باز جانشین کبوتر مرد نفتی به نفت بازمی‌گردد
بالاخره بعد از کش و قوس‌‌های فراوان و ماه‌ها اختلاف، این بار دیگر میانجی‌گری‌ها جواب نداد و دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا، روز سه‌شنبه رکس تیلرسون، وزیر امور خارجه خود را برکنار کرد. گفته می‌شود که اختلاف نظر میان آن دو بر سر رویکرد نسبت به ایران، یکی از دلایل اصلی این تصمیم‌گیری بوده است.
به گزارش خبرنگار بین الملل «انرژی امروز» روز سه‌شنبه (۱۳ مارس ۲۲ اسفند) دونالد ترامپ، وزیر امور خارجه خود رکس تیلرسون را برکنار و مایک پومپئو، رئیس سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) را به عنوان جانشین او معرفی کرد.
رکس تیلرسون رئیس شرکت اکسون موبیل از دی ماه سال گذشته به عنوان وزیر خارجه دولت ترامپ منصوب شده بود.
از مدت‌ها پیش رسانه‌های آمریکایی درباره اختلاف نظر ترامپ و رکس تیلرسون خبر داده بودند. یکی از موارد اختلاف تایید پایبندی ایران به توافق هسته‌ای بود.
ترامپ در توئیتر خود نوشت: «مایک پمپئو رئیس سازمان سیا وزیر خارجه جدید ما می شود. او کار خارق العاده‌ای خواهد کرد. از رکس تیلرسون برای خدماتش ممنون هستم. «جینا هاسپل» به عنوان نخستین زن، رئیس سازمان سیا خواهد شد. تبریک به همه»
به باور بسیاری از ناظران سیاسی، در این جابه‌جایی یک «باز» جانشین یک «کبوتر» می‌شود و فراکسیون شخصیت‌های میانه‌رو در دولت آمریکا بیش از پیش تضعیف می‌گردد.
ترامپ دلیل چنین تصمیمی را وجود «اختلاف‌نظر» با تیلرسون اعلام کرده و گفته که «شیوه تفکرش» با تیلرسون یکی نبوده است. رئیس‌جمهوری آمریکا همچنین تصریح کرده که خواهان کسی در راس وزارت خارجه است که «طول موج‌اش» با او یکی باشد. ترامپ افزوده که به پمپئو «اعتماد تام» دارد، چرا که او مثل خودش فکر می‌کند.
گفتنی است که پومپئو در جریان گزارش‌دهی منظم خود به ترامپ در کاخ سفید درباره امور امنیتی، بیش از پیش نظر رئیس‌جمهوری را به خود جلب کرده است.
«باز» مخالف با «برجام»
استیو گولدستاین مقام بلندپایه وزارت خارجه آمریکا گفته است که برکناری تیلرسون بر خلاف میل او صورت گرفته و وزیر خارجه آمریکا قصد داشته به دلیل «پیشرفت‌های ملموسی که در مسائل مربوط به امنیت ملی به دست آمده» همچنان در مقام خود بماند. او افزوده که رئیس‌جمهوری صبح امروز با وزیر خارجه خود صحبت نکرده و تیلرسون از علل برکناری خود آگاه نیست.
ناظران سیاسی یکی از دلایل مهم برکناری تیلرسون را اختلاف نظر ترامپ با او درباره توافق اتمی با ایران ارزیابی می‌کنند. خود ترامپ گفته است: «به نظر من توافق اتمی با ایران وحشتناک است، اما به نظر او خوب می‌آید».
ترامپ افزوده که به همین دلیل می‌خواسته یا از این توافق خارج شود یا در آن تغییراتی ایجاد کند، اما تیلرسون به این مساله نگاه دیگری داشته است. در حالی که تیلرسون تلاش می‌کرده توافق اتمی با ایران را حفظ کند، پمپئو مخالف قاطع توافق با ایران است.
ترامپ صبح سه شنبه ۲۲ اسفند به وقت واشنگتن پیش از ترک واشنگتن گفت با تیلرسون درباره مسائلی چون توافق هسته‌ای ایران، توافق تغییرات اقلیمی پاریس و چند چیز دیگر اختلاف نظر داشته است.
