ردپای نفت در آتشبس شرق و غرب از واشینگتن تا پیونگیانگ
دونالد ترامپ همین که پایش به کاخ سفید رسید، نشان داد وعدههای انتخاباتیاش را هیچ فراموش نکرده است و از همان روز اول شمشیرش را برای دشمنانش از رو بست. یکی از دشمنشانش کره شمالی بود.
اما در این سوی دنیا، کیم جونگ اون هم نشان داد در قلدری چیزی از ترامپ کم ندارد. شاخ و شانه کشیدنهای این دو رییس مملکت قلدر، کار را به جایی رساند که هر آن وقوع یک جنگ هستهای قابل پیشبینی بود. کارشناسان نظامی و سیاسی گاه چنان با اطمینان از وقوع یک جنگ هستهای بین دو سوی عالم سخن گفتند که حتی برایش زمانی قریبالوقوع هم در نظر گرفتند.
حالا انگار ورق برگشته و قلدرهای روزگار فعلا شمشیرشان را غلاف کردهاند. چه دنیا از آستانه یک جنگ هستهای برگشته باشد چه این پیشبینیها صرفا بازارگرمی کارشناسان سیاسی و اقتصادی باشد برای اهداف خوددانستهشان، آنچه که مسلم است، ردپای نفت در این آتشبس یکباره، کاملا مشهود است.
به گزارش خبرنگار بینالملل «انرژی امروز»، سال 1950 بود که آتش زیرخاکستر اتحاد جماهیر شوری با همراهی چین علیه ایالات متحده در شبه جزیره کره شعله کشید. در سال 1953 جنگ به پایان رسید اما کره جنوبی و ایالات متحده معاهده صلح با کره شمالی را امضا نکردند. تا اینکه با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، کره شمالی بزرگترین حامی خود را از دست داد.
حال بعد از 64 سال، به یکباره خبر میرسد کره شمالی خواستار مذاکره با آمریکا شده و ایالات متحده هم این مذاکره را پذیرفته است. چرا باید کره شمالی به یکباره بخواهد بر سر میز مذاکره با بزرگترین دشمن خود، ایالات متحده بنشیند؟
کره شمالی با قحطی بیگانه نیست. در دهه 1990، وقتی این کشور بزرگترین حامیاش، شوروی، را از دست داد دچار قحطی شد. به روایتی تا یک میلیون نفر هم در این قحطی جان خود را از دست دادند. هنوز هم یک سوم زنان و کودکان این کشور دچار سوء تغذیه هستند و 70 درصد جمعیت آن وابسته به کمکهای غذایی خارجی.
تنها منبع درآمد کره شمالی صادرات مواد اولیه و تجهیزات نظامی است. زغال سنگ اصلیترین صادرات این کشور است به چین. پارچه نیز دیگر محصولی است که در این کشور تولید و صادر میشود.
در مقابل، نفت و فراوردههای نفتی، زغال کک، ماشینآلات و مواد خوراکی از چین روانه کره شمالی میشود.
اقتصاد کره شمالی به شدت وابسته به صادرات زغال سنگ است. اما آمار دقیقی از صادرات زغال سنگ این کشور در دست نیست چون این آمار از کشورهای دریافت کننده زغال سنگ گرفته میشود که میتوانند هر گونه تغییری در آن وارد کنند. اما بیشترین میزان صادرات زغال سنگ کره شمالی به چین است.
پسر موشکی در برابر تحریم نفتی
کیم جونگ اون، از زمانیکه در سال 2011 و بعد از مرگ پدرش، به رهبری کره شمالی رسید برنامه موشکی این کشور را سرعت بخشید و موضعی تندتر در برابر ایالات متحده گرفت.
شهریور ماه بود که یک فروند موشک بالستیک میانبرد کره شمالی از نوع هواسونگ۱۲ پس از عبور از فراز جزیره هوکایدو در شمال ژاپن در دریا سقوط کرد. با ورود این موشک به حریم هوایی ژاپن، آژیر خطر در جزیره هوکایدو به صدا درآمد و از مردم خواسته شد تا در برابر احتمال اصابت موشک در راهروها و ایستگاههای زیر زمینی پناه بگیرند. کاربران در نقاط دیگر ژاپن هم پیامکهایی حاوی هشدار در مورد پرواز موشکی از فراز خاک این کشور دریافت کردند.
