وزارت نیرو در راه است یا بیراهه؟ میدانی از کدام آب میگوید؟
رضا اردکانیان با وعده مدیریت قطره قطره آب آمده است. سالهاست که مسئولین از بایدها میگویند و گوش مردم پر است از الزاماتی که گاه منافع بسیاری را برای گروهی خاص رقم زده است؛ صحبت از تصفیه فاضلاب، حذف کلمه «فاضلاب» از ادبیات آب، به کارگیری آب خاکستری و پساب در صنایع و کشاورزی و حتی استفاده از پساب برای شرب است. صحبت از الزامات آب در دنیای مدرن میشود؛ اما به راستی وزارت نیرو در راه است یا در بیراهه؟ در مقطعی که صنایع در جهان بهویژه در کشورهای توسعهیافته که عمدتا پرآب هستند، با بازچرخانی آب و استفاده از پساب و …عجین شدهاند، معاون آب وزارت نیرو از لزوم هدایت آبهای سطحی و زیرزمینی در اوج چالش آب در کشور به سمت صنایع سخن میگوید. ظاهرا مداد و نقشهای در دست مسولان وزارت نیرو است و باید ساعات کاری را صرف تغییر مسیر آب کنند!
به گزارش خبرنگار نیروی «انرژی امروز»، اگر در هر بخشی در کشور سیاست حرف اول را بزند، در بخش آب نمیتوان مدیریت را به جناحهای گوناگون مرتبط کرد. مسئولان تاکنون همگی در ویرانی حیات ایران به قدر خود سهم داشتهاند. دولتها چه اصلاحطلب یا اصولگرا، در اینجا ناکارآمد بودهاند؛ چنانچه در دولت یازدهم نیز شرایط بهبود نیافت.
وزارت نیرو نیز تاکنون نتوانسته با عملکرد مثبت از روندی که کشور در مسیر مدیریت آب داشته، دفاع کندو هر روز بر شدت چالش افزوده شده است. از سوی دیگر، در کشور پیش از این طرح انتقال آب اجرا شده است؛ انتقالی که جای بحث دارد. از طرفی فرهنگ مردم نیز با شرایط آب و هوایی و اقلیم محل زندگی عجین شده است.
برای مثال در شهر قم، مردم با شرایط محیط و آب شور خو گرفته و آب شرب را به صورت کارتی دریافت میکردند، سالیان سال نیز زندگی و اشتغال و … به همین شکل در آن منطقه جاری بوده اما وزارت نیرو تصمیم میگیرد دست بر شکل فرهنگی منطقه زده و برای شیرینسازی آب شور (کاهش شوری) آب را از سرچشمههای دز به قمرود منتقل کند. حال آنکه در مشهد که تقدسش حتما کمتر از قم نیست، طرح های توزیع آب بهداشتی در شبکه اجرا شده تا مردم آب شرب را از طریق آبهای بستهبندی تامین کنند.
فارغ از درستی و نادرستی برای شیرینسازی آب با استفاده از انتقال آب از سرشاخههای دز، مدیران آب، محیط زیست را فدای تصمیمی کردند که فرهنگ مصرف را نیز نشانه رفته است. در پی اجرای این طرح بسیاری از چاههای کشاورزی خشک شدند، در هنگام اجرا طرح وزارت نیرو مدعی شد که خسارت خشکشدن چاهها را به کشاورزان میپردازد و پس از گذشت چند سال اظهار کرد که خشک شدن چاهها ناشی از تغییر اقلیم و خشکسالی است نه انتقال آب! در اینجا نیز تعهد مسئولین به اقدامات و تصمیمات و تبعات آن قابل توجه است!
زمین را تشنهلب میکشیم
کم نیست طرحهای آبی که نفس زمین را تنگ کرده و خاک تشنهلب را میشکند و میکشد. در این بین، ضرر ناشی از بیکارشدن کشاورزان، خالی شدن روستاها پس از برقرسانی و گازکشی و ایجادخانههای بهداشت و درمانگاهها و … را چه کسی میدهد؟ همه باید به سازمان محیط زیست پاسخ دهند؛ اما مشخص است که این سازمان به هر دلیلی قدرت نظارت کامل و شایسته بر همه امور را ندارد و تقریبا مقصران اصلی همواره موفق به فرار از پاسخگویی شدند.