پمپئو پس از پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات ریاست‌جمهوری گفته بود خوشحال است که «توافق فاجعه‌بار با حکومتی متوقف می‌شود که بدترین پشتیبان مالی تروریسم است».
پمپئو پیشتر نیز توجه عمومی را نسبت به خود به عنوان یک «باز» جلب کرده بود. او در زمان ریاست‌جمهوری باراک اوباما قاطعانه با بستن اردوگاه گوانتانامو مخالفت کرده بود.
ناهماهنگی در سیاست خارجی
در محافل کاخ سفید گفته می‌شود که اما برکناری تیلرسون دلایل دیگری هم داشته است. یکی از این دلایل، نقشه ترامپ برای ملاقات با کیم جونگ اون، رهبر کره شمالی است. در محافل دولتی آمریکا گفته می‌شود که ترامپ می‌خواسته در آستانه چنین دیداری، تیم خود را تازه کند.
افزون بر آن، درباره برکناری تیلرسون از ماه‌ها پیش گمانه‌زنی می‌شد. رفتار ترامپ هم این ظن را تقویت می‌کرد که میان آن دو اختلاف‌نظر شدیدی وجود دارد. ترامپ بارها با سخنان خود مایه رنجش تیلرسون شده بود و این استنباط را پدید آورده بود که قصد دارد او را آشکارا تحقیر کند.
برای نمونه ترامپ در ماه اکتبر سال گذشته تلاش‌های تیلرسون برای ارائه راه‌حلی دیپلماتیک در مناقشه با کره شمالی را «اتلاف وقت» خوانده بود.
همچنین به نظر می‌رسد که چرخش ناگهانی ترامپ در سیاست نسبت به کره شمالی و اعلام آمادگی او برای دیدار با رهبر این کشور، بدون مشاوره با تیلرسون صورت گرفته است. پنجشنبه هفته گذشته تیلرسون اعلام کرد که تا انجام گفت‌وگوهای مستقیم با رهبر کره شمالی هنوز «راهی طولانی» در پیش است. اما چند ساعت پس از این موضع‌گیری ترامپ اعلام کرد که دعوت کیم را برای دیدار میان سران دو کشور پذیرفته است. پس از این رویداد بود که تیلرسون قرارهای بعدی خود را به دلیل «بیماری» لغو کرد.
اما به نظر می‌رسد که اختلاف نظر میان ترامپ و تیلرسون به رویکرد نسبت به ایران و کره شمالی محدود نبوده است، بلکه آن دو در برخی از مسائل اساسی سیاست خارجی نیز اظهارنظرهای متناقضی کرده بودند. برای ناظران سیاسی این برداشت پیش آمده بود که در کانونی‌ترین مسائل سیاست خارجی آمریکا نیز هماهنگی وجود ندارد.
تیلرسون نیز ناخشنودی خود را از این وضعیت پنهان نمی‌کرد. بیهوده نیست که ۶ ماه پس از آغاز کار خود به عنوان وزیر امور خارجه آمریکا آشکارا اعلام کرد که «خسته» است.
واکنش در کنگره
پل رایان رئیس مجلس نمایندگان می گوید روز سه شنبه تلفنی از تصمیم ترامپ مطلع شده است.
از سوی دیگر، اد رویس رییس جمهوریخواه کمیته روابط خارجی مجلس نمایندگان در واکنش به برکناری رکس تیلرسون و تعیین مایک پمپئو رئیس سازمان مرکزی اطلاعات آمریکا به سمت وزیر خارجه آمریکا در یک بیانیه از خدمات و عزم و انرژی تیلرسون به عنوان یک مغز متفکر تجاری و یک انسان خوب ستایش کرد و گفت در سایه تلاش‌های او ما یک دوره جدید را برای مقابله با طیف وسیعی از تهدیدات ایران و اعمال حداکثر فشار بر کیم جونگ اون برنامه ریزی کرده ایم.
رویس تاکید کرد که در انتظار همکاری با وزیر خارجه آینده آمریکا در مورد بسیاری از چالش‌های پیش روی کشور است.
