آلودگی هوا و پای لنگ ما!
این روزها همه در تب‌و‌تاب سخن گفتن از آلودگی هوا، علل وقوع آن و اهمال و کم‌کاری دستگاه‌های متولی هستند. دیوار محیط‌زیست هم مثل همیشه کوتاه تر از همه‌جاست؛ همه انگشت اشاره‌شان به محیط‌زیست است که چرا برای روزهای ناسالم کاری نمی‌کند؟ اصلا وقتی ما به فصل سرد سال می‌رسیم گویی آماده می‌شویم تا کتک بخوریم و ناسزا بشنویم!
به گزارش «انرژی امروز» شینا انصاری، مدیرکل دفتر پایش سازمان محیط‌زیست در روزنامه جامعه فردا نوشت:
آیا سازمان حفاظت محیط‌زیست به‌عنوان یک دستگاه نظارتی می‌تواند تکالیف دستگاه‌های مجری را برعهده بگیرد؟ نیروی انسانی و بودجه‌اش را دارد؟
صد البته ناظر است و به فراخور مسئولیتش می‌بایست پاسخگو باشد، اما در تمامی برنامه‌های جامع کاهش آلودگی هوای کلانشهرها و اخیرا در قانون هوای پاک حداقل 16 دستگاه در آلودگی هوا دخیل هستند.
از سوخت استاندارد گرفته تا حمل‌و‌نقل عمومی، از رده خارج کردن خودروهای فرسوده تا ارتقای خودروهای نو، صنایع و منابع احتراقی خانگی، معاینه فنی و افزایش سرانه فضای سبز، و تمامی محورهایی که به نحوی از انحا با مقوله آلودگی هوا مرتبط هستند و از قضا عمده تکالیف در حوزه اجرا با سایر دستگاه‌هاست.
این نوشتار درصدد رفع مسئولیت از سازمان حفاظت محیط‌زیست نیست، هرچند این سازمان طی سال‌های گذشته، در پی تدوین سیاست‌ها و برنامه‌های اجرایی کاهش آلودگی هوا، تعیین برنامه‌های زمانی اجرا، تصویب و پیگیری اقدامات از دستگاه‌های مسئول بسیار دویده است، اما حتما در نحوه پیگیری و نظارت بر اجرای این قوانین و ضوابط، مشکلات و موانعی است؛ موانعی که بیشتر از جنس زیرساخت‌ها و ضمانت‌های اجرای قانون هستند و رفع آن بی‌شک نیازمند اقتدار بیشتری برای یک سازمان مطالبه‌گر نظارتی است. امروز هوا به‌عنوان مهم‌ترین منبع حیاتی ما، تحت‌تأثیر تمرکز فعالیت‌های اقتصادی، صنعتی و خدماتی در شهرهای بزرگ، توسعه سریع و شتابان آن و به‌تبع آن مهاجرت‌های بی‌رویه قرار دارد.
در ابرشهری چون تهران با این حجم از بارگذاری صنعت، جمعیت و خدمات که بسیار فراتر از ظرفیت زیست‌محیطی آن است، حتی در صورت ارتقای استانداردها در «سوخت و خودرو» به‌عنوان متهمان اصلی آلودگی هوا، کماکان در فصول سرد سال و مواقعی که با پدیده وارونگی مواجهیم آلودگی هوا را خواهیم داشت.
تلاش دستگاه‌ها باید معطوف به تقلیل انتشار آلاینده‌ها از منابع متحرک و ثابت و کاهش روزهای ناسالم باشد، در واقع آنچه اغلب به فراموشی سپرده می‌شود محدودیت ظرفیت اکولوژیکی در شهرهای بزرگ ماست. توجه به این واقعیت که تهران، تبریز و سایر کلانشهرهای کشور چقدر ظرفیت ساخت‌و‌ساز و ایجاد و گسترش شهرک‌های مسکونی، صنعتی، مراکز علمی و دانشگاهی و مجتمع‌های خدماتی و تجاری و جذب جمعیت را دارند یک ضرورت است.
وقتی در نخستین طرح جامع تهران مصوب 1347 جمعیتی معادل 5 5 میلیون نفر برای افق طرح در نظر گرفته شد و متعاقبا در سایر طرح‌های شهری همچون طرح ساماندهی تهران (1371)، طرح مجموعه شهری (1382)، طرح جامع (1386)، سقف‌های جمعیتی پیش‌بینی شده نادیده گرفته شد و به جای تمرکززدایی و جلوگیری از رشد کانون‌های بزرگ جمعیتی پیرامون تهران، همچنان بارگذاری به صور مختلف ادامه دارد آیا می‌توان به بهبود کیفیت هوا امید بست؟
علت‌العلل آلودگی هوای تهران و سایر کلانشهرها این حقیقت است که طی ادوار گذشته توجه به ظرفیت زیستی این کلانشهرها مغفول مانده است، و فی‌المثل در بارگذاری صنایع به‌رغم مصوبه ممنوعیت استقرار صنایع در شعاع 120 کیلومتری تهران و 50 کیلومتری اصفهان با توجیهات مختلف این تصویب‌نامه‌ها کمرنگ شده است! درعین‌حال اقدامات انجام شده در شرایط فعلی که با مشکل سکون و پایداری هوا و تشدید آلاینده‌ها روبه‌رو هستیم؛ همچون تعطیلی مدارس، محدودیت تردد خودروها یا توقف موقت فعالیت برخی صنایع و پروژه‌های عمرانی بدون شک راهکارهای موثری برای برون‌رفت از چالش آلودگی هوا نخواهد بود، بلکه این راهکارهای مقطعی به تناسب شرایط اضطرار برای جلوگیری از تشدید آلودگی اتخاذ می‌شوند و برای مدیریت پایدار آلودگی هوا می‌بایست طی برنامه‌های میان‌مدت و بلند‌مدت در چارچوب محورهای تعیین‌شده در برنامه‌ها و قوانین ملاک عمل حرکت کرد، البته بستر هموار اجرای قوانین و پایبندی و التزام تمامی دستگاه‌های مسئول در حوزه آلودگی هوا به اجرا و پاسخگویی در انجام تکالیف محوله و به بیان ساده‌تر همکاری تمام‌قد همه ذی‌مدخلان اعم از دولت، مجلس و قوه‌قضائیه مشروط به مشارکت و همراهی مردم می‌تواند از تعداد روزهای ناسالم شهرهای بزرگ ما بکاهد. تجربه موفق شهرهای بزرگ جهان که روزگاری با معضل آلودگی هوا روبه‌رو بودند و توانستند بر این مشکل غلبه کنند، بیانگر اهمیت خواست و اراده جدی تمامی ارکان اثرگذار هست، مطالبه‌ای که مهم‌ترین رکن آن در کشور ما در وهله نخست باید بر پرهیز از تمرکزگرایی و بارگذاری بیشتر در کلانشهرها پی‌ریزی شود، در غیر این‌صورت هرسال در نیمه‌دوم سال، روزهای ناسالم بیشتری در انتظار ما خواهد بود و ما لنگ‌لنگان می‌دویم و به گردپای آلودگی هوا نمی‌رسیم!
