پروژه تاپی؛ انتقال گاز ترکمنستان به افغانستان

قرار است اقدامات عملیاتی خط لوله انتقال گاز طبیعی ترکمنستان به کشورهای افغانستان، پاکستان و هند، موسوم به تاپی (TAPI) تا کمتر از سه هفته دیگر با حضور مقام‌های ارشد چهار کشور عضو، در ولایت هرات در غرب افغانستان افتتاح شود.

مسئولان خط لوله تاپی، که متشکل از شرکت‌های گاز چهار کشور عضو هستند، دو ماه قبل در سفری به شهر هرات وعده داده بودند که در سال آینده مردم هرات بتوانند از گاز این لوله استفاده کنند.

پس از مطرح شدن ایده تاپی از دهه۱۹۹۰ میلادی، مذاکرات جدی برای اجرای آن، در سال ۲۰۰۳ با حمایت بانک انکشاف آسیایی آغاز شد.

هند در سال ۲۰۰۸ رسما به این پروژه پیوست و اولین موافقتنامه مربوط به آن، در سال ۲۰۱۰ میان چهار کشور افغانستان، هند، پاکستان و ترکمنستان امضا شد. قرارداد اجرای آن نیز، در دسامبر ۲۰۱۵ میان رهبران چهار کشور به امضا رسید و در نهایت، عملیات آن در ۲۰۱۶ آغاز شد.

احتمال دارد تا اوایل سال ۲۰۲۰، مرحله گازرسانی این طرح آغاز شود.

گامی به سوی تبدیل شدن افغانستان به کانون اتصال منطقه‌ای؟

در مراسم کلنگ زنی تاپی در ترکمنستان، رهبران کشورهای عضو تحقق عملی این پروژه را گامی نو در مناسبات منطقه‌ای خواندند. نواز شریف، نخست‌وزیر پیشین پاکستان درآن مراسم گفت که پروژه انتقال گاز تاپی، سبب به ‌وجود آمدن صلح و تشویق تجارت بین ‌کشورهای منطقه خواهد شد.

مقام‌های کشورهای عضو تاپی از جمله افغانستان، آن را فراتر از یک پروژه می‌دانند و معتقدند به عنوان یک همکاری فراگیر، افغانستان و منطقه را به سمت آبادانی، همکاری‌ بیشتر و توسعه اجتماعی-اقتصادی آسیای مرکزی و جنوبی سوق خواهد داد.

در همین ارتباط، معاون رئیس ‌جمهوری هند در نشست کلنگ زنی تاپی در ترکمنستان گفت که تاپی اهمیتی بیشتر از یک پروژه اقتصادی دارد و گامی مهم در وحدت کشور‌های منطقه است.

بسیاری از کارشناسان مسایل انرژی نیز معتقدند پروژه تاپی این ظرفیت بالقوه را دارد که سبب گسترش روابط میان کشورهای عضو شود. چارلس هیندری، وزیر اسبق انرژی انگلستان، گفته چنین پروژه‌های بزرگ و مشترکی، از نظر جغرافیای سیاسی و به‌دلیل منافع مشترکی که برای کشورهای عضو دارند، سبب متحد شدن آن‌ها می‌شود.

چندی قبل آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد هم تاکید کرده بود که پیوندهای فرهنگی افغانستان و کشورهای آسیای میانه، پتانسیل بزرگی برای اجرای پروژه‌های مشترک و مفید بین آنهاست.

مسئولین حکومتی در افغانستان می‌گویند که همراه و همزمان با عبور این خط انتقال گاز، خط انتقال برق، خط‌ آهن، جاده و فیبر نوری از یک مسیر عبور خواهند کرد که افغانستان را به یک «چهارراه» منطقه‌ای نزدیک تر می‌کند.

به گفته این مسئولان، پروژه جدید خط انتقال برق ۵۰۰ کیلو ولت بین ترکمنستان، افغانستان و پاکستان نیز از مسیر تاپی خواهد گذشت. یادداشت تفاهم این پروژه بین روسای جمهوری ترکمنستان و افغانستان و نخست وزیر پاکستان، در دسامبر سال ۲۰۱۵ امضا شد.

بیانیه مشترک وزرای سه کشور در این زمینه، به‌تازگی امضا شده و ارزیابی فنی و برنامه طراحی این پروژه در آینده تکمیل خواهد شد.