سناتورجمهوری‌خواه تام کاتن نیز در بیانیه‌ای تصمیم ترامپ را در این ارتباط ستود و انتخاب مایک پمپئو به عنوان وزیر امور خارجه آمریکا و جینا هاسپل بعنوان مدیر سی آی ای را شایسته توصیف کرد و گفت در انتظار حمایت از آنها در طول روند تایید صلاحیت و کار با آنها در آینده است.
نانسی پلوسی، رهبر اقلیت دمکرات‌ها در مجلس نمایندگان آمریکا هم در پیامی در توئیتر نوشت: «هر زمان جایگزین رکس تیلرسون با رهبران جهان وارد جلسه‌ای شود، اعتبار او به عنوان کسی که ممکن است امروز این جا باشد و فردا رفته باشد، مورد خدشه قرار می‌گیرد».
چاک شومر، رییس اقلیت دمکرات‌ها در سنای آمریکا هم گفت: با «اخراج تیلرسون»، «بی‌ثباتی دولت فعلی تمامی حوزه‌های آمریکا را تضعیف کرده است».
سناتور باب کورکر، نماینده جمهوریخواه و رییس کمیته روابط خارجی سنا که از حامیان رکس تیلرسون محسوب می‌شد هم در واکنش گفت که از شنیدن این خبر «غافلگیر» شده است.
کورکر گفته است، نشانه‌هایی از تنش در روابط تیلرسون و ترامپ دیده می‌شد، ولی به نظر می‌رسید «دو طرف یاد گرفته‌اند که با هم کار کنند».
باب کورکر گفته که نمی‌داند چه چیز باعث شده است ترامپ تصمیم به اخراج رکس تیلرسون بگیرد.
باب کورکر چند ماه پیش گفته بود حضور رکس تیلرسون در وزارت خارجه آمریکا، جیمز متیس در وزارت دفاع آمریکا و جان کلی به عنوان رئیس دفتر رییس‌جمهوری آمریکا، «تنها چیزی است که جلوی بروز هرج و مرج در کشور را گرفته است».
دیپلمات‌های با سابقه در واشینگتن هم از اعلام این خبر تعجب کرده‌اند. ریچارد هاس، رییس کمیته روابط خارجی آمریکا و سیاستمدار جمهوریخواهی که در چند دولت حضور داشته هم گفته است به یاد ندارد که چنین مورد مشابهی روی داده باشد.
هاس چند ماه پیش در پیامی در شبکه اجتماعی توئیتر از رکس تیلرسون خواسته بود با شرایطی که در آن توانایی کار ندارد، از مقام خود استعفاء کند.
وزارت خارجه آلمان هم از بروز تغییر در وزارت خارجه آمریکا ابراز نگرانی کرده است. مایکل راث، معاون وزیر خارجه آلمان در توئیتر نوشت: «اخراج رکس تیلرسون، کمکی به بهبود اوضاع نمی‌کند».
توماس اوپرمن، معاون رییس پارلمان آلمان، رکس تیلرسون را فردی «قابل اعتماد و مخاطبی هوشمند» توصیف کرده و با انتقاد از تصمیم دونالد ترامپ گفته است: «این تصمیم نشانه دمدمی مزاجی و تصمیم‌های غیرقابل پیش‌بینی رئیس‌جمهوری آمریکا است».
تغییراتی که پیشتر مطرح شده بود
ترامپ دوبار پایبندی ایران به برجام را تایید کرد و دفعه سوم گفت که حاضر به تایید پایبندی تعهد ایران نیست و از کنگره خواست که در مورد آن بازنگری کند. تیلرسون از سوی رسانه‌های آمریکایی به عنوان موافق با تایید پایبندی ایران معرفی شده بود. با اینحال رکس تیلرسون از تصمیمات رئیس جمهوری حمایت کرده بود.
آذرماه گذشته برخی رسانه‌ها از برکناری احتمالی تیلرسون و جایگزینی او با پمپئو خبر داده بودند. نیویورک تایمز گزارش داده بود کاخ سفید برای جایگزینی تیلرسون با مایک پامپئو، رییس سی آی ای، آماده می شود. همان زمان این خبر تکذیب شده بود.
