دنبال مهاریم نه خفه کردن آتش
محسن پاکنژاد در شماره امروز روزنامه اعتماد یادداشتی نوشته است که در ادامه می آید:
به طور کلی فضاسازیهایی که در روزهای اخیر علیه وزارت نفت شده است بیشتر بازی رسانهای و جهتدار بوده و از مسائل فنی که مهمترین نقش را در صنعت نفت و اتفاقاتی نظیر حادثه رگ سفید بازی میکند، به دور است. در این فضاسازیها به گونهای اخبار بیان میشوند که استنباط شود مهار چاه رگ سفید به تعویق افتاده یا از روشهای درست برای آن استفاده نشده یا اینکه تیمی که مسوولیت مهار را بر عهده گرفته است، تجربه و علم لازم را ندارد. در مورد چاه ١۴٧ رگ سفید یک موضوع کاملا مشخص و روشن بوده و آن فشار بسیار زیاد گاز خروجی از فورانگیری است که به دلیل آوار ناشی از دکل ٩۵ فتح که در این حادثه فرو ریخت، کج شده است و این دو موضوع را میتوان مهمترین موانع در مهار این چاه از سطح دانست.
«نیل آدامز» در کتابی که درباره مهار فوران چاههای نفت و گاز نوشته و امروز به عنوان یک کتاب مرجع در این زمینه مورد استفاده قرار میگیرد، به دو روش عمومی برای مهار فوران اشاره کرده است. روش اول مهار فوران از سطح و روش دیگر مهار از طریق عمق چاه است. این متخصص معتبر در این کتاب به این نکته اشاره کرده است که مهار فوران چاه از سطح برای فورانهایی که فشار سطحی خروج سیال از چاه بالا است (مانند رگ سفید) شانس زیادی برای موفقیت ندارد و در صورت وقوع این حوادث بهتر است مهار از عمق و استفاده از چاههای امدادی مورد توجه قرار گیرد. در ایران و در فاصله سالهای ٨۴ تا ٩٢ یازده فوران در چاههای نفت و گاز کشور رخ داده که تعدادی از این فورانها با روش مهار از عمق و تعدادی دیگربا روش مهار از سطح کنترل شده است. در حقیقت آنچه تعیین میکند کدام روش برای مهار فوران مناسبتر است شرایط و چگونگی فوران است، وقتی چاه رگ سفید فشاری معادل ٢۴٠٠ پوند بر اینچ مربع (psi) دارد یعنی در این چاه فشار کم سابقهای وجود داشته و روش مهار از عمق از شانس بیشتری برای موفقیت برخوردار است.
نکته دیگر این است که باید دید بخش عمده سیال خروجی از چاه گاز است یا نفت. طبیعتا چاهی که بخش عمده سیال خروجی از آن گاز است وضعیت متفاوتی با چاهی که عمده سیال خروجی از آن نفت است، دارد. به عنوان مثال در تجربه مهار چاههای کویت به دلیل کم فشار بودن نفت خروجی از چاه، در بعضی از آنها به دلیل کم فشار بودن به تدریج آب جایگزین نفت شده و به خودی خود خاموش شدهاند.
نیم نگاهی به تاریخچه رگ سفید نشان میدهد که پیش از انقلاب اسلامی که امریکاییها این چاهها را اداره میکردند دو فوران در سالهای ١٣۴۵ و ١٣۵۴ اتفاق افتاد که کنترل هر کدام از آنها با روش مهار از عمق، بیش از ٩٠ روز طول کشیده است که دلیل آن هم، فشار بسیار زیاد گنبد گازی این میدان نفتی است. میدان رگ سفید دومین میدان نفتی با گنبد گازی پرفشار در کشور است. جهت مزید اطلاع دما در محور فوران چاه ۱۴۷ بالغ بر ١۴٠٠ درجه سانتیگراد بوده و شدت صوت نیز بالغ بر ١٧٠ دسی بل است، این در حالی است که توان گوش انسان برای شنیدن کمتر از ٨٠ دسی بل و در زمان محدود است و این خود از جمله مشکلات مهار فوران از سطح است. بهتر است بدانید که در دو نوع چاه ممکن است فوران اتفاق بیفتد، یکی چاههایی که در حال بهرهبرداری هستند و دیگری چاههایی که در حال حفاری بوده و دکل برروی آن قرارگرفته است. وقتی حادثهای در چاهی که دکل حفاری بر روی آن قرار دارد روی میدهد بیش از چهارصد تن آوار دکل همه بر دهانه چاه فرود میآید درحالی که برای چاههای درحال بهرهبرداری با چنین حجم آواری مواجه نیستیم. برداشتن این آوار برای دسترسی به دهانه چاه کاری بسیار سخت، طاقت فرسا و خطرناک است که ممکن است حتی جان کارکنان عملیاتی را در معرض خطر قرار دهد. سالها قبل در چاه شماره ۵۰ اهواز این حادثه روی داد و یکی از کارکنان به شهادت رسید. جمعآوری این آوار زمان بر است و به سرعت نمیتوان این کار را عملی کرد. در رگ سفیدبیش از٢٠ روز زمان برای این مساله گذاشته شد و پیش از آن هم به دلیل کوهستانی و صعب العبور بودن منطقه مقدمات زیادی نظیر راهسازی، ٢۵٠ کیلومتر لوله کشی آب، ساخت دو استخر ٧٠ و١٣٠ هزار بشکهای و ساخت دو موقعیت برای استقرار هرچه سریعتر دکلهای امدادی انجام پذیرفت که آمادهسازی آنها هر کدام یک رکورد به حساب میآید، چرا که هر کدام از این عملیات در حدود ١۴ روز به سرانجام رسید اما در شرایط عادی حدودا ۴ ماه نیاز به زمان داشت.
