گاز، حلقه اتصال سه گانه ایران-روسیه-ترکیه

ترکیه، تنها عضو ناتو که اکثریت جمعیتش را مسلمانان تشکیل می دهند، اغلب توسط آمریکا به عنوان الگویی مناسب برای کشورهای عربی خاورمیانه ترسیم شده است. با ظهور بهار عربی و متشنج شدن اوضاع خاورمیانه، رهبر ترکیه رجب طیب اردوغان فرصتی مناسب به دست آورد تا این دیدگاه را درمیان انقلابیون عرب رواج دهد. اما با سپری شدن بهار عربی، روابط اردوغان با ناتو دستخوش تحولات قابل توجهی گردید.

به گزارش خبرنگار بین‌الملل «انرژی امروز»، ترکیه علاوه بر حفظ عضویت ناتو، یک ضلع مثلث ایران، ترکیه و روسیه برای برقراری صلح در جنگ داخلی سوریه را دراختیار گرفت و به عنوان هشداری برای دیگر شرکای ناتو، اقدام به خرید موشک های اس 400 روسیه نمود. علاوه بر آن، ترکیه یکی از مسیرهای اصلی خط لوله ترک استریم است که گاز روسیه را از بستر آب های ترکیه به مقاصد اروپایی منتقل خواهد ساخت.

کودتای ترکیه

از منظر داخلی، کودتای نافرجام جولای 2016 در ترکیه، موقعیتی تاریخی در سیاست خارجی این جمهوری به شمار می رود. به عنوان نخستین رهبر خارجی که پیروزی در کودتا را به اردوغان تبریک گفت، پوتین توانست جایگاه خاصی نزد رئیس جمهور ترکیه به دست آورد. محمدجواد ظریف وزیر امورخارجه ایران نیز طی پیامی توئیتری، عنوان داشت حفظ ثبات و دموکراسی در ترکیه در راس امور قرار دارد. رئیس جمهور ایران نیز خطاب به اردوغان اظهار داشت تلاش برای کودتا، آزمایشی بود برای شناسایی دوستان و دشمنان داخلی و خارجی ترکیه.

گاز، اصلی ترین نیاز انرژی ترکیه

با جمعیتی بالغ بر 80 میلیون نفر و شرایط روبه بهبود زندگی، ترکیه نیازی مبرم به منابع عرضه قابل اطمینان گاز طبیعی دارد. این کشور تقریبا هیچگونه ذخایر هیدروکربنی قابل توجهی نداشته و روسیه، ایران و آذربایجان مهمترین منابع تامین گاز ترکیه به شمار می روند.

همکاری با روسیه

از دیرباز، شرکت دولتی گازپروم روسیه از طریق اوکراین، عرضه گاز به چندین کشور اروپایی را برعهده داشت. با آغاز پروژه ساوت استریم، مسکو درنظر داشت میزان وابستگی خود به اوکراین را کاهش داده و انتقال گاز به دیگر نقاط اروپا را نیز از سر گیرد. اما با پیش آمدن ماجرای کریمه و اعمال تحریم های اقتصادی اروپا بر روسیه، پیشرفت پروژه با وقفه مواجه شد. به دنبال این حوادث و بهبود همکاری های اقتصادی روسیه – ترکیه، پوتین پروژه ساوت استریم را متوقف ساخته و خط لوله گاز 13.74 میلیارد دلاری ترک استریم را که طی برنامه ریزی های انجام گرفته تا 2020 گاز روسیه را از طریق بلغارستان به جنوب اروپا منتقل خواهد ساخت، در اولویت قرار داد.

حمله نظامیان ترکیه به یک جت روسی در نوامبر 2015، با اینکه باعث تیرگی روابط و محدودساختن تعاملات تجاری دو کشور گردید، اما اختلالی در روند توسعه این پروژه ایجاد نکرد. در ماه ژوئن همان سال، ترکیه به طور رسمی تاسف خود از سقوط هواپیمای روسی را اعلام نمود و بلافاصله بعد از دریافت پیام تبریک تلفنی پوتین برای پیروزی اردوغان در کودتای نافرجام ترکیه، رئیس جمهور این کشور به سنت پترزبورگ سفر نموده و در انظار عمومی از همتای روسیش تشکر نمود. واکنش به این اقدام اردوغان، لغو ممنوعیت فعالیت های تجاری با کشور ترکیه از سوی پوتین بود.

نقش ترکیه در صلح سوریه

به دنبال همکاری نزدیک با روسیه، ترکیه که پیش از این از مخالفان ادامه حکومت بشار اسد به شمار می رفت، موضعی میانه رو نسبت به دولت سوریه اتخاذ نمود و فعالیت هایش را بر متوقف ساختن ایجاد یک منطقه کردنشین، که توسط نیروهای نظامی تحت حمایت واشنگتن ایجاد شده و در حال پیشروی به مرزهای ترکیه بودند، متمرکز ساخت. این اقدام ترکیه، دست روسیه برای همکاری بیشتر با ایران و ترکیه با هدف خاتمه دادن به جنگ داخلی سوریه را باز گذاشته و به دنبال ملاقات پوتین با اردوغان و رئیس جمهور ایران در 22 نوامبر در سوچی و متعاقب آن نشست آستانه، طرفین به این نتیجه رسیدند که باید به جنگ چندین ساله سوریه خاتمه داد.

