کاهش بودجه ریلی و کمبود اعتبارات
براساس اظهارات اخیر فرمانده قرارگاه خاتم‌الانبیا (ص)، «سپاه پاسداران بعد از جنگ تحمیلی به کمک دولت‌ها آمد تا در پروژه‌هایی که برای کشور مهم بوده است و بخش خصوصی توان انجام آن را نداشته است مشارکت کند».
حال باتوجه به منابع محدود دولت برای تامین اعتبار پروژه های نیمهتمام، ضروری به نظر می‌رسد بار دیگر قرارگاه خاتم به کمک دولت بیاید و با تغییر مدل قراردادی خود از پیمانکاری به مشارکت، پروژه‌های راهبردی نظیر محور ترانزیتی چابهار ـ سرخس را تکمیل کند.
کمک قرارگاه خاتم الانبیا (ص) به دولت‌ها در ساخت پروژه‌های بزرگ و مورد نیاز
پیش از این فرمانده قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیا گفته بود که «قرارگاه خاتم در پروژه‌هایی که بخش خصوصی علاقه‌ای به حضور ندارد، یا ابهامی داشته باشد، حضور می‌یابد؛ خواستگاه قرارگاه خاتم سازندگی کشور پس از جنگ تحمیلی است، پس از جنگ همه پیمانکاران خارجی از کشور رفته بودند و پیمانکاران داخلی هم توان نداشتند، آن زمان هر پروژه‌ای نظیر ساخت یک جاده، یک سد، یک آزادراه و غیره که مطرح می‌شد، پروژه‌های بزرگ به نظر می‌رسید و در توان مدیریتی کشور نبود، پس از آن قرارگاه تصمیم گرفت به تدریج از بازسازی فراتر رفته و پروژه‌های سنگین‌تری را تقبل کرد، بنابراین به سمت خلاهای نظام در حوزه‌های عمرانی و اقتصادی حرکت کردیم».
کمبود منابع دولتی برای تکمیل زیرساخت‌های ریلی
طبق لایحه بودجه 98، تعداد 37 پروژه ریلی در دست ساخت وجود دارد که برای تکمیل آن‌ها نیاز به بیش از 83 هزار میلیارد تومان اعتبار است، از طرف دیگر بودجه شرکت ساخت و توسعه زیربناهای حملونقل کشور که وظیفه ساخت جاده، بزرگراه، آزادراه، بندر، فرودگاه و خطوط ریلی دارد، در سال 98 حدود 4 هزار میلیارد تومان برآورد شده است که رقمی محدود است.
به عبارت دیگر درصورتی که شرکت ساخت همه منابع خود را فقط صرف ساخت و توسعه شبکه ریلی کشور کند، بیش از 20 سال زمان نیاز است تا پروژه‌های ریلی در دست ساخت کنونی تکمیل شوند؛ با این توضیحات واضح است که محدودیت منابع مالی، اصلی‌ترین دلیل برای طولانی شدن و افزایش هزینه‌های اجرای پروژه‌های ریلی است.
از سوی دیگر بر اساس جزئیات لایحه بودجه 98 دولت برای راهآهن جمهوری اسلامی ایران 13 هزار و 989 میلیارد و 516 میلیون ریال پیشنهاد داده است؛ در بودجه امسال اعتبارات عمرانی شرکت راهآهن یک‌هزار و 582 میلیارد و 300 میلیون تومان بود و این کاهش اعتبار نشان از کاهش پروژه‌های راهآهن در سال آینده دارد و بدین ترتیب پروژه‌های اولویت‌دار روی زمین می‌ماند.
مشارکت عمومی-خصوصی راهکاری برای تکمیل پروژه‌های نیمه تمام
تعدد پروژه‌های عمرانی و کمبود منابع مالی، گلوگاهی برای توسعه زیرساخت کشورهای در حال توسعه است که البته راهکار آن هم مشارکت عمومی ـ خصوصی در پروژه‌هایی با توجیه مالی است.
