2700 میلیون دلار؛ حجم تجارت خارجی ایران با کشورهای اوراسیا

دستیار وزیر نیرو می گوید: در حال حاضر حجم تجارت خارجی ایران با کشورهای عضو اوراسیا حدود تقریبی 2700 میلیون دلار است.

امضای موافقتنامه موقت تجارت آزاد بین ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا، بیانگر این واقعیت است که اقتصاد ایران به سطح جدیدی از همکاری‌های اقتصادی منطقه‌ای ورود پیدا کرده و زمینه برای پیوند اقتصاد ایران با اقتصاد منطقه فراهم شده است.

قرارداد تشکیل اتحادیه اقتصادی اوراسیا در 29 مه 2014 (هشتم خرداد 1393) بین کشورهای روسیه، بلاروس و قزاقستان منعقد و جایگزین اتحادیه گمرکی اوراسیا شد و سپس کشورهای ارمنستان و قرقیزستان نیز به عضویت آن در آمدند. این اتحادیه هم اکنون 20 میلیون کیلومترمربع مساحت و 183 میلیون نفر جمعیت دارد که 5.2 درصد جمعیت جهان است.

از اواخر سال 1394 تا پایان سال گذشته نیز مذاکرات فشرده‌ای بین دولت‌های ایران با پنج کشور عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا جهت ایجاد منطقه موقت آزاد تجاری برای یک دوره سه ساله آزمایشی صورت گرفت که سرانجام موافقت‌نامه مذکور، در ماه می 2018 میلادی (اردیبهشت ماه 1397) در شهر آستانه پایتخت قزاقستان توسط وزیر وقت صنعت، معدن و تجارت ایران امضا و هیات وزیران نیز در تاریخ 18 آذرماه 1397 لایحه مربوطه را به تصویب رساند. در حال حاضر نیز پیوستن ایران به این اتحادیه در دستور کار مجلس شورای اسلامی است که تاکنون یک فوریت لایحه حضور ایران در اتحادیه اوراسیا مورد موافقت مجلس قرار گرفته و کمیسیون‌های امنیت ملی و اقتصادی خانه ملت نیز هفته گذشته لایحه موافقت‌نامه تشکیل منطقه آزاد تجاری بین ایران و اوراسیا را به تصویب رسانده‌اند.

آن‌گونه که دستیار وزیر نیرو در امور کمیسیون دائمی همکاری‌های تجاری و اقتصادی جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه می‌گوید امضای موافقتنامه موقت تجارت آزاد بین ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا، بیانگر این واقعیت است که اقتصاد ایران به سطح جدیدی از همکاری‌های اقتصادی منطقه‌ای ورود پیدا کرده و زمینه برای پیوند اقتصاد ایران با اقتصاد منطقه فراهم شده است که در صورت تحقق این مهم یکی دیگر از گام‌های اساسی پیگیری سیاست «ایجاد وابستگی متقابل اقتصادی با کشورهای منطقه» محقق و در پی آن ضریب ریسک سیاسی، امنیتی و اقتصادی ایران بهبود می‌یابد.

داوود میرزاخانی به تبیین اهمیت انعقاد موافقتنامه تجاری ایران با اتحادیه اقتصادی اوراسیا پرداخته است که در ادامه متن کامل این مصاحبه را می‌خوانید:

به طور کلی اهمیت ایران برای اتحادیه اوراسیا چه خواهد بود؟

تقویت ارتباط با ایران برای اعضای اتحادیه اوراسیا دارای اهمیت می‌باشد چرا که ایران با توجه به اهداف سیاسی مشترک با اغلب کشورهای عضو و همچنین قرار گرفتن در بهترین موقعیت ترانزیتی، یعنی قرار گرفتن بین دو دریای خزر در شمال و خلیج فارس در جنوب و قرار گرفتن درموقعیت ترانزیتی شرق به غرب، می‏تواند مسیری مناسب برای ترانزیت کالاهای کشورهای عضو اتحادیه در رونق کریدور بین‌المللی حمل و نقل شمال- جنوب موثر باشد. همچنین برخورداری ایران از ذخایر غنی نفتی و گازی و توانمندی‌های فنی مهندسی، صنایع گوناگون و معادن و نفوذ فوق‌العاده در منطقه به عنوان یک عامل ثبات زا  و  ایجاد هاب اقتصادی منطقه می‌تواند شریک فوق‌العاده‌ای برای منطقه اوراسیا باشد.

