شوک بازار نفت‌به‌اوپک
قیمت نفت، یک روز پس از توافق اوپک برای تمدید کاهش تولید، ٣ دلار پایین آمد تا همه را شگفت‌زده کند. وزرای نفت ١٣ کشور عضو اوپک، با هدف تثبیت قیمت در محدوده ۵۵ تا ۶٠ دلار، صبح پنجشنبه در دبیرخانه این سازمان گردهم آمدند و توافق جلسه گذشته خود را برای ٩ ماه دیگر تمدید کردند. بلافاصله بعد از آن، تعدادی از وزرای کشورهای تولیدکننده نفت غیر اوپک به رهبری روسیه به اوپکی‌ها پیوستند و تفاهم‌شان را تمدید کردند. ١٣ کشور عضو اوپک و تعدادی از کشورهای تولیدکننده نفت غیر اوپک شش ماه پیش توافق کردند تولید خود را مجموعا یک میلیون و ٨٠٠ هزار بشکه در روز کاهش دهند. از این میزان، یک میلیون و ٢٠٠ هزار بشکه سهم اوپک، ٣٠٠ هزار بشکه سهم روسیه و مابقی کاهش تولید نفت، سهم دیگر تولیدکنندگان غیراوپکی بود. کشورهای تولیدکننده نفت با تمدید توافق قبلی‌شان به مدت ٩ ماه دیگر تلاش می‌کنند تا سطح ذخیره‌سازی نفت در سه ماهه اول ٢٠١٨ را به متوسط پنج سال اخیر برسانند. بازار نفت اما، تا این لحظه واکنش منفی به این توافق نشان داده است. قیمت نفت برنت، پیش از آغاز جلسه اوپک (صبح روز پنجشنبه) ۵۴ دلار و ۴٠ سنت بود. همه انتظار داشتند که این قیمت، پس از توافق دوباره اوپک و غیر اوپک بالا برود اما صبح روز جمعه (یک روز پس از توافق اوپک) بازار فرضیه‌ها را باطل کرد و قیمت نفت برنت به بشکه‌ای ۵١ دلار و ۴۶ سنت رسید. «عجیب بود که قیمت نفت بعد از توافق دوباره اوپک پایین آمد، اما فکر می‌کنم باید تا روز دوشنبه یا سه‌شنبه منتظر عکس‌العمل بازار بمانیم.» این را یک تحلیلگر نزدیک به مذاکرات وین می‌گوید و ادامه می‌دهد: «شاید چون اکثر فعالان بازار نفت، تصمیم اوپکی‌ها و غیراوپکی‌ها را پیش بینی کرده بودند توافق انجام شده تاثیر روانی بر بازار نگذاشت. وزرای اوپک می‌توانستند با پیشنهاد تمدید شش ماهه به وین بیایند و بعد در جلسه اوپک، هم توافق‌شان را ٩ ماه تمدید کنند و هم ٢٠٠ هزار بشکه دیگر از تولیدشان کم کنند. احتمالا بازار نفت در این صورت واکنش بهتری نشان می‌داد. » این اما، عجیب‌ترین اتفاق اوپک صد و هفتاد و دوم نبود.