مایک پمپئو، ۵۴ ساله عضو سابق مجلس نمایندگان آمریکا بود که توسط ترامپ سال گذشته به ریاست سازمان اطلاعات مرکزی موسوم به سی آی ای رسید.
«جینا هاسپل» پیشتر از سوی رئیس جمهور آمریکا به سمت معاون سازمان سیا منصوب شده بود.
پمپئو و هاسپل برای کسب سمت‌های معرفی شده از سوی رئیس جمهوری، به رای سنای آمریکا نیاز دارند. به نظر می‌رسد با رای اکثریت نسبی که جمهوریخواهان دارند، این دو کار سختی برای احراز سمت‌های وزارت خارجه و ریاست سازمان سی آی ای نداشته باشند.
گزارش‌ها حاکی است که استیو گلدستین، معاون دیپلماسی عمومی وزیر خارجه آمریکا، هم اخراج شده است.
ساعاتی پس از اعلام خبر برکناری تیلرسون، استیو گلدستین که چند ماه پیش به عنوان معاون وزیر خارجه در حوزه دیپلماسی عمومی از سوی رکس تیلرسون منصوب شده بود، با انتشار بیانیه‌ای گفت که تیلرسون هیچ قصدی برای ترک پست خود نداشته است.
استیو گلدستین در این بیانیه که با ایمیل برای خبرنگاران فرستاده بود، نوشته بود: «وزیر خارجه آمریکا به طور کامل خواستار ادامه کار خود بود چرا که پیشرفتی اساسی در حوزه امنیت ملی به دست آورده بود».
معاون وزیر خارجه آمریکا افزوده بود: «وزیر خارجه نه صحبتی با رئیس‌جمهوری آمریکا داشته و نه از دلایل این تصمیم با خبر است. اما از فرصتی که به او داده شده سپاسگزار است».
اعلام این اظهارنظر از سوی گلدستین، واکنش کاخ سفید را در پی داشت. خبرگزاری آسوشیتدپرس و شبکه تلویزیونی ان‌بی‌سی اعلام کرده‌اند که وی از وزارت خارجه آمریکا اخراج شده است.
استیو گلدستین به خبرگزاری فرانسه گفته است: «خدمت به رئیس‌جمهوری و وزیر خارجه افتخاری بزرگ بود. به دنبال فرصتی هستم که بتوانم کمی استراحت کنم».
چند مقام رسمی دولتی به آسوشیتدپرس گفتند که رکس تیلرسون جمعه هفته پیش و در جریان سفرش به اتیوپی از تصمیم دونالد ترامپ مطلع شده بود.
این مقامات رسمی که نخواستند نامشان فاش شود، افزودند: هم روز جمعه و هم روز شنبه جان کلی، رئیس کاخ سفید، با رکس تیلرسون تماس گرفته و گفته که اگر از مقام خود کنار نرود، دونالد ترامپ به آن واکنش سریع نشان خواهد داد و حتی جایگزین او را هم مشخص کرده است.
این مقامات رسمی گفته‌اند وقتی رکس تیلرسون حاضر به انجام این کار نشد، دونالد ترامپ او را اخراج کرد.
گزارش‌ها حاکی است صحبتی که گلدستین مطرح کرده، از سوی کاخ سفید، «در تناقض» با اظهاراتی تعبیر شده که پیشتر رئیس‌جمهوری آمریکا به خبرنگاران گفته بود. دونالد ترامپ روز سه‌شنبه گفت: «در مورد رکس تیلرسون، خیلی وقت است در مورد آن صحبت داشتیم. ما در مواردی اختلاف‌نظر داشتیم، مثل توافق اتمی ایران. ما مثل هم فکر نمی‌کنیم ولی با مایک پمپئو در یک خط فکری هستیم».
طبق بیانیه رسمی منتشر شده از سوی کاخ سفید، ترامپ افزود: «من فکر می‌کنم رکس (تیلرسون) خیلی خوشحال خواهد بود. من فکر می کنم الان رکس بسیار خوشحال‌تر است و من واقعا از خدمت او قدردانی می‌کنم.»