بهره‌مندی از مدل‌های قراردادی نظیر BOT (ساخت ـ بهره‌برداری ـ انتقال) علاوه بر رفع مشکل تامین مالی، سبب می‌شود تا در کوتاه‌ترین زمان پروژه مورد نظر با کیفیت قابل قبول ساخته شود، زیرا طبق این مدل، منافع حاصل از بهره‌برداری طرح، ضامن اصل و سود سازنده پروژه خواهد بود.
تسهیل مشارکت بخش غیردولتی با دولت از طریق تبصره 19 قانون بودجه
وجود چندین پروژه با توجیه مالی در بین 37 پروژه در دست ساخت ریلی سبب شد تا مجلس شورای اسلامی تبصره‌ای برای قانون بودجه در نظر بگیرید که بدین طریق ورود بخش غیردولتی به پروژه‌های زیرساختی را تسهیل کند؛ در ذیل تبصره 19 قانون بودجه آمده است: «به دولت اجازه داده می‌شود با رعایت قوانین و مقررات از جمله قانون اجرای سیاست‌های کلی اصل چهل و چهارم (۴۴) قانون اساسی و قانون تشویق و حمایت سرمایه‌گذاری خارجی به منظور جلب مشارکت هر چه بیشتر بخش خصوصی و تعاونی در اجرای طرح‌ها و پروژه‌های منتخب جدید و نیمهتمام (با اولویت طرح‌های نیمهتمام) و بهره‌برداری طرح‌ها و پروژه‌های تکمیل شده یا در حال بهره‌برداری، در قالب سازوکار مشارکت عمومی – خصوصی، نسبت به انعقاد انواع قرارداد (از جمله واگذاری، مشارکت، ساخت و بهره‌برداری یا برون‌سپاری) با بخش خصوصی و تعاونی اقدام و تمام یا بخشی از وظایف و مسوولیت‌های خود در تامین کالاها و خدمات در حوزه‌هایی از قبیل پدیدآوری، طراحی، ساخت، تجهیز، نوسازی، بهره‌برداری و تعمیر و نگهداری را در چهارچوب مقررات ذیل به بخش خصوصی و تعاونی واگذار کند».
معضل تامین مالی برای پروژه چابهار ـ سرخس
یکی از پروژه‌های اولویت‌دار و استراتژیک کشور که معطل اعتبار است، پروژه چابهار ـ سرخس است، این پروژه از جمله پروژه‌هایی است که هم در ابعاد ملی توجیه اقتصادی داشته و هم از منظر سرمایه گذار بخش غیردولتی توجیه مالی دارد.
ساخت و بهره‌برداری از این پروژه که مجوز تبصره 19 را دارا است، سبب خواهد شد تا علاوه بر کسب درآمدهای قابل توجه ترانزیتی برای صاحب خط، شرط لازم برای پیشرفت اقتصادی در استان‌های محروم شرق کشور، همچون سیستان و بلوچستان و خراسان جنوبی فراهم شود.
این پروژه که قطعه اول آن از چابهار تا زاهدان در حال حاضر پیشرفت 38 درصدی داشته است طبق برآورد قانون بودجه نیاز به 4 هزار میلیارد تومان اعتبار جهت تکمیل دارد.
نیاز شرق کشور به مشارکت قرارگاه خاتم الانبیا در پروژه چابهار ـ سرخس
با توجه به توان فنی مهندسی بالای قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیا (ص) و ماموریتی که این بخش غیردولتی جهت ورود به پروژه‌های بزرگ و موردنیاز کشور برای خود در نظر گرفته است، ضروری است این قرارگاه رویکرد پیمانکاری خود را در اجرای برخی پروژه‌ها تغییر داده و با مدل مشارکتی نسبت به تامین منابع موردنیاز برای این ساخت و بهره‌برداری از این محور راهبردی در شرق کشور اقدام کند.
بدین ترتیب علاوه بر تسریع در اجرای این پروژه، قرارگاه سازندی خاتم‌الانبیا(ص) می‌تواند الگوی موفقی برای مشارکت بخش غیردولتی با دولت ارائه دهد و کشور را از این مشکل اساسی نجات دهد.