امضای این موافقت‌نامه همچنین در شرایطی که آمریکا در ادامه بدعهدی‌های خود، با خروج یک جانبه از برجام، قصد دارد ایران را در فشار اقتصادی قرار دهد؛ اقدامی مثبت می‌تواند تلقی شود و نقش موثری در جهت مقاوم‌سازی اقتصاد ایران داشته باشد.

با این تفاسیر پیوستن ایران به این اتحادیه چه مزایایی برای کشور ما به ویژه در زمینه همکاری‌های تجاری و اقتصادی خواهد داشت؟

به هر حال استراتژی جمهوری اسلامی ایران که همواره مورد تاکید مقام معظم رهبری نیز بوده، تقویت همکاری با کشورهای همسایه و دوست بوده و اتحادیه اوراسیا یکی از مهم‌ترین گروه‌بندی‌ها در همسایگی ایران است که دارای نقاط مشترک فرهنگی، سیاسی و ژئوپولیتیک با کشورمان بوده و از اهمیت ویژه‌ای برای ما برخوردار است.

از طرفی انعقاد قرارداد تجارت آزاد بین ایران و اتحادیه مذکور می‌تواند به عنوان یک مدل کوچک و در عین حال آزمایشی ایران برای ورود به سازمان جهانی تجارت (WTO) باشد. این امر قدرت رقابت پذیری کالاهای ایرانی در مقایسه با سایر رقبا را افزایش داده و منجر به رفع موانع تعرفه‌ای صادرات کالایی خواهد شد. در صورت پایلوت قرار دادن روسیه برای توسعه همکاری‌های اقتصادی برون مرزی، این امر بیش از بیش واجد اهمیت خواهد بود.

همچنین از راه‌های گسترش همکاری‌های تجاری و اقتصادی دوجانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی، انعقاد موافقتنامه‌های ترجیحی و تجارت آزاد با کشورهاست و طبق اعلام سازمان جهانی تجارت 50 درصد صادرات کالایی جهان در سال 2008 تحت پوشش موافقتنامه‌های تجارت ترجیحی صورت می‌گرفت که این میزان در سال 2018 از افزایش بیشتری برخوردار بوده است. تعداد موافقت نامه‌های امضا شده در سال 1990 میلادی 70 مورد و در سال 2016 میلادی 645 مورد ثبت شده است که این امر گویای تمایل کشورها جهت تسهیل تجارت از طریق رفع موانع تعرفه‌ای است.

براین اساس در شرایط حاضر نه تنها موافقت نامه‌های تجاری با کاهش تعرفه‌ها، زمینه دسترسی تولیدکنندگان داخلی به بازارهای جدید را فراهم می‌کنند بلکه این امکان را نیز به وجود می‌آورند که مشارکت در زنجیره جهانی ارزش بین کشورهای طرف موافقت‌نامه تسهیل شود. از این نظر جمهوری اسلامی ایران نیاز دارد با عقد توافق‌های تجاری نسبت به فراهم‌سازی زمینه لازم برای مشارکت بنگاه‌های اقتصادی ایرانی در طول زنجیره جهانی ارزش را فراهم نماید. توافق‌نامه ایجاد منطقه آزاد تجاری با اتحادیه اقتصادی اوراسیا اولین اقدام جدی کشورمان برای تحقق هدف فوق الذکر محسوب می‌گردد و مهمترین گام عملی است علیه سیاست آمریکا مبنی بر انزوای اقتصادی ایران. ایران با چند کشور توافق‌های تجاری دوجانبه امضا نموده ولی توافق با اتحادیه اقتصادی اوراسیا اولین تجربه جدی کشورمان در توافق با یک اتحادیه اقتصادی منطقه‌ای است و کامل ترین و مفصل ترین موافقتنامه تجاری ایران است.

بررسی‌ها و مطالعات نشان دهنده وجود پتانسیل تجاری مناسب بین جمهوری اسلامی ایران و مجموعه کشورهای عضو اوراسیا است. با این حال علی رغم نزدیکی جغرافیایی، اقتصادی، ژئوپولتیک و سیاسی هنوز تا سطح قابل قبول تجارت فی مابین فاصله زیادی داریم. میانگین واردات اتحادیه مذکور از جهان طی سالهای  2016 و 2017 برابر 237 میلیارد دلار بوده که فقط 493.5 میلیون دلار (20 صدم درصد) از ایران وارد مجموعه کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا شده است. میانگین صادرات سال‌های 2016 و 2017 اتحادیه به جهان نیز برابر با 366 میلیارددلار و صادرات اتحادیه به ایران برابر 2.1 میلیارد دلار (57 صدم درصد) بوده که نشان دهنده سهم نازل مبادلات تجاری کشورمان از مبادلات تجاری اوراسیا با جهان است.