حکم برکناری وزیری که همه را شوکه کرد؛ وزیر سعودی چه گفت؟
وزرای نفت در جلسه بسته مشغول مذاکره بودند که خبر برکناری وزیر انرژی الجزایر همه را شگفت زده کرد. نورالدین بوطرفه، یکی از معماران توافق شش ماه گذشته اوپک بود. کسی که اجلاس IEF و جلسه فوق‌العاده اوپک را در الجزیره برگزار کرد. برکناری او حتی از برکناری منوچهر متکی، وزیر خارجه اسبق ایران توسط محمود احمدی‌نژاد نیز جنجالی‌تر بود. چه، بوطرفه در بحبوحه مذاکره مهم اوپک برکنار شد. رییس صد و هفتاد و دومین کنفرانس اوپک، وزیر انرژی عربستان بود. او در سخنرانی افتتاحیه‌اش درباره دستاورد تصمیم گذشته اوپک گفت: «توافق اوپک برای کاهش تولید نفت دستاوردهای قابل‌توجهی داشته است و از نشست پیشین اوپک در ٣٠ نوامبر سال ٢٠١۶ تاکنون، وضع بازار نفت بهبودی خیره‌کننده‌ای داشته است.» خالد الفالح با اشاره به تلاش اوپک برای بازگرداندن توازن به بازار نفت تصریح کرد: «ما برای پایین آوردن ذخیره‌سازی نفت جهان به سطح میانگین پنج ساله، باید کارهای بیشتری انجام دهیم، اما اکنون در مسیر درست قرار داریم.» وی ابراز امیدواری کرد که با وجود برخی نوسان‌های احتمالی، روند بهبود شرایط بازار ادامه یابد و افزایش رشد تولید ناخالص داخلی در سال ٢٠١٧ میلادی و همچنین رشد سالم تقاضای نفت، به ویژه در آسیا، به این مساله کمک کند. در اجلاس ١٧٢ اوپک، گینه استوایی به عنوان چهاردهمین کشور عضو اوپک معرفی شد. وقتی وزیر انرژی عربستان سعودی به عنوان رییس کنفرانس سخنرانی می‌کرد، عبدالعزیز بن سلمان، پسر پادشاه عربستان که اخیرا به عنوان وزیر State انرژی عربستان منصوب شده است پشت میز عربستان ننشسته بود. او بر خلاف جلسات اوپک گذشته در این جلسه شرکت نکرد. یک منبع گفت که عبدالعزیز مسافرت شخصی رفته است!
تاثیر توافق اوپک بر تولید نفت ایران
با تمدید توافق اوپک، سقف تولید ایران برای ٩ ماه آینده به‌طور متوسط روزانه ٣ میلیون و ٨٠٠ هزار بشکه تعیین شد، مانند شش ماه گذشته. این در حالی است که مقامات نفتی ایران، تولید نفت خام کشور را به‌طور متوسط روزانه ٣ میلیون و ٩٠٠ هزار بشکه در روز اعلام می‌کنند. وزارت نفت نیز در گزارش ماه آوریل به اوپک، تولید نفت ایران را به‌طور متوسط ٣ میلیون و ٨۶١ هزار بشکه در روز اعلام کرده است. منابع قضاوت اوپک اما، منابع ثانویه بازار نفت است. این منابع، تولید نفت ایران در ماه آوریل را ٣ میلیون و ٧۵٩ هزار بشکه اعلام کرده‌اند. ایران پیش از این همواره آمار منابع ثانویه درباره تولیدش را کمتر از واقعیت می‌‌دانست اما امروز به مبنا قرار گرفتن این منابع مخالفتی ندارد، چون می‌تواند با استناد به آن همچنان به تولیدش اضافه کند.
زنگنه: چه کسی جرات دارد به ما بگوید تولید خود را کم کنید؟!