زمانی که رضا اردکانیان، با وجهه و سابقه دیپلمات آب، بهعنوان وزیر نیرو تعیین شده و جرقه امیدی در دل کارشناسان زده شد؛ اما ادامه حضور و مواضع معاون وزیر در امور آب که البته انتقادهای بسیاری نسبت به وی از طرف مجلس و … وجود دارد، امیدها را کمرنگ کرده است. در تازهترین مورد، رحیم میدانی عنوان کرده که آبهای سطحی و زیرزمینی را باید به سمت صنایع هدایت کنیم!
در گفتگوی امروز معاون وزیر نیرو در امور آب در سایت وزارت نیرو، رحیم میدانی از لزوم تامین 30 مترمکعب آب در ثانیه برای 960شهرک صنعتی کشور خبر داد و گفت: «صنایع می توانند بخش زیادی از مشکل اشتغال کشور را حل کنند».
معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا با اشاره به اینکه «اکنون آبی که در اختیار شهرکهای صنعتی است حدود 14.5 مترمکعب در ثانیه است»، گفت: «در بخش کشاورزی به مرور به دلیل مکانیزه شدن و مدرن شدن سیستمهای کشاورزی اشتغال رو به کاهش میرود. مهمترین اشتغالها در بخش صنعت و خدمات صورت میگیرد؛ بنابراین، ضرورت دارد که وزارت نیرو به تامین آب بخش صنعت کمک کند تا بخش زیادی از معضل بیکاری در جامعه مرتفع شود.»
«مهمترین اشتغالها در بخش صنعت» چیست؟
حال باید دید منظور معاون آب از «مهمترین اشتغالها در بخش صنعت» چیست؟ آیا اشتغال از اهمیت با چنین نگاهی برخوردار است؟ آیا اشتغال در بخش کشاورزی، در بخش خدمات و… مهم نیست؟ شغل نیست؟ در سایر بخشها غیر از صنعت در کاهش بیکاری نقش ندارند؟
میدانی از دیگر اقدامات چیتچیان به موضوع ابلاغ آب قابل برنامهریزی و بازنگری اساسی در بخش آب، یاد کرده و گفت که «بخشی از آب استحصالی جدید را از منابع آب جدید که به نتیجه میرسید در مناطق مختلف کشور برای صنایع در نظر گرفتیم و سهم صنعت را از دیگر بخشها جدا کردیم و وزیر وقت نیرو نیز آن را به تمامی شرکتهای زیرمجموعه در سراسر کشور ابلاغ کرده است».
از سوی دیگر، میدانی یکی از امتیازات شهرکهای صنعتی را پراکندگی آنها در سراسر کشور میداند به این دلیل که این پراکندگی سبب میشود تا اشتغال متوازنی در جای جای کشور ایجاد شود؛ حال آنکه امید است وزارت نیرو به پراکندگی منابع آب در این بین بیشتر توجه کرده و اظهارنظر دراینباره را به وزارت کار بسپارد.
به گفته معاون وزیر نیرو در امور آب، «طبق آمار موجود در شهرکها و نواحی صنعتی حدود 40 هزارو 316 واحد صنعتی در حال بهرهبرداری است که حدود 808 هزار نفر در آنها اشتغال دارند». این درحالی است که بر اساس گزارش مرکز آمار در سال گذشته تعداد چهارمیلیون و ۴٢هزار و ٨١١ کشاورز و مزرعهدار در ایران شناسایی شد که سه میلیون و ۴٧هزار و ۵۵۵ واحد کشاورزی متعلق به خانوادههای معمولی ساکن آبادی است. ٩۴٣هزار و ٢۶٠ واحد متعلق به افراد غیرساکن روستاست و ١۶هزار و ٧۴ واحد متعلق به خانوارهای درحال کوچ و ٩هزار و ٢٨ واحد متعلق به شرکتهای رسمی و موسسههای عمومی است و براساس نتایج طرح آمارگیری نیروی کار در سال ٩۴ حدود ۵٠درصد از شاغلان روستایی در بخش کشاورزی فعالیت میکنند. میزان شاغلان روستایی در بخش کشاورزی هر ساله کمتر میشود و کمآبی که مسلما افراد غیر از تغییر اقلیم در آن سهم دارند، بر این مساله دامن زده است.