هشدار امنیتی و به صدا درآمدن آژیر خطر در ایستگاههای راه آهن برای چند دقیقه باعث توقف حرکت قطارها نه تنها در جزیره هوکایدو بلکه در سایر نقاط، ازجمله توکیو، پایتخت واقع در ۷۰۰ کیلومتری مسیر پرواز موشک شد.
قبل از آن هم کیم جونگ اون ایالات متحده را تهدید به پرتاب موشک به جزیره گوام کرده بود.
این اقدامات کره شمالی دست به دست هم دادند تا بالاخره در 22 دسامبر 2017، شورای امنیت سازمان ملل متحد، تشدید تحریمها علیه پیونگیانگ را به تصویب برساند. نوک حمله این تحریمها نفت بود و به این ترتیب صادرات فرآوردههای نفتی به کره شمالی را ممنوع کرد. صادرات منسوجات و غذاهای دریایی کره شمالی هم بخشی از این تحریمها بود.
بزرگترین شرکای تجاری کره شمالی یعنی چین و روسیه که پیش از این هم در موارد مشابه و در مورد برخی کشورهای دیگر هم نشان داده بودند که وقتی پای منافع بینالمللیشان در میان باشد اصلا شرکای قابل اعتمادی نیستند، به قعطنامههای شورای امنیت رای مثبت دادند.
این تحریمها بر بخش سوخت در کره شمالی که پیش از این هم با مشکل مواجه بود، تاثیر عمیقی گذاشت.
در تیرماه امسال، شرکت ملی نفت چین، غول نفتی دولتی این کشور، صادرات بنزین و گازوئیل به کره شمالی را متوقف کرد. دلیل این اقدام نگرانی شرکتهای چینی از عدم پرداخت صورتحسابهای کرهشمالی به دلیل تحریمهای بانکی عنوان شد.
این شرکت چینی گفته بود با تشدید تحریمهای ایالات متحده علیه کره شمالی، دیگر معامله با این کشور سودآوری ندارد. و این شرکت تنها در صورت پیشپرداخت، به کره شمالی سوخت خواهد فروخت.
در سال ۲۰۱۷ حدود ۹۶ هزار تن بنزین و ۴۵ هزار تن گازوئیل از چین به کره شمالی صادر شده بود. این سوختها در حقیقت سوخت مورد نیاز ماهیگیران و کشاورزان هستند. البته در مصارف نظامی نیز کاربرد دارند.
آیتالله هم پول بنزین پرداخت!
اما با کاهش صادرات سوخت چین قیمت سوخت در این کشور به شدت بالا رفت.
کمبود سوخت در کره شمالی موضوع جدیدی نیست. آیت الله هاشمی رفسنجانی در خاطرات روزنوشت خود به ماجرایی در جریان سفر به کره شمالی در سال ۶۰ اشاره کرده و نوشته است: «رئیس مجلس ما را بدرقه کرد. اجازه رفتن به فضای کره جنوبی ندادند. ناچار به شمال رفتیم و سپس به خاک چین و سپس به جنوب و مقداری راهمان دور شد. بیست وپنج هزار دلار بابت بنزین و کرایه فرودگاه وسرویسهای دیگر پرداختیم. بنزین هر لیتر دو دلار، با اینکه مهمان با دعوت بودیم و معمول نیست از مهمان مدعو بگیرند»!
قطعنامهای که در دی ماه به تصویب قاطع همه 15 عضو شورای امنیت رسید، بر این نکته تاکید داشت که واردات بنزین کرهشمالی به 500هزار بشکه در سال کاهش داده میشود، واردات نفت این کشور به 4میلیون بشکه در سال محدود میشود و به کارگران کرهای شاغل در دیگر کشورهای جهان 24ماه فرصت داده میشود که به کشور خود بازگردند.
این تحریمها شدیدترین تحریمهایی بود که شورای امنیت سازمان ملل تاکنون علیه پیونگیانگ وضع کرده بود. محدود کردن واردات بنزین کرهشمالی به 500هزار بشکه بهمعنای تحریم 90درصدی سوخت مورد نیاز در این کشور است.
پانزده به صفر به نفع تحریمهای نقض شونده
دونالد ترامپ پس از تصویب این تحریمها علیه کره شمالی در توییتر نوشت «شورای امنیت 0-15 به نفع تحریمهای جدید علیه کرهشمالی رای داد؛ جهان صلح میخواهد نه مرگ!»
