رولت گازی روسیه
مصرف داخلی حامل های فسیلی انرژی آن قدر بالاست که فکر گسترش صادرات گاز برای ایران، بسیار سخت‌گیرانه محسوب می‌شود. هرچند براساس برنامه ششم توسعه، تکلیف شده صادراتی را که اکنون ۴٠ میلیون مترمکعب در روز است باید به ٢٠٠ میلیون مترمکعب در روز برسانیم. دکتر امیرحسین زمانی‌نیا، معاون امور بین‌الملل و بازرگانی وزارت نفت، در گفت‌وگو با «انرژی امروز» به جزئیاتی از پرونده‌های جاری صادرات گاز ایران و برنامه‌های وزارت نفت در این خصوص اشاره کرده است: «باید منتظر خبرهای خوبی در زمینه صادرات گاز به عمان باشیم که سال‌هاست قفل شده و به نظر می‌رسد طبق مذاکرات، تا یکی، دو ماه آینده به ثمر بنشیند.» او درعین‌حال خبر می‌دهد که فشارهای سیاسی داخلی و اختلاف های ژئواستراتژیک منطقه‌ای، منجر به توقف برخی از پرونده‌های صادرات گاز ایران شده است. معاون وزیر نفت همچنین از تفاهمی خبر می‌دهد که ایران با گازپروم برای ادامه راه صادرات گاز به پاکستان و هند برقرار کرده و احتمال می‌دهد قفل چندین ساله این حوزه هم به دست روس‌ها باز شود؛ اتفاقی که به باور زمانی نیا، راهبرد روسیه برای دوری ایران از اروپا در بازار انرژی قلمداد می‌شود. | گفت و گو: شکوفه حبیب زاده
با توجه به سوابق قرارداد با ترکیه، وزارت نفت در مقابل فشارهای سیاسی در مقابل صادرات گاز چه برنامه‌ای دارد؟
متأسفانه عده‌ای در داخل، قرارداد با ترکیه را شاخص تمام قراردادهای صادرات گاز می‌بینند؛ درحالیکه قیمت جهانی گاز سیّال و منطقه‌ای است. ما پس از طی حدود 1600کیلومتر گاز را به ترکیه می‌دهیم و درحالی که در فاصلۀ 40کیلومتری گاز را به بصره می‌بریم، آیا قیمت فروش به هر دو کشور باید یکسان باشد؟ درحالی که بزرگ ترین ذخایر گاز جهان را داریم، معتقدم باید بتوانیم بلندمدت نگاه کنیم. اگر نتوانیم از این منابع عظیم به خوبی استفاده کنیم، از 2050 به بعد معلوم نیست وضعیت گازهای فسیلی چه خواهد بود. جناح‌بندی‌ها و رقابت‌های جناحی در ایران صدمه های اقتصادی زیادی به کشور می‌زند و روند تصمیم‌گیری را در برخی موانع کُند و در بسیاری مواقع هم با موانع متعددی مواجه می کند.
ماجرای صادرات گاز شرکت نروژی – ایرانی IFLNG پس از انتقادهای فراوان از ارزان‌فروشی گاز با محوریت احمد توکلی به کجا کشید؟
در این زمینه به مشکل برخورده‌ایم و فعلاً قرارداد متوقف شده است.
درحالی که سال‌هاست بحث صادرات گاز به عمان مطرح است، اما در عمل خبری نیست و حتی عمانی‌ها به نظر می‌رسد دلسرد شده‌اند. هنوز هم تصمیمی‌در این زمینه نگرفته‌ایم؟
چشم‌انداز مثبت است. در بولیوی، وزیر نفت ایران به همراه وزیر نفت و گاز عمان که برای نشست وزرا و سران مجمع کشورهای صادرکنندۀ گاز گردهم آمده بودند، جلسه را رها کردند و بیرون از جلسه در زمینۀ صادرات گاز مذاکره را ادامه دادند. مذاکره خوب بود و خیلی از نقاط مورد افتراق دو کشور برطرف شد و امیدوارم درخصوص صادرات گاز به عمان خبرهای خوبی در یکی، دو ماه آینده بشنویم.
بیشتر از 15 سال از مذاکرات ایران و کویت برای صادرات گاز می‌گذرد. عاقبت این مذاکره به کجا رسید؟
در مورد کویت، به نظر می‌رسد مسائل استراتژیک و سیاسی بین دو کشور مانع می‌شود؛ درحالیکه کویت و امارات اکنون به گاز نیاز دارند. در واقع باید گفت بیشتر مسائل ژئواستراتژیک تعیین‌کننده است که مسائل تجاری بین دو کشور فعلاً پیش نرود.
برای صادرات گاز به پاکستان نیز بارها با تعلل این کشور برای ایجاد بسترهای لازم روبرو بودیم. راه‌حلی هنوز هم برای این موضوع مشخص نیست؟
پاکستانی‌ها هنوز قدمی در راستای ایجاد ساختار برای دریافت گاز برنداشته‌اند که تحلیل‌هایی مختلفی وجود دارد؛ برخی می‌گویند به سبب فشار عربستان است و عربستان نفوذ زیادی در این کشور دارد و مانع می‌شود. در هر حال، گازپروم در مذاکرات با ایران، ایده‌ای را برای حلّ این موضوع مطرح کرده است. طبق ایدۀ آنها، قرار است گاز را از جنوب ایران با خط لوله در آب‌های نیمه‌عمیق، برای هند و پاکستان ببرند. مدیران ارشد گازپروم مدعی هستند مذاکراتشان با پاکستان به نتیجه رسیده و با هند نیز در حال تفاهم هستند. ما هم موافقت کردیم و تفاهم نامه‌هایی را در این زمینه امضا کردیم.