پنجشنبه شب و بعد از توافق اوپک، از زنگنه درباره کنفرانس١٧٢ اوپک پرسیدم. او جلسه این‌بار را ساده توصیف کرد که همه با هم اتفاق نظر داشتند: «آنچه تحلیل‌ها به ما می‌گفتند انجام دادیم اما عکس‌العمل بازار ما را شگفت‌زده کرد. تعجب کردم که قیمت‌ها افت کرد. نباید این‌طور می‌شد. ان‌شاءالله در روزهای آینده با اراده‌ای که از اوپک نشان داده شده است، قیمت‌ها روند افزایشی به خود بگیرد.» زنگنه تعهد اوپکی‌ها به رعایت سهمیه تعیین شده را بی‌سابقه توصیف کرد: «این برای نخستین بار است که مراعات اوپکی‌ها تا این حد زیاد بوده است. غیراوپکی‌ها بیش از آنچه تصور می‌کردم تولیدشان را کاهش دادند.» زنگنه پایبندی اوپک به توافق شش ماه گذشته را ١٠٠ درصد و پایبندی غیراوپکی‌ها را ٩٠ درصد توصیف کرد. در ادامه گفت‌وگویم وقتی درباره تاثیر تفاهم اوپک بر تولید ایران و مقایسه احوالش در اوپک چهار سال پیش با اوپک پنجشنبه پرسیدم زنگنه قاطعانه اعلام کرد که کسی حق ندارد به ایران بگوید؛ تولید نکن. «امروز کسی از من پرسید، اگر به شما بگویند که باید تولید خود را کاهش دهید، چه کار می‌کنید؟ گفتم، چه کسی جرات دارد به ما بگوید تولید خود را کم کنید. مگر کسی در اوپک می‌تواند به ما دستور دهد تولید را کم کنید؟ مگر اینکه تفاهم کنیم و بر مبنای اراده خودمان باشد که به آن وفادار هم هستیم. کسی جرات نمی‌کند به ما بگوید تولید خود را کم کنید، ما قوی، مقتدر و سربلندیم و امروز از همیشه مقتدرتر هستیم.»
چرا زنگنه از شرکت‌های نفتی امریکایی دعوت می‌کند؟
پیش از شروع کنفرانس اوپک، وزیر نفت ایران مثل همیشه اظهار تمایل کرده بود تا شرکت‌های معتبر نفتی و شرکت‌های امریکایی در صنعت نفت ایران سرمایه‌گذاری کنند و چونان قبل گفته بود که شرکت‌های امریکایی به خاطر محدودیت‌های دولت خودشان به ایران نمی‌آیند. شب هنگام از زنگنه پرسیدم:
فکر می‌کنید شرکت گسترده مردم در انتخابات ریاست‌جمهوری به ایده شما برای سرمایه‌گذاری شرکت‌های بین‌المللی معتبر کمک کند؟
«الان بهترین زمان است که دیگران پیام مردم ایران را درک کنند. مردم پیام بسیار روشنی به بقیه دنیا دادند. قدرتمندان باید این مساله را درک کنند. ما در کمال استقلال و سربلندی به همسایگان و دنیا پیام صلح و دوستی دادیم. ما ملتی قوی و مستقل هستیم که برای استقلال و آزادی‌مان خون داده‌ایم. ما یک دموکراسی داریم که مرتبا به سمت بلوغ سیاسی حرکت می‌کند و نظیرش در کشورهای منطقه کم است. ما یک دولت و یک ملت داریم. مجموعه‌ای قبایل پراکنده نیستیم. ما یک ایران داریم و به نظرم همه مردم در این انتخابات به ایرانی بودن مفتخر شدند.» زنگنه با دعوت همیشه از شرکت‌های امریکایی دو هدف را دنبال می کند. اول اینکه توپ را به زمین امریکایی‌ها می‌اندازد تا شاید آنها را ترغیب کند برای حضور در ایران به دولت امریکا فشار بیاورند و دوم آنکه به‌دنبال کاهش قیمت تمام شده پروژه‌ها و تکنولوژی روز است. وزیر نفت ایران دوره حاضر صنعت نفت را دوره‌ای دانست که خیلی از مشکلاتش حل شده است و درباره قراردادهای نفتی اجماع حاصل شده است: «همه پول نفت هم برمی‌گردد.»
