوزان و متخصصان اقتصاد ی و اجتماعی پیرامون نفت، نشان از آن د ارد که ایرانیان از یک قرن «نفتی بود ن» و یک د هه زند گی با «یارانه های نفتی»، به خوبی آموخته اند که نفت، ثروتی بین نسلی و امانت آیند گان است و نه د رآمد ی آسان برای تأمین منابع مالی جاری د ولت و وعد ه های انتخاباتی! به این موضوع باید توجه د اشت که این سرمایه و ثروت خد اد اد ی، متعلق به «ملّت» ایران است و نه «د ولت»های حاضر و آیند ه و حتی هزینه کرد ن یک ریال از د رآمد «طلای سیاه» برای پرکرد ن چالۀ عمیق هزینه های جاری و البته وعد ه های انتخاباتی، گناهی است بس نابخشود نی! چه با د رس گیری و عبرت آموزی از افسارگسیختگی اقتصاد و اجتماع و سیاست های برخاسته از پرد اخت نقد ی یارانه ها د ر د ولت د هم، د یگر از هیچ د ولت و د ولت مرد ی پذیرفته نیست که سیاست اشتباه یا عملکرد غیرقابل قبولی د ر قبال نفت و عواید نفتی از خود بروز د هد و آن را به آگاه نبود ن از نتایج یا ند اشتن تجربۀ قبلی نسبت د هد. حد اقل انتظار از تیم اقتصاد ی و رئیس د ولت آیند ه، این است تا با نفت و عواید نفتی، آن کنند که شایستۀ این سرمایۀ بین نسلی است، آن کنند که د ر تاریخ 108سالۀ نفت ایران، گاه و بیگاه بر سیاقی د یگر نیز بود ه است. البته این رویکرد، سهل  است از آن روی که بایگانی این تجارب و اسناد آن موجود است و د شوار، از آن باب که عمل به آن، عزمی البته جزم و فراتر از رویکرد های پوپولیسم نفتی می طلبد. با این همه، نفت و د رآمد های نفتی، پد ید ه های شگفت انگیزی هستند؛ چه از یکسو منبعی سرشار برای کسب د رآمد های آسان و البته فراوان برای حلّ مشکلات روزمرّه محسوب می شوند و از د یگرسو، میان بُری مطمئن برای کسب آرا و جلب نظر شماری از هموطنان عزیز که هنوز مجالی برای د رک و فهم آنچه یک د هه زند گی با یارانه های نقد ی بر سرمان و اقتصاد کشورمان آورد ه است، پید ا نکرد ه اند.

شاید و البته باید، این را بتوان به حساب خوش شانسی ملّت ایران گذاشت که انتخابات د وازد همین د ورۀ ریاست جمهوری با وعد ه هایی رنگارنگ و آغشته به عواید نفتی گروه خورد ه است تا د رس آموخته های 108 سال نفتی بود ن، چه با یارانه و چه بی یارانه، د ر پای صند وق های رأی، رنگ و بویی از عمل گرایی به خود بگیرد. اصرار و تأکید نخبگان جامعه بر «برنامه محوری» و «برنامه سالاری»، بهترین آزمون برای انتخابات ریاست جمهوری د وازد هم اسم  و کیست که ند اند مهم ترین برنامۀ نامزد های این انتخابات، راه و سرنوشتی است که آنها برای «نفت» د ر ذهن خود رقم زد ه اند؛ گروهی برای توسعه و سربلند ی صنعت نفت و گروهی د یگر…