روزنامه گاردین هم در همان زمان در گزارش گفته بود که پیشنویس اولیه قطعنامه پیشنهادی آمریکا تحریم کامل واردات نفت از سوی کرهشمالی و توقیف تمامی داراییهای رهبر این کشور در دیگر کشورها بوده که به خواست روسیه و چین تعدیل شده است.
در همان زمان خبرگزاری فرانسه هم از توقیف یک کشتی با پرچم پاناما خبر داد که یک محموله بنزین به قصد کره شمالی را همراه داشت.
کار به آنجا رسید که وقتی خبرنگاری در توییتر از ترامپ میپرسد «آیا قصد حمله به کره شمالی را دارد؟» و ترامپ پاسخ میدهد «ببینم چه میشود».
ترامپ در دی ماه هم با متهم کردن چین به نقض تحریمهای کره شمالی و ارسال سوخت به این کشور، گفته بود «مچ چین در حین عمل گرفته شد. اگر ارسال نفت به کره شمالی ادامه یابد نمیتوان راهحل مسالمتآمیزی برای مشکل کره شمالی پیدار کرد».
روزنامه چوسون ایلبو چاپ کره جنوبی هم با استناد به منابع رسمی این کشور مدعی شده بود که ماهوارههای آمریکایی عکسهایی از نفتکشهای چینی در بنادر کره شمالی گرفتهاند. به گزارش این روزنامه ارسال نفت از سوی چین از ماه اکتبر تا کنون چند بار صورت گرفته است.
اقتصاد از هم گسیخته
تحریمهای سازمان ملل به شدت باعث کمبود سوخت مخصوصا بنزین در کره شمالی شد به طوری که رانندگان کره شمالی به پمپ بنزینها هجوم برده بودند اما بسیاری از این پمپ بنزینها فروش سوخت را فقط محدود به مقامات نظامی و دیپلماتیک کرده بود. قیمت بنزین در این کشور به 1.25 دلار در هر کیلوگرم رسید.
از سویی بازرگانان چینی فعال در مرز کره شمالی اعلام کردهاند که کمبود سوخت و افزایش قیمت آن در این کشور یکی از نشانههای تاثیرگذاری تحریمهای سازمان ملل علیه این کشور است.
یک بازرگان چینی که اصالتا اهل کره شمالی است و در این کشور یک کارخانه مربوط به خودرو دارد گفته بود: کارخانه ما در کره شمالی در آستانه ورشکستگی است. وی با اشاره به مشتریان کارخانهاش در کره شمالی گفت: اگر نتوانند بدهی خود را تسویه کنند دیگر برای آنها کالای مجانی صادر نمیکنیم.
یک بازرگان چینی فعال در یک شرکت مربوط به خودرو در شهر مرزی داندونگ چین هم گفت: بازرگانی مرزی در چند سال اخیر بد شده است. دلیل آن هم تحریم ها و کمبود سوخت است.
شماری از بازرگانان چینی هم گفتهاند تحریمها باعث شده قدرت شرکتهای کره شمالی برای تامین ارز مورد نیاز دادوستد کم شود.
یک بازرگان چینی که خودوهای ون و مینی بوس به کره شمالی میفروشد گفت: فروش ماه گذشته خیلی بد بود. فقط دو دستگاه خودرو، در آگوست گذشته، 10 دستگاه فروختم ولی فکر میکردم کم فروختم.
برخی بازرگانان هم میگویند مقامات چینی تلاشهای خود را برای جلوگیری از قاچاق به کره شمالی به کار میگیرند.
همچنین بانکهای چینی در شمال شرق این کشور ارتباطات خود را با شهروندان کره شمالی کاهش دادهاند.
اینها آماری است که از بیرون از خاک کره شمالی میرسد. معمولا آنچه که در داخل این سرزمین اتفاق میافتد چندان مشخص نیست. اما حال که اقتصاد کره شمالی به آستانه ورشکستگی کامل خبر رسید که سران دو کشور کره شمالی و ایالات متحده خواستار دیدار با هم شدهاند.
یک آتش بس اجباری
احتمالا معنی این خبر به غیر از این نخواهد بود که کره شمالی دیگر توان مقابله با این میزان تحریمهای گسترده به ویژه در بخش نفت را ندارد.
آمار نشان میدهد که اقتصاد کره شمالی به خاطر تحریمهای وضع شده علیه آن تا چه حد لطمه خورده است. صادرات کره شمالی سال پیش تا ۳۰ درصد کاهش یافت به خصوص صادرات به چین که بزرگترین شریک تجاری کره شمالی است تا ۳۵ درصد کم شد.