از آزادگان یکپارچه تا متنوع‌سازی بازارهای صادراتی ایران
وزیر نفت ایران پیش از شروع کنفرانس اوپک، محدوده قیمتی ۵۵ تا ۶٠ دلار را محدوده مناسبی برای قیمت نفت دانست. «صادرات نفت خام ایران به‌طور متوسط روزانه ٢ میلیون و ١٠٠ هزار تا ٢ میلیون و ٢٠٠ هزار بشکه است.» زنگنه در لابه‌لای سوالات به نکته مهمی اشاره کرد. نکته‌ای که برای تحقق‌اش، روابط مسالمت آمیز با دنیا لازم است: «سیاست ایران این است که مقصد صادرات نفت خود را تنوع بخشد و ما نمی‌خواهیم که همچون گذشته در آسیا تنها به دو یا سه کشور متکی باشیم.» وقتی خبرنگاری درباره آخرین وضعیت هندی‌ها در میدان گازی فرزاد B پرسید، پاسخ شنید: «پیشنهاد هندی‌ها در این میدان نامطلوب است. ما ضمن مذاکره با هندی‌ها، مذاکره با گازپروم روسیه را نیز برای توسعه این میدان آغاز کرده‌ایم.» وزیر نفت درباره تهدید هندی‌ها برای کاهش خرید نفت از ایران هم یادآوری کرد که به هندی ها گفته است که چنین ادبیاتی برای همکاری تجاری خوب نیست. وزارت انرژی هند پیش از این از پالایشگاه‌‌های دولتی‌شان خواسته‌اند تا واردات نفت از ایران را حداقل ٢٠ درصد کاهش دهند. نکته تازه سخنان زنگنه درباره میدان آزادگان، مناقصه یکپارچه این میدان بود. در حالی که پیش از این میدان آزادگان به دو بخش شمالی و جنوبی تقسیم شده بود. زنگنه پیش از شروع اجلاس اوپک تصریح کرد که میدان آزادگان یکپارچه است و یکجا به مناقصه می‌رود: «شرکت سی. ان پی. سی چین از شرکت‌های بین‌المللی دعوت شده برای مشارکت در این مناقصه است.» شرکت چینی، بخش شمالی میدان آزادگان را توسعه داده بود و امیدوار است بتواند فاز دوم توسعه این بخش میدان را هم بر عهده گیرد. ممکن است وزارت نفت با یکپارچه اعلام کردن میدان آزادگان بخواهد یک شرکت بین‌المللی نظیر شل یا توتال را کنار شرکت چینی بگذارد تا هم از تکنولوژی روز شرکت‌های بین‌المللی و هم از سرمایه و حمایت چینی‌ها برخوردار باشد: «برآوردها نشان می‌دهد که میدان آزادگان ظرفیت تولید روزانه ٧٠٠ هزار بشکه نفت را دارد، اما جزییات تولید این میدان پس از گفت‌وگو با شرکت‌های بین‌المللی مشخص می‌شود. اولویت ایران در این میدان، افزایش ضریب برداشت است. » زنگنه در گفت‌وگویش با خبرنگارانی که دور میزش حلقه زده بودند تولید نفت از میادین نفتی غرب کارون را حدود ٣٠٠ هزار بشکه درروز اعلام کرد.
با آمدن توتال تا یک ماه آینده، بانک‌های اروپایی هم می‌آیند
آنقدر که ملاقات‌های حاشیه‌ای این جلسه اوپک برای ایران بود، اصل کنفرانس سخت نبود. شب قبل از کنفرانس، «پاتریک پویان» مدیرعامل توتال به دیدار زنگنه آمد و بی‌آنکه به سوال خبرنگاری پاسخ دهد هتل محل اقامت وزیر نفت ایران را ترک کرد. فردا صبح زنگنه درباره احتمال امضای قرارداد فاز ١١ با توتال در آینده نزدیک گفت: «امیدوارم به زودی نخستین قرارداد نفتی در قالب الگوی جدید قراردادهای نفتی با شرکت توتال فرانسه به امضا برسد. دو طرف در مراحل نهایی مذاکره و توافق قرار دارند.» وقتی خبرنگاری از او درباره نحوه تامین مالی فاز ١١ پرسید، پاسخ شنید: «شرکت توتال توانسته است راه‌حلی برای تامین مالی این توافق بیابد.» خبرنگاران زیادی در وین به‌دنبال نحوه تامین مالی فاز ١١ بودند. مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران پیش از نوروز گفته بود که در قرارداد توتال، تصریح شده است که این شرکت یک بانک بزرگ اروپایی را همراه خود بیاورد. از زنگنه پرسیدم: «آیا این احتمال وجود دارد که قرارداد توتال در کمتر از یک‌ماه آینده منعقد شود» و او در یک کلمه پاسخ داد: «ان‌شاءالله.» توتال در ایران موافقان سرسختی دارد. اما اگر این قرارداد امضا شود، یکی از مهم‌ترین دستاوردهایش آغاز همکاری‌های بانک‌های بزرگ اروپایی با ایران است. موضوعی که می‌تواند عملا برخی سدها را بشکند.