همچنین، بخش غربی فیبرنوری حلقوی افغانستان از مسیر تاپی می گذرد و خط آهن افغانستان-ترکمنستان، همزمان با پروژه تاپی افتتاح می‌شود.

مسئولین اداره خط آهن افغانستان می‌گویند که این همان خط آهنی است که قرار است در آینده نزدیک، از طریق بندر ترکمن باشی به کشورهای آذربایجان، گرجستان، ترکیه و سپس به اروپا وصل شود و همچنین، با استفاده از شبکه خط آهن ترکمنستان، به خط آهن قزاقستان و سایر کشورهای مشترک المنافع بپیوندد.

بر اساس برنامه توسعه خط آهن افغانستان، این خط از یک طرف به ولایت هرات و از طرف دیگر به قندهار و به خط آهن پاکستان وصل می‌شود. از طرف دیگر نیز، با اتصال به ولایت‌های بادغیس، فاریاب، بلخ و قندوز در شمال افغانستان، به شبکه خط آهن ازبکستان و تاجیکستان وصل می‌شود.

امیدی تازه در رونق اقتصادی، اشتغال و صلح

تاپی گاز ترکمنستان را از حوزه «گالکینیش» در جنوب ترکمنستان، که ذخایر آن تا ۱۶ تریلیون متر مکعب برآورد شده، از راه ولایت‌های هرات، هلمند، فراه و قندهار افغانستان به کویته بلوچستان پاکستان و از آنجا به شهر مولتان این کشور منتقل می‌کند و بالاخره در منطقه موسوم به فاضیلکا در پنجاب هند به پایان می‌رسد.

طول این خط لوله، درمجموع ۱۸۱۴ کیلومتر است که ۸۱۶ کیلومتر آن از خاک افغانستان عبور می کند و ظرفیت انتقال سالانه ۳۳ میلیارد مترمکعب گاز را به سه کشور عضو تاپی دارد. هر کشور مقداری مشخص از این گاز را خریداری کرده است.

مطابق قرارداد ۳۰ ساله تاپی، افغانستان در۱۰ سال نخست این پروژه، سالانه ۵۰۰ میلیون متر مکعب، در ۱۰ سال دوم سالانه ۱ میلیارد مترمکعب و در۱۰ سال سوم ، سالانه ۱،۵ میلیارد متر مکعب گاز از ترکمنستان می خرد.

هزینه تمدید لوله انتقال گاز تاپی، حدود ۷ و نیم میلیارد دلار است و حدود ۱۵ میلیارد دلار دیگر نیز در بخش گاز سرمایه‌گذاری شده است.

در طول مسیر خط لوله گاز تاپی، ۱۲ پمپ فشار نصب می‌شود که پنج پایه آن به ارزش یک میلیارد دلار در داخل افغانستان خواهد بود.

خط لوله گاز تاپی، برای منطقه و چهار کشور عضو، خصوصا افغانستان، فواید و دستاوردهای بزرگ اقتصادی، امنیتی، اجتماعی و فرهنگی در پی خواهد داشت. درآمد افغانستان از بابت حق عبور، سالانه بین ۴۰۰ تا ۵۰۰ میلیون دلار خواهد بود که به اندازه تقریبا یک چهارم عواید داخلی دولت درحال حاضر است.

تخمین زده می‌شود که شرکت‌های قراردادی و دولتی افغانستان، بین هفت تا ده هزار نفر را برای کارهای ساختمانی، مطالعات فنی و حمل و نقل مواد مورد نیاز پروژه، و تقریبا به همین تعداد افراد دیگر را جهت تامین امنیت آن استخدام کنند.

به صورت غیرمستقیم، این پروژه در رشد اقتصادی، افزایش قدرت خرید مردم، کاهش میزان بیکاری و فقر، به کار افتادن صنایع گازسوز، کاهش قیمت گاز در سراسر کشور، تثبیت جایگاه و اهمیت اقتصادی و استراتژیک افغانستان در آسیای میانه و آسیای جنوبی و منطقه‌ای شدن امنیت افغانستان اثر گذار خواهد بود.

درکنار این مسایل، برخی از تحلیل گران معتقدند که تاپی می‌تواند بر صلح و ثبات منطقه‌ و به‌ویژه افغانستان اثرگذار باشد؛ زیرا عبور تاپی از این کشور منافع متضاد را تاحدودی به هم گره می‌زند و از سوی دیگر، جایگاه افغانستان در معادلات سیاسی را، به نفع صلح و امنیت آن بالا می‌برد.