مشاهده آثار بسیاری از اقدامات شدیدتری که علیه کره شمالی وضع شده زمان میبرد. ویلیام نیوکامب عضو سابق کمیته متخصصان سازمان ملل متحد میگوید نشانههای اولیه چنین آثاری روز به روز برای مقامهای کره شمالی مشهودتر میشود.
بررسی عواقب تحریمهای جدید میتواند دلیل تمایل کره شمالی برای مذاکره درباره غیراتمی کردن باشد، موضعی که تا چند هفته قبل غیر ممکن به نظر میرسید.
کریستوفر هیل، دستیار سابق وزارت امور خارجه آمریکا در دوران ریاستجمهوری جورج دبلیو بوش میگوید آثار و عواقب این تحریمها، چشمگیر بودهاند.
او میگوید چینیها هم در این تحریمها مشارکت داشتند که این به اقتصاد کره شمالی لطمه زد.
کیم جونگ اون در نطق سال نوی خود پذیرفت که تحریمها تاثیر داشتند. ممکن است اقتصاد کره لطمه دیده باشد.
این خبر بعد از دیدار ژنرال کیم یونگ چول، یکی از مقامهای ارشد اطلاعاتی کره شمالی با مون جائه، رئیس جمهور کره جنوبی در آستانه مراسم اختتامیه المپیک زمستانی در پیونگ چانگ اعلام شد.
مایک پنس، معاون رئیس جمهوری آمریکا میگوید ایالات متحده برای کشاندن کره شمالی به گفتگو بر سر برنامه هستهای اش «هیچ امتیازی» نداده است.
پنس روز جمعه با صدور بیانیهای افزود آمریکا بر رهبر کره شمالی «به طور پیوسته فشار را افزایش داده است.»
او در این بیانیه گفته است دعوت رهبر کره شمالی از رئیس جمهوری آمریکا برای گفتگو، مدرکی است که نشان میدهد استراتژی دونالد ترامپ برای منزوی کردن کره شمالی کار میکند.
رکس تیلرسون وزیر خارجه آمریکا روز جمعه گفت مقدمات لازم برای انجام این دیدار «چند هفته» طول خواهد کشید.
اعلام تصمیم رئیس جمهوری ایالات متحده مبنی بر پذیرش دعوت رهبر کره شمالی برای دیدار و گفتوگوی مستقیم، با استقبال جهانی روبرو شده است؛ به طوری که چین و اتحادیه اروپا، شرکای پیونگ یانگ و واشنگتن، تمایل طرفین را برای رسیدن به توافق دیپلماتیک ستوده و سوئیس نیز برای کمک اعلام آمادگی کرده است.
همزمان در روز جمعه، فدریکا موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز، که همراه ایالات متحده در یک سال گذشته از تحریمهای سنگین علیه پیونگ یانگ حمایت کرده است، با صدور بیانهای از اعلام آمادگی ترامپ برای ملاقات مستقیم با کیم جونگ اون استقبال کرد و آن را «تحول مثبت» ارزیابی کرد.
دویچه وله مینویسد: احتمالا دیدار میان دو نرهمرد، ترامپ و کیم، به جنجالی رسانهای تبدیل خواهد شد و هر یک از دو رئیس جمهور میتواند خود را برنده نشان دهد: ترامپ لاف خواهد زد که مشی سرسختانهاش باعث شده «مرد موشکی» سر عقل بیاید. و کیم جونگ اون هم در برابر مردمی که آنها را به انزوا کشانده، مدعی میشود از کشمکش پیروز بیرون آمده است و سرانجام «پیرمرد آمریکایی مبتلا به دمانس» را با آزمایش موشکی و برنامه اتمی مجبور به انجام گفتگوی مستقیم در سطحی برابر کرده است.
الکساندر فرویند، رئیس بخش آسیای دویچه وله میگوید: رژیم کیم از گذشتهای نه چندان دور درس آموخته و نمیخواهد به هیچ وجه سرنوشتی مشابه صدام حسین در عراق یا قذافی در لیبی پیدا کند. از این رو the pretty smart cookie، پسرک زبر و زرنگ، آن گونه که ترامپ در آغاز دوره ریاست جمهوریاش او را نامیده بود، ریسک کرد و تهدیدی که میتوانست به طور بالقوه از سوی کره شمالی وجود داشته باشد را تا آخرین حد ممکن به نمایش گذاشت.