اتحادیه اقتصادی اوراسیا در حال تبدیل شدن به یکی از قطب‌های مهم اقتصادی و سیاسی جهان است

توافق با اتحادیه اقتصادی اوراسیا که در حال تبدیل شدن به یکی از قطب‌های مهم اقتصادی و سیاسی جهان است، علاو بر اهمیت اقتصادی و تجاری، دارای منافع سیاسی برای طرفین است. همگرایی منطقه‌ای تاثیر قابل ملاحظه‌ای بر ثبات و امنیت اقتصادی دارد و به دلیل نزدیکی و دسترسی کشورمان به اتحادیه اقتصادی اوراسیا، امکان گسترش همکاری‌ها در حوزه‌های مختلف اقتصادی، سیاسی، بانکی، حمل و نقل و خدمات فنی و مهندسی و… فراهم می‌باشد.

بررسی آمار و اطلاعات تجاری بیانگر وجود پتانسیل تجاری قابل توجه بین کشورمان و اتحادیه اقتصادی اوراسیا است. این اتحادیه قابلیت تبدیل شدن به بازاری بزرگ و مطمئن برای کالاهای صادراتی ایران را دارد. جمعیت بیش از 180 میلیون نفری اتحادیه اقتصادی اوراسیا و وسعت بیش از20 میلیون کیلومتر مربع و تولید ناخالص داخلی فراتر از چهار تریلیون دلاری در سال بسیار چشمگیر است. طی سالیان گذشته، روسیه به تنهایی و به طور متوسط 250 میلیارد دلار انواع کالا و محصولات صنعتی- کشاروزی- غذایی و دارویی از کشورهای مختلف جهان وارد کرده است و پیش بینی می‌شود این میزان واردات در سال‌های آینده به بیش از 300 میلیارد دلار برسد.

40 کشور در صف پیوستن به اتحادیه اقتصادی اورآسیا

این میزان واردات باعث شده بسیاری از کشورهای منطقه و آسیای شرقی (40 کشور از جمله هند و چین) در صدد پیوستن به این اتحادیه باشند. این حجم از واردات، برای کشورمان نیز بازار بسیار جذابی تلقی شده و توافق‌نامه تجارت آزاد با روسیه و سایر کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا، فرصت بسیار خوبی برای تسخیر بخشی از این بازار به شمار می‌آید.

یک اتحادیه اقتصادی قوی در منطقه می‌تواند ضامن امنیت و ثبات در منطقه باشد و گسترش همکاری جمهوری اسلامی ایران با این اتحادیه در جهت تقویت همگرایی و ثبات در منطقه و ایجاد قطبی قدرتمند در مقابل گروه بندی‌های رقیب و غربی حائز اهمیت است. همکاری ایران با اتحادیه اقتصادی اوراسیا در چارچوب استراتژی جمهوری اسلامی ایران مبنی بر تقویت همکاری با کشورهای همسایه نیز قابل تفسیر بوده و بر این اساس اتحادیه اقتصادی اوراسیا یکی از مهمترین بلوک‌های اقتصادی در همسایگی ایران است که دارای نقاط مشترک فرهنگی، سیاسی و ژئوپولیتیک با کشورمان بوده و از اهمیت ویژه ای برای کشورمان برخوردار است.

عملیاتی‌شدن توافق‌نامه تجارت آزاد بین ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا و حضور ایران در این بازار، علاوه بر ایجاد اشتغال، موجبات جذب سرمایه گذاری‌های خارجی و داخلی در مناطق آزاد جنوبی و شمالی را فراهم خواهد کرد. زیرا در این مناطق سرمایه گذاران و تولید کنندگان از معافیت کامل برای تولید کالاها با هدف صادرات به بازارهای هدف اوراسیا برخوردار هستند و از سوی دیگر در بازارهای هدف نیز از تعرفه ترجیحی بهره‌مند خواهند شد. در نتیجه با هزینه پایین تر تولید کالا در این مناطق و همچنین با هزینه گمرکی پایین تر در بازارهای هدف از توان رقابت بالایی در مقابل رقبا برخوردار خواهند شد.

قرارداد موقت تجارت آزاد بین ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا، همچنین از این جهت فرصت است که ایران همواره از بازار کشورهای مستقل جامعه المنافع دور افتاده است، ولی در صورت همکاری نزدیک با اتحادیه اقتصادی اوراسیا می‌تواند به بازاری جهت صادرات محصولات خود دست یابد. منطقه آزاد تجاری همچنین می‌تواند انگیزه قوی برای گسترش تجارت دو جانبه و سرمایه‌گذاری را برای طرفین فراهم آورد.