وزارت نیرو مدام برای آبهای سطحی و زیرزمینی، صاحب و حقدار مشخص میکند؛ اما تاکنون برای مدیریت مصرف آب اقدام تاثیرگذار چشمگیر انجام نشده و باوجود تاکید وزیر نیرو بر این مساله، حرف تازه و متفاوتی در سخنان میدانی دیده نمیشود.
نگاه معاون وزیر نیرو برای تقسیم آب چیست؟ به گفته رحیم میدانی، «به ازای هر لیتر در ثانیه 55 نفر در صنایع مشغول به کار شدهاند که در مقایسه با بخش کشاورزی که برای هر دو هکتار زمین آبی حدود 1.5 نفر مشغول به کار می شوند این آمار اصلا قابل مقایسه نیست».
در شرایطی میدانی از اهمیت توسعه اشتغال و اهمیت مشاغل سخن میگوید که صلاحیت ابراز نظر دراینباره را با توجه به جایگاه خود ندارد. این نشاندهنده آن است که وقتی مسئولی از یک وزارتخانه کار موظفی خود را بدون حاشیه انجام نمیدهد، به خود اجازه داده و وارد حریم صلاحیت وزارتخانه دیگر میشود! وزارت نیرو متاسفانه درصورتی که متولی آب است نتوانسته مصرف را در بخش کشاورزی اصلاح کند و حتی نتوانسته با مدیریت تامین، از مرگ مشاغل کشاورزی و در پی آن مهاجرت، در بسیاری از مناطق جلوگیری کند.
جای تیشه وزارت نیرو بر قلب خاک ترک خورده در هر منطقه از ایران دیده میشود و این تیشه به قدرت عوامل گوناگونی از نحوه مدیریت، تفکر، تامین منافع، تصمیمات نادرست و…. به ریشه خاک زده شده و در این سالها نیز این وزارتخانه بهراحتی توانسته از با بهانه تغییر اقلیم خود را مبرا کند؛ اما با افزایش آگاهی مردم میتوان گفت، آقای معاون وزیر وقت پاسخگویی است و هر طرحی که دولتمردان دهند، در اذهان عمومی، تصمیم درست نیست.
وزارت نیرو تاکنون نتوانسته از حق «آب» به خوبی دفاع کند و حال به فکر حل معضل بیکاری افتاده است؛ وزارتخانه ای که با عدم مدیریت مناسب درآمد و هزینه منجر به خسارت دیدن صنعت آب و برق شده است. میدانی میگوید: «هم اکنون 960 شهرک و نواحی صنعتی مصوب در کشور وجود دارد که 796 شهرک و نواحی صنعتی در حال بهرهبرداری هستند و مابقی نیز باید تامین آب شود، در جلسهای که با دکتر صادق نجفی، معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت و مدیرعامل شهرکهای صنعتی کشور داشتیم، مقرر شد برای هر 31 استان کشور با دفتر معاونت کلان آب و آبفای کشور جلسات مشترکی برگزار شود و استانها بررسی کنند تا نیاز 15 مترمکعبی آب در ثانیه برای تامین نیاز شهرکهای صنعتی به چه شیوهای تامین شود. بطور قطع بخشی از این نیاز از طریق منابع آب سطحی و بخشی نیز از طریق منابع آب زیرزمین تامین میشود که با توجه به مشکل منابع آب زیرزمینی و وجود دشتهای ممنوعه و ممنوعه بحرانی این کار بسیار مشکل خواهد بود. شهرکهای صنعتی باید در قالب مواد 27 و 28 قانون توزیع عادلانه آب نسبت به خریداری چاههای کشاورزی اقدام کنند و وزارت نیرو کمک کند تا نسبت به تغییر کاربری آنها اقدام کرده و آب مورد نیاز آنان را تامین کند.