چرا گازپروم به عنوان یکی از غول های گازی دنیا و رقیب ایران، دنبال ارائۀ راه‌حلی در این زمینه است؟
شاید به این دلیل که ما کاری به اروپا نداشته باشیم. درحالی که گسترش روند صادرات برای ما بسیار بااهمیت است، از این پیگیری استقبال کردیم. بازار هند و پاکستان بازارهای بزرگی هستند و ما حتماً بهعنوان کشوری که بیشترین ذخایر گازی را دارد، باید با انجام سرمایه گذاری های مناسب، بلندمدت فکر کنیم و حتماً در بازار LNG نیز به سرعت ورود کنیم.
آیا راهبرد مشخصی نیز برای آیندۀ گاز ایران و بازارهای هدف مدّنظر در وزارت نفت وجود دارد؟
به دلیل قیمت پایین خرید گاز در اروپا و امکان پذیر نبودن دستیابی به تجهیزات LNG، تاکنون اروپا بهعنوان بازار گاز ایران محسوب نمی‌شد. البته اگر امکان صادرات گاز مایع و ایجاد تأسیسات LNG داشته باشیم، می‌توانیم به اروپا هم فکر کنیم، اما با خط لوله این موضوع امکان پذیر نیست. البته با وضعی که ما در ایران گاز مصرف می‌کنیم، احتمالاً در آیندۀ نزدیک گازی برای صادرات نخواهیم داشت!
بسیاری از منتقدان و کارشناسان، بر این باورند که استفادۀ صحیح گاز در بخش های صنعتی و داخل کشور، توجیه اقتصادی بیشتری در برابر صادرات گاز دارد. در این خصوص چه دیدگاهی در وزارت نفت مطرح است؟
اگر نگاه به تأمین خوراک پتروشیمی، نیروگاه و تأمین CNG برای خودروها باشد، پیشنهاد قابل قبولی است. با این مصرف رو به رشدی که برای مصارف خانگی داریم، امکان زیادی برای صادرات نخواهیم داشت. اگر مصرف بهینه نداشته باشیم و صرفه‌جویی هم نکنیم، 5 سال دیگر ، هیچ نقشی در بازار جهانی گاز نخواهیم داشت.
البته مسئولیت اصلی برای اصلاح این روند هم براساس قوانین بالادستی، برعهدۀ وزارت نفت است!
رفع این مسئله که ما خوب گاز را مصرف نمی‌کنیم، نیازمند تکنولوژی است. شرکت بهینه‌سازی مصرف سوخت برای این مهم، 20 تا 30میلیارد دلار سرمایه لازم دارد. به هرحال، راهبرد وزارت نفت آن است که به سرعت باید وارد بازارهای بین‌المللی LNG شویم.
در ادامۀ مناقشۀ گازی اخیر با ترکمن‌ها، این موضوع مطرح شد که پس از شکایت ایران، ترکمنستان هم علیه ایران شکایت کرده است. جریان چیست؟
بر مبنای قرارداد خرید و فروش گاز بین شرکت ملّی گاز ایران و شرکت ترکمن‌گاز، قرار بود ترکمن‌ها حدود ٣٠تا۴٠میلیون مترمکعب در روز، به ایران گاز بفروشند. ژانویۀ سال گذشته، گاز را به روی ایران قطع کردند و دلیل آنها هم این بود که ایران بدهی‌های خود را پرداخت نکرده است. این دعوا بین دو شرکت ادامه داشته و هم ایران گفت اگر اختلاف ها حل نشود به دیوان داوری شکایت خواهد کرد. آنها هم گفته‌اند که اگر اختلاف ها حل نشود، به دیوان داوری مراجعه خواهند کرد. این ماجرای دیوان داوری اکنون بسیار جدی شده است، زیرا دو شرکت به تفاهمی نرسیده‌اند. آنها معتقدند ١.۵میلیارد دلار از ایران طلب دارند و شرکت ملّی گاز ایران نیز در همین حدود، علیه شرکت ترکمن‌گاز ادعا دارد. همۀ این ارقام مورد ادعای ترکمن‌گاز مربوط به قبل از ١٣٩٢ است. از ابتدای دولت یازدهم به این سو، ایران هر چقدر گاز از این شرکت خریداری کرده، بهای آن را پرداخت کرده است. حتی بخشی از بدهی های قبل از ١٣٩٢ را هم پرداخت کرده ایم.
ادعای ایران براساس چه پایه ای مطرح شده است؟
شرکت ملّی گاز ایران معتقد است ترکمنستان، گاز را با کیفیتی که در قرارداد ذکر شده، به ایران نفروخته و همچنین با قطع گاز در ژانویه سال گذشته، خساراتی را به ما تحمیل کرده است. بنابراین، مسئلۀ ارجاع به داوری جدی‌تر شده و هر دو شرکت به‌دنبال این مسئله هستند که شکایت خود را به دیوان داوری لاهه ارجاع دهند.
در دیوان داوری، ایران مکلف شد به ترکیه جریمه بدهد. واقعیت مسئله چه بود و آیا این جریمه پرداخت شد؟
جریمه نمی‌دهیم، اضافۀ مبالغ دریافتی را طبق نظر دیوان داوری، پس می‌دهیم که در دسامبر گذشته، تمام شد. براساس رأی داوری، ایران حدود یک میلیارد دلار اضافه دریافت کرده بود. البته آنها حدود 60 درصد درخواست تجدیدنظر در قیمت قرارداد کرده بودند که حدود 13درصد آن مورد پذیرش قرار گرفت. در مجموع، حدود یک میلیارد دلار اضافه دریافت کرده بودیم که همه را در دسامبر 2017 پس دادیم و موضوع به طور کلّی تمام شده است.