در حال حاضر بهترین و باتجربهترین متخصصان مهار فوران در کشور و در صنعت نفت در چاه رگ سفید حضور دارند و دو شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب و ملی حفاری ایران در این پروژه فعال بوده و با نیروهایی که در عملیات فوران متعددی در سنوات گذشته حاضر بودهاند در عملیات مهار حضور پررنگ و یکپارچهای را دارند. بر اساس کارشناسیهای انجام شده در روزهای نخست این حادثه، به دلیل مواردی که قبلا به آن اشاره شد تاکتیک مهار از سطح در چاه رگ سفید از شانس خیلی زیادی برای موفقیت برخوردار نبود، اما برای اینکه از کوچکترین شانس نیز نهایت بهره را ببریم، عملیات مهار از سطح نیز بارها و بارها براساس طراحی و بررسیهای فنی و مهندسی انجام شد. اما شاید در این بخش باز هم این مسائل فنی و همان نظر نیل آدامز بود که جوابگو بود و مهارگران با تجربه در مهار از سطح موفق نبودند و همانطور که اشاره شد دو دستگاه دکل حفاری کمکی برای عملیات مهار از عمق پیش بینی شده بود که یکی از این دو حلقه عمودی است که به زودی به نتیجه میرسد و ان شاءالله چاه مهار خواهد شد. چاه دوم هم که اریب حفاری میکند با ده روز تاخیر به عمق هدف خواهد رسید که اگر چاه اول کفایت نکرد، میتواند مهار فوران از عمق را به نتیجه برساند. در همین حال برخی به انتقاد از زمان مهار میپردازند که کمی مغرضانه است چرا که باید توجه داشته باشیم که چاه کنگان ٢٣، بعد از حدود ١۴٧ روز مهار شد و چاه رگ سفید هنوز ۶۰ روز هم از فوران آن نمیگذرد. چاههای دیگر این بخش نیز هر کدام به مراتب زمان بیشتری را برای کنترل حریق لازم دارند در حقیقت ۶٠روزه تمام کردن مهار رگ سفید مصداق بارز غوغا کردن دستاندرکاران این پروژه است. آقای مهندس خادمی به عنوان نایبرییس کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی در مصاحبهای، فعالیتهای وزارت نفت در این رابطه را قابل دفاع دانسته و عنوان کردهاند که که باتجربهترین نیروهای صنعت نفت کشور در عملیات مهار چاه ١۴٧ رگ سفید حاضر هستند. و اما در خصوص پیشنهادات ارایهشده در رابطه با فوران این چاه باید گفت، عدهای دلسوزانه و عدهای هم کاسبکارانه پیشنهاداتی ارایه کردهاند که تیم فنی مهار فوران همه آنها را مورد بررسی قراردادهاند. تعدادی از پیشنهاددهندگان گمان میکردند که هدف فقط خاموش کردن شعله است در حالی که هدف ما کنترل فوران سیال از چاه است. میزان سولفید هیدروژن در گاز خروجی از این میدان به حدی بالاست که در صورت نسوختن مخاطرات جانی جدی در پی خواهد داشت.
در حالی که بحث ما آتشنشانی و اساسا اطفا حریق نیست و ما تنها مهار فوران را میخواهیم. این امر دستاورد تلفیق بررسیهای فنی و مهندسی و در حوزه رشتههای مختلف فنی و مهندسی نظیر مهندسی مخزن، حفاری، مهندسی عمران، مهندسی مکانیک و… است.