واکنش محمد جواد ظریف
محمد جواد ظریف، وزیر خارجه ایران، در صفحه شخصی خود در توئیتر نوشت: «به حمید میرپاک (خبرنگار پاکستانی) گفتم که آمریکا در هیچ شرایطی نیست که بخواهد برای برجام شرط بگذارد. ترامپ عادت کرده غیرقابل پیش‌بینی باشد و به تبع آن، از سوی همه برای هرکاری غیرقابل اتکاء شناخته شده است. اگر قرار باشد عمر هر توافقی با آمریکا بین چهار تا هشت سال باشد، هیچ کسی مایل به توافق نخواهد بود».
به کار در بخش خصوصی بر می‌گردم
تیلرسون، روز سه‌شنبه ۲۲ اسفند در محل دیدارهای مطبوعاتی ساختمان این وزارتخانه حاضر شد و آخرین بیانیه رسمی خود را ایراد کرد.
تیلرسون گفت با دونالد ترامپ که در هواپیمای مخصوص رییس‌جمهوری به سمت کالیفرنیا در حرکت بود، تلفنی گفت‌وگو کرده است.
او همچنین گفت با جان کلی، رئیس دفتر رئیس‌جمهوری، هم تلفنی صحبت کرده و اطمینان داده که همه چیز برای انتقال امور به وزیر خارجه بعدی آماده شود.
وزیر خارجه برکنار شده آمریکا گفت تمام مسوولیت‌هایش را به نفر دوم این وزارتخانه محول کرده و خودش نیز اواخر ماه مارس به طور رسمی از سمتش کنار می‌رود.
تیلرسون از تمامی کسانی که در وزارت خارجه مشغول به کار هستند، درخواست کرد در مسئولیت خود باقی بمانند. او همچنین گفت پس از ایراد بیانیه، با دفاتر مختلف دیدار خواهد داشت تا از خدمات آنها تشکر کند.
وی به مسئله کره شمالی به عنوان یکی از دستاوردهای فعالیت‌های ۱۴ ماهه خود در مقام وزیر خارجه آمریکا اشاره کرد و گفت با همکاری متحدان‌مان، از انتظارهای در نظر گرفته شده در کمپین فشار حداکثری فراتر رفتیم.
او همچنین به فعالیت‌ها در کمپین جهانی علیه حکومت اسلامی یا داعش اشاره کرد و گفت برقراری آتش‌بس در سوریه دستاورد مثبتی است ولی در حوزه سوریه، هنوز کارهای خیلی زیادی مانده که باید انجام شود.
رکس تیلرسون به چین و روسیه به عنوان دو حوزه اصلی که «خیلی جای کار دارد» اشاره کرد و گفت: «بررسی همکاری با چین برای رسیدن به آینده‌ای بدون مناقشه باقی مانده است».
او افزود: «روسیه باید بررسی کند که اقداماتش چقدر به نفع مردم این کشور است و چقدر می‌خواهد به سمت انزوا پیش برود».
وزیر خارجه پیشین آمریکا در پایان از مردم کشورش سپاسگزاری کرد و گفت: «همه می‌دانیم در حال تلاش برای شکل دادن جهانی بهتر برای فرزندان‌مان هستیم».
رکس تیلرسون بدون اشاره به جزییات دقیق، با این جمله صحبت خود را پایان داد که «من به زندگی خصوصی و فعالیت خصوصی باز می‌گردم».
در حالی که خبرنگاران پرسش‌هایی از رکس تیلرسون داشتند، او سالن گفت‌وگو با خبرنگاران را ترک کرد. یکی از خبرنگاران از او پرسید: «عاقبت توافق اتمی با ایران چه می‌شود؟» ولی تیلرسون سالن را ترک کرد و به هیچ پرسشی پاسخ نداد.
رکس تیلرسون برای مدت طولانی مدیرعامل شرکت نفتی اکسون آمریکا بود. معرفی او به دونالد ترامپ برای حضور در پست وزیر خارجه، از سوی رابرت گیتس، وزیر دفاع اسبق آمریکا به او پیشنهاد شد.
