گزارشی از یک سفر مطبوعاتی

سد گتوند با ارتفاع 182 متر بلندترین سد خاکی کشور است و با حجم 5.1 میلیارد مترمکعب بزرگترین مخزن آبی کارون را داراست. نیروگاه این سد سالیانه چهار هزار و 500 گیگاوات ساعت تولید انرژی دارد که از این حیث بیشترین میزان تولید انرژی برق‌آبی در کشور را به خود اختصاص داده است. سد و نیروگاه گتوند علیا از مردادماه سال 90 تا کنون بیش از 48 میلیارد مترمکعب آب سطحی را تنظیم و بیش از 12 میلیارد کیلووات ساعت برق پاک تولید کرده است. این میزان تولید برق‌آبی یعنی مصرف نکردن سه میلیارد مترمکعب گاز و ممانعت از انتشار 9 میلیون تن گازهای گلخانه‌ای در کشور و براساس برآورد صورت گرفته ارزش برق تولیدی نیروگاه گتوند علیا از سال 90 تاکنون بیش از 700 میلیارد تومان بوده است. با وجود اینکه حدود هفت سال از زمان آبگیری این سد می‌گذرد، همچنان این سازه مورد مناقشه و چالش رسانه‌ای است. بیشترین انتقاداتی که در این سال‌ها بر گتوند وارد شده، نقش این سد در شوری آب کارون و کاهش کیفیت این رودخانه است، به طوری که چندی پیش در بحبوحه مشکلات تامین آب خرمشهر و آبادان عنوان شد که سد گتوند عامل افزایش شوری آب این شهرها و مشکلات ایجاد شده برای این مناطق است. با وجود اینکه این مسئله در همان روزهای ابتدایی از سوی مسئولان بخش آب تکذیب شد، ولی هجمه به این سازه در شرایط بحرانی منطقه موجب شده بود تا انگشت اتهام آلودگی آب کارون به سمت این سد نشانه رود. بنابراین شرکت آب نیرو برای روشن شدن این موضوع تور خبری با حضور خبرنگاران استان خوزستان برگزار کرد تا مشخص شود که آیا این سازه موجب آلودگی کارون شده یا طرح این مسائل تلاشی برای دور کردن اذهان عمومی از عوامل اصلی آلوده کننده این رودخانه حیاتی کشور است که آب رها شده از سد گتوند را 12 برابر شورتر به آبادان می‌رساند. در این سفر مطبوعاتی، قرار شد تا EC رودخانه کارون از ورودی شهر اهواز تا محل سد گتوند با حضور خبرنگاران استان خوزستان مورد بررسی قرار بگیرد تا به طور دقیق مشخص شود کیفیت آب هر منطقه از کارون به چه شکلی است و در نهایت آب رها شده از گتوند در چه شرایطی به سر می‌برد. بر اساس استاندار ملی آب شرب ایران، EC کمتر از 1650 میکروموس آب شرب مطلوب، بین 1650 تا دو هزار و 500 میکروموس آب شرب مجاز و بیش از دو هزار و 500 میکروموس آب شرب غیرمجاز است. بنابراین با معیار یاد شده وضعیت آب نقاط مختلف کارون مورد ارزیابی قرار گرفت. نخستین محل پیش‌بینی شده برای سنجش EC آب کارون مربوط به زیرپل کیانپارس اهواز است. بررسی داده‌های به دست آمده از این منطقه مرکز شهر اهواز حکایت از وجود EC دو هزار و 820 میکروموسی در آب کارون دارد. برای بررسی دقیق‌تر کیفیت آب مناطق مختلف اهواز EC محله کوروش در ابتدای ورودی شهر نیز مورد بررسی قرار گرفت که داده به دست آمده از منطقه نیز به دو هزار و 530 میکروموس رسیده بود. خبرنگاران پس از این محل در امتداد کارون راهی شاخه‌های بالادست رودخانه می‌شوند تا وضعیت