از طریق این توافقنامه، ایران می‌تواند کالاهایی را که با سرمایه‌گذاری در کشورهای عضو اتحادیه تولید کرده است، درکل اتحادیه اوراسیا به فروش برساند. حتی به عنوان مثال، قرقیزستان که ترجیحاتی از اتحادیه اروپا برای صادرات کالا بدون مالیات و عوارض دریافت کرده است می‌تواند این امکان را در اختیار تولیدکنندگان ایرانی کالا در قرقیزستان قرار دهد.

توسعه شناخت تجار و بازرگانان ایران با پنج کشور عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا، توسعه تجارت با این کشورها و به تبع آن کاهش وابستگی به کشورهای غربی و نیز افزایش توان کشور در مقابل اقدامات نامتعارف و نامتناسب همچون تحریم‌ها از دیگر مزایای این همکاری است.

به هر حال عضویت ایران در اتحادیه اقتصادی اوراسیا می‌تواند تهران را به یک شریک نزدیک برای مسکو تبدیل کند و بر وزن و اعتبار آن افزوده شود. ایران و روسیه حتی می‌توانند در پی روابط اقتصادی در قالب اتحادیه اقتصادی اوراسیا، گام بعدی روابط را در گسترش حوزه همکاری‌های راهبردی-امنیتی در سطح منطقه تعریف نمایند.

عضویت در یک اتحادیه اقتصادی منطقه‌ای منافع متقابل دربر دارد و استفاده حداکثری از این منافع به میزان ظرفیت سازی‌ها، بستر سازی‌ها و ایجاد زمینه از سوی کشورمان بستگی دارد. همچنین نیازمند توجه به جمیع جوانب موضوع، سیاست گذاری‌های مناسب توام با افزایش همکاری‌های بین وزارتخانه‌ای و آماده سازی ظرف اقتصاد داخلی و انجام برخی اصلاحات اقتصادی است. هر چقدر توجه به جوانب یاد شده بیشتر باشد، طبیعتا استفاده از ظرف اتحادیه اقتصادی اوراسیا نیز بیشتر میسر خواهد شد.

بنابراین می‌بایست به دنبال تکمیل چرخه زیرساختی (شبکه تولید صادرات محور، شبکه تامین، شبکه مدیریت صادرات و نیز تکمیل زیرساخت حمل و نقلی) پرداخت و به تسهیل و روان سازی تجارت مبادرت نمود. در این صورت تجارت آزاد بین ایران و اوراسیا می‌تواند نتایج مثبتی را به ارمغان آورد.  همچنین در کنار بهره‌مندی از فرصت مجاورت جغرافیایی با کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا، نباید از سایر فرصت‌ها و ظرفیت‌ها نظیر اتحادیه اروپا، چین، ترکیه و…. و مزایای همکاری با آن‌ها غافل شد.

 هم‌اکنون حجم مبادلات تجاری ایران با کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا به چه میزان رسیده است؟

در حال حاضر حجم تجارت خارجی ایران با کشورهای عضو اوراسیا حدود تقریبی 2700 میلیون دلار است که در این میان حجم مبادله تجاری به روسیه 1707 میلیون دلار (واردات ایران 1315 میلیون دلار- صادرات ایران 392 میلیون دلار)، حجم مبادله تجاری با قزاقستان حدود 600 میلیون دلار (واردات ایران حدود 550 میلیون دلار – صادرات ایران 50 میلیون دلار)، حجم مبادله تجاری با بلاروس حدود 160 میلیون دلار، حجم مبادله تجاری با ارمنستان حدود 170 میلیون دلار و حجم مبادله تجاری با قرقیزستان با طی کردن روند صعودی بالغ بر20 میلیون دلار است.

این موافقتنامه دارای چه ملاحظاتی است؟

این موافقتنامه مشتمل بر 360 قلم کالای با کد HS شش رقمی با فهرست امتیازات اعطایی ایران به اوراسیا، در مقابل فهرست امتیازات اعطایی اوراسیا به ایران شامل 502 قلم کالا با کد HS ده رقمی است.

حدود 40 کشور در فرایند امضای موافقتنامه مذکور با اتحادیه اقتصادی اوراسیا هستند که ایران دومین کشور بعد از ویتنام موفق به امضای آن شده و در نظر است پس از سه سال دوره آزمایشی و دوره گذار تطابق ساختار و استانداردها، وارد فاز اجرای قرارداد کامل تجارت آزاد و تمام عیار فیمابین باشیم.