ترکیه از نخستین کشورهایی بود که جمهوری اسلامی ایران را به رسمیت شناخت، اما سیاست خارجی نه شرقی نه غربی این کشور در دهه 1980 منتهی به روابط سرد میان دو کشور گردید. به دلیل از هم پاشیدگی اتحاد جماهیر شوروی سابق در 1991، 5 جمهوری شیعه نشین قزاقستان، ازبکستان، ترکمنستان، قرقیزستان و تاجیکستان در تلاش بودند تا در عرصه بین الملل، هویت جدیدی برای خود دست و پا کنند، اما واشنگتن آنها را مجبور ساخت با تقلید از الگوی ترکیه و پرهیز از مدل ایران اسلامی، یک سیستم چند حزبی سکولار برای خود انتخاب نمایند.

این روند ادامه داشت تا در ژوئن 1996، نجم الدین اربکان، رهبر حزب رفاه اسلامی به نخست وزیری ترکیه انتخاب شد. 2 ماه بعد، وی با قانون تحریم ایران و لیبی توسط واشنگتن مخالفت نموده و طی ملاقاتش از تهران، قرارداد گازی 23 میلیارد دلاری را به امضا رساند. طی این قرارداد، ایران موظف شد طی 25 سال، سالانه 10 میلیارد مترمکعب گاز طبیعی به ترکیه صادر کند. در آن زمان، هدف دولت اسلامگرای اربکان، نشان دادن عزم دولت در افزایش رابطه با کشورهای اسلامی بویژه ایران و دادن پیام سیاسی به غرب مبنی بر مستقل بودن کشور ترکیه بود.

با پیروزی حزب توسعه و عدالت در نوامبر 2002، روابط دیپلماتیک ایران و ترکیه فصل جدیدی را تجربه کرد به نحوی که  در 2009، آنکارا بالغ بر 4 میلیارد دلار در فازهای 6 و 7 میدان گازی پارس جنوبی که ذخایری بالغ بر 14 تریلیون مترمکعب (8 درصد مجموع ذخایر جهانی) را داراست، سرمایه گذاری نمود. اما چند موضوع باعث دلگیری مقامات کشور ایران از آنکارا و گسست ناپایدار روابط دو کشور گردید..

استقرار سپر دفاع موشکی ناتو در ترکیه در سپتامبر 2011، با مخالفت ایران مواجه شده و محمود احمدی نژاد، رئیس جمهور وقت ایران اظهار داشت این سپر، برنامه آمریکا برای حمایت از اسرائیل در حمله به تاسیسات هسته ای ایران است.

متعاقب آن عصمت ییلماز، وزیر دفاع ترکیه نیز اعلام نمود هدف از این سیستم دفاعی، حمایت از اروپا و تمامیت ارضی ترکیه است.

در زمان دخالت نظامی عربستان در جنگ یمن در مارس 2015 نیز، اردوغان در یک مصاحبه تلویزیونی با شبکه خبری فرانس 24 حمایت خود از دخالت عربستان در یمن را اعلام نموده و عنوان کرد گروههای تروریستی باید از این کشور بیرون بروند. اما در ملاقات از پیش برنامه ریزی شده اش از تهران در آوریل 2016 که با امضای 8 قرارداد همکاری اقتصادی بین دو کشور همراه بود، اظهار امیدواری نمود با لغو تحریم ها، فرصتهای بیشتری برای توسعه همکاریهای دو جانبه فراهم شود.

وی طی یک کنفرانس خبری مشترک با رئیس جمهور ایران، آقای روحانی را برادر نامیده و تاکید نمود ترکیه و ایران باید برای بوجود آوردن یک نتیجه صلح آمیز در مورد بحران یمن، دست یاری به یکدیگر بدهند. از آن زمان به بعد بود که روابط حسنه میان ایران و ترکیه، بیش از پیش بهبود یافت و در ژوئن 2017، درپی بحران بوجودآمده توسط ریاض مبنی بر جدایی سیاسی و اقتصادی قطر از سایر کشورهای حاشیه خلیج فارس، ایران و ترکیه فعالانه برای کمک به این کشور پیشقدم شدند.

اما آنچه که مهم است، منافع اقتصادی اولویت اصلی تمامی این کشورها برای همکاریهای سیاسی به شمار می رود، حتی اگر ایران به طور مشترک با قطر از میدان گازی پارس برداشت داشته باشد یا شرکت های بزرگ ترکیه ای در ساخت استادیوم های این کشور برای برگزاری تورنمنت جام جهانی فیفا 2022 مشارکت کنند.