اگر چاه کشاورزی آب دارد چرا این آب نباید به توسعه کشاورزی کمک کند. تاکنون نیز برخی از صنایع از چاههایی با کاربری کشاورزی برای صنعت استفاده میکنند و وزارت نیرو در شناسایی این متخلفان به درستی عمل نکرده است. حال صنایع را به خرید چاههای کشاورزی تشویق میکنیم اما آقای میدانی، بهراستی در کدام مناطق زمین دارای آب اضافی برای برداشت بیشتر است؟ مگر نه اینکه وزارت نیرو طرح احیای آبهای زیرزمینی را برای حفاظت از زمین و منابع زیرزمینی تعریف کرده است پس چرا با علم به این موضوع تامین آب از طریق منابع زیرزمینی را سخت خوانده اما همچنان برای آن برنامهریزی میکنید؟ چرا صنایع برای توزیع عادلانه آب باید چاههای کشاورزی را خریداری کنند. اگر به گفته وزارت نیرو در بخش کشاورزی حدود 90 درصد از آب مصرفی، صرف میشود که مشکلزا است، باید میزان مصرف را کاهش دهیم نه نوع کاربری را. بر اساس اهداف تعیین شده از پیش و تاکید وزیر نیرو باید به سمت استفاده از پساب در بخش صنعت برویم و موضوع بازچرخانی آب را جدی بگیریم اما معاون وزیر نیرو همچنان درحال تقسیم آبهای سطحی و زیرزمینی است.
خیرات آب آذربایجان
جالبتر از آن ادامه صحبت های رحیم میدانی در مصاحبهای است که امروز در سایت وزارت نیرو منتشر شده است و آن خیرات آب آذربایجان است؛ منطقهای که با چالش مرگ دریاچه ارومیه و در پی آن مرگ آذربایجان، دست و پنجه نرم میکند.
میدانی در این مصاحبه گفته است که «وزارت نیرو در مناطقی که دارای پروژههای سد سازی است و آب جدید تولید میکند آمادگی دارد تا آب مورد نیاز صنایع را در آن مناطق تامین کند. این وزارتخانه در سال 94 یا 95 با ارسال نامهای به وزارت صنعت، معدن و تجارت یاد آور شده، چنانچه در مناطقی مانند آذربایجان غربی، شرقی، اردبیل، کردستان و سواحل جنوبی که آب قابل توجهی دارند، پروژه هایی در دست اجرای باشد، وزارت نیرو برای تامین آب آنها مشکلی ندارد».
حال آنکه اگر در آذربایجان غربی و شرقی، فراوانی آب است، چرا دریاچه ارومیه برای جرعهای آب له له میزند؟ چرا شورایعالی آب تشکیل شد؟ چرا ممانعت از مهار آب در مسیر دریاچه ارومیه در اولویت قرار گرفت و حتی سخن از انتقال آب به میان آمد؟
میدانی اما راه حلی نیز برای صنایع در مناطق خشک دارد و آن هدف قراردادن آب کشاورزی است. به گفته وی «در مناطق کم آب نظیر سمنان، اصفهان و حوضه زایندهرود برای وزارت نیرو امکان بارگذاری جدید نیست و در آن مناطق باید صنایع طبق مقررات، آب کشاورزی را خریداری کنند تا وزارت نیرو این آب را به آنها اختصاص دهد».
حال این سوال مطرح است که اگر میتوان چاهی را از بخش کشاورزی جدا کرد، آن را به درستی مدیریت نکنیم تا به فکر راههای پر تبعاتی مثل انتقال آب نرویم. معاون وزیر ظاهرا تنها کاربریها را تغییر داده اما خود به فکر کاهش مصرف نیست. چه لزومی دارد در منطقهای خشک، صنعت آببر باشد؟در این مناطق خشک تاکنون چگونه زندگی در جریان بوده که حال شما میخواهید یک روزه ره صدساله برای تغییر فرهنگ و کاربری را بروید؟