شب روسی در هتل هیات ایرانی
پنجشنبه شب، مدیرعامل گازپروم به دیدار زنگنه آمد. گازپروم برای توسعه میادین چنگوله و چشمه خوش با شرکت ملی نفت ایران قرارداد همکاری امضا کرده است. به محض خروج «الکساندر میلر» از اتاق زنگنه، «الک بروف» مدیرعامل لوک اویل روسیه وارد اتاق زنگنه شد. او پس از خروج از اتاق زنگنه، اظهار امیدواری کرد تا چهار ماه آینده بتواند یک قرارداد نفتی با ایران امضا کند. لوک اویل، پیش از این برای توسعه میادین نفتی چشمه‌خوش و آب تیمور با شرکت ملی نفت ایران، تفاهمنامه همکاری امضا کرده بود. پنجشنبه شب، «شب روسی» هیات ایرانی بود.
آیا امریکا روبه‌روی اوپک ایستاده است؟
دونالد ترامپ، در لایحه بودجه امریکا، پیشنهاد داده است تا نیمی از ذخایر نفتی راهبردی این کشور در سال ٢٠١٨ را وارد بازار کند. تحلیلگران پیش بینی کرده‌اند، دولت امریکا با این کار در مرحله اول ۵٠٠ میلیون دلار به دست آورد. توسعه بیشتر منابع نفتی امریکا هم از دیگر برنامه‌های دولت این کشور است. این دو موضوع در کنار احتمال افزایش دوباره نفت‌های شیل، می‌تواند بازار نفت را تحت تاثیر قراردهد و اگر اجرایی شود ممکن است تصمیمات اوپکی‌ها را کم اثر کند. بازار نفت هر چند، شش ماهی است که به ثبات نسبی رسیده است، اما متزلزل است. همه کشورهای دارنده نفت به قیمت‌های منطقی وابسته‌اند. چه عربستان با قراردادهای چندصد میلیاردی اخیرش، چه ایران با اقتصاد درگیر رکودش، چه روسیه با وضعیت اقتصاد تحریم‌شده‌اش و چه حتی امریکا، با نیاز به فروش کالا و اسلحه به کشورهای نفت‌خیز خاورمیانه. همه به نوعی به قیمت‌های منطقی نفت وابسته شده‌اند. «قیمت نفت در حالت عادی به این زودی‌ها بالاتر از ۶٠ دلار نخواهد رفت.» این را یک تحلیلگر اوپکی می‌گوید.
تبریک وزیر انرژی عربستان به وزیر نفت ایران
اوپک سازمان عجیبی است. کشورهای موسس‌اش می‌توانند اختلافات شدیدی با هم داشته باشند اما برای منافع مشترک با یکدیگر پشت یک میز بنشینند. یک منبع آگاه گفت که وزیر انرژِی عربستان با رعایت اصول دیپلماتیک، ریاست‌جمهوری جدید ایران را به وزیر نفت ایران تبریک گفته است. دبیرکل اوپک نیز با ارسال نامه‌ای رسمی، انتخاب رییس‌جمهور روحانی را تبریک گفت. روحانی اگر قدرت ایران در اوپک را می‌خواهد، باید به سرعت پشت سر قراردادهای نفتی بایستد تا سریع‌تر امضا شود. کاری که حداقل در دو سال گذشته نسبت به آن کوتاهی کرده است. در اوپک، بشکه‌های نفت حرف می‌‌زند. هوای وین این روزها بهاری است. دبیرخانه اوپک هم روز جمعه آرام شده است.