بخش‌های دیگر کارون نیز از نزدیک مورد بررسی قرار بگیرد. بند قیر به عنوان محل تلاقی  شاخه گرگر و شطیط (از رودخانه کارون) و رودخانه دز، مقصد بعدی خبرنگاران است که سنجش آب عبوری در انتهای رودخانه گرگر، EC آب را حدود هفت هزار و240 میکروموس نشان می‌دهد. همچنین میزان EC آب در محل انتهای رودخانه های دز و شطیط نیز وضعیت چندان مناسبی ندارد و به ترتیب به حدود چهار هزار و 820 و یک هزار و 850میکروموس می‌رسد. بررسی EC آب در نقاط مختلف رود کارون ادامه می‌یابد و خبرنگاران برای اطلاع از کیفیت آب در محل بند میزان شوشتر، کیفیت آب در ابتدای رودخانه‌های گرگر و شطیط را بررسی می‌کنند که مشخص می شود EC آب در این نقاط نیز برابر با 1023 و 975 میکروموس است. مشاهده کیفیت آب خروجی سد گتوند مقصد بعدی خبرنگاران است. براساس ادعای مطرح شده مبنی بر شوری آب کارون توسط سد گتوند، انتظار می‌رفت که در مسیر منتهی به این سازه آبی میزان EC نیز افزایش پیدا کند، ولی بر خلاف این ادعا هر چه از شهرها، روستاها و مزارع و صنایع کنار رودخانه کارون فاصله گرفته و به سمت سد نزدیک می‌شویم کیفیت آب کارون نیز به شکل قابل توجهی افزایش پیدا می‌کند. سنجش آب خروجی از بند تنظیمی گتوند EC آب را در حدود 825 و آب خروجی از نیروگاه‌ برق‌آبی سد گتوند را 840 میکروموس نشان می‌دهد. EC حدود 800 میکروموسی گتوند در حالی است که EC آب رها شده از سد کرج بین 400 تا 500 میکروموس است؛ بنابراین سدگتوند نه تنها نمی تواند موجب آلودگی رودخانه کارون ‌باشد بلکه خروجی آب از این سازه با آب بسیاری از با کیفیت ترین سدهای کشور قابل مقایسه است. در این بین پرسشی مطرح است که چرا آب با کیفیت سد گتوند پس از رسیدن به پایین دست این چنین با افت شدید کیفیت همراه است. براساس ارزیابی صورت گرفته در مسیر بین شهر اهواز تا سد گتوند رهاسازی پساب‌های کشت و صنعت نیشکر و حوضچه‌های پرورش ماهی، پساب‌های صنعتی، فاضلاب بیمارستان‌ها و… به رودخانه موجب می‌شود که EC آب در انتهای رودخانه گرگر از هفت هزار و 240 و تا رسیدن به آبادان و خرمشهر از مرز 10 هزار میکروموس عبور کند. حتی EC حدود500 میکروموسی آب رها شده از سد دز نیز که هیچگونه ارتباطی به آب رها شده از سد گتوند ندارد، پس از رهاسازی پساب بخش کشاورزی و صنعت به داخل این رودخانه تا حدود چهار هزار و 820 میکروموس افزایش پیدا می‌کند.  اگر به درستی سد گتوند دارای مشکل است چرا آب رها شده از سد دز پیش از اینکه به کارون  برسد این چنین دچار افت کیفیت می‌شود؟  چرا باید EC آب رها شده از این سازه که ارتباطی به آب رها شده از سد گتوند ندارد، تا چهار هزار و 820 میکروموس افزایش پیدا کند. آنچه که از این اعداد و ارقام مشخص است برخلاف ادعاهای مطرح شده، آلودگی و شوری کنونی کارون از این سد  نمی‌تواند باشد و در جستجوی عوامل مشخص برای شوری کارون باید عوامل مختلف دیگر همچون پساب‌های کشاورزی و ورود فاضلاب‌ها و زهاب‌ها به این رودخانه را با دقت بیشتری مورد تاکید قرار داد.