هیات ویژه سرنوشت
محمد فاضلی عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی
حرف آخر را اول می‌گویم تا اگر مایل بودید، استدلال‌هایم را تا به انتها همراهی کنید. نتایجی که از سیلاب‌های اخیر در ایران گرفته می‌شود، بخش مهمی از سرنوشت کشور را مشخص می‌کند. همین نکته کافی است که «هیئت ویژه گزارش ملی سیلاب‌ها» را «هیئت ویژه سرنوشت» بخوانم.
استدلال‌هایم به شرح زیر است، و مهم‌ترین آن‌ها این است که سرنوشت هر ملتی تا اندازه زیادی به گستره و عمق دانش و علمی که در اختیار دارد و میزان تلاش عمومی برای عملی کردن نتایج آن میزان دانش و علم بستگی دارد. دانایی، توانایی است.
سرنوشت راهبردهای مدیریت منابع آب ایران در یکی دو دهه آینده به نتیجه‌ای که از این سیلاب‌ها گرفته می‌شود بستگی دارد. این‌که جامعه، سیاست و اقتصاد ایران در سال‌های پیش رو به چه رویکردی میل کند (سازه‌ای، مدیریت ترکیب سازه‌ای غیرسازه‌ای، ساخت سدهای بیشتر، استفاده بیشتر از آبخیزداری، و …؛ و عواقبی که بر هر کدام مترتب است) تحت تاثیر اعتبار، دقت، همه‌جانبه بودن، بی‌طرفی، کفایت داده‌ها و سایر مشخصات «گزارش ملی سیلاب‌ها» است.
مقدار منابع اقتصادی که صرف هر یک از رویکردها و شیو‌ه‌های مدیریت منابع آب می‌شود متفاوت است و با توجه به کمیابی منابع، نتیجه‌ای که در نهایت اخذ می‌شود، اثر تعیین‌کننده بر تخصیص منابع و سرنوشت اقتصادی جامعه ایران و پایداری آتی این سرزمین دارد.
برنامه‌ریزی شهرهای کشور، بالاخص بازسازی مناطق آسیب‌دیده و بازنگری در رویه ساخت‌وسازها، پهنه‌بندی خطر سیلاب، گسترش اراضی کشاورزی و کاربری زمین، و هر نوع استفاده از زمین در محدوده رودخانه‌ها و سایر پیکره‌های آبی، از نتایج «گزارش ملی سیلاب‌ها» تاثیر می‌پذیرد.
رسیدگی به سازمان هواشناسی کشور، ارتقای سطح دانش اقلیم و هواشناسی، بودجه‌ریزی و تامین مالی این سازمان برای ارتقا، ارتقای کیفیت نیروی انسانی و سایر مشخصات هواشناسی در ایران، تحت تاثیر «گزارش ملی سیلاب‌ها» قرار خواهد گرفت.
ساختار سازمانی، منابع انسانی و مالی، قوانین و همه ابعاد نهادی مدیریت بحران در ایران می‌تواند بر اثر نتایج «گزارش ملی سیلاب‌ها» تحت تاثیر قرار گیرد. این تاثیر و بازنگری ناشی از آن در کشوری نظیر ایران که مستعد انواع رخدادها و حوادث طبیعی بحران‌زاست، اثری سرنوشت‌ساز خواهد داشت.
نظام کاربری اراضی، بالاخص کاربری اراضی کشاورزی، شیوه بهره‌برداری از جنگل و مرتع، و هر آن‌چه به محیط‌زیست مرتبط است می‌تواند تحت تاثیر دانشی قرار گیرد که در این کمیته تولید می‌شود.
تصمیم‌گیری درباره زیرساختها (پل‌ها، جاده‌ها، خطوط ریلی، خطوط لوله، فرودگاه‌ها، ساختمان‌های عمومی و …)، کیفیت ساخت، نظام فنی و اجرایی کشور، نظارت بر کیفیت ساخت، و عمده متغیرهای مرتبط با ساخت زیرساختها و بهره‌برداری از آن‌ها تحت تاثیر یافته‌های «گزارش ملی سیلاب‌ها» قرار خواهد گرفت. قوانین، آموزش‌های عمومی، نظام رسانه‌ای و هر مقوله‌ای که بر تاب‌آوری کشور اثر می‌گذارد تحت تاثیر «گزارش ملی سیلاب‌ها» می‌تواند تغییر کند.
اعضای این هیئت ناگزیر باید با صدها و شاید هزاران متخصص در سراسر کشور همکاری کنند تا بتوانند به 110 سوال طرح‌شده در پیوست حکم رئیس این کمیته پاسخ دهند. این شاید برای اولین بار است که این تعداد متخصص برای بررسی مساله‌ای ملی با یکدیگر همکار می‌شوند. تردید ندارم همه کسانی که در انتها گزارش‌های این هیئت را مطالعه خواهند کرد از گستره و تعداد افراد و تخصص‌هایی که در آن مشارکت کرده‌اند متعجب خواهند شد.
شبکه‌های اجتماعی در شش ماه آینده و پس از آن پیگیر نتایج بررسی‌های این هیئت می‌شوند و دانش گسترده‌ای درباره شیوه مدیریت زیرساختها، رودخانه‌ها، شهرها و هر چیز مرتبط با سیل به سطح آگاهی عمومی جریان پیدا می‌کند. جوششی از آگاهی درباره شیوه و کیفیت زندگی ما و مدیریت‌های جامعه با کیفیتی متفاوت از گذشته به سطح خودآگاه مردم ارتقا می‌یابد. مطالبه سازوکارهای منجر به کم بودن تاب‌آوری کشور در مقابل سیلاب، دغدغه اکثریتی خواهد شد و هیچ قدرتی را یارای مقابله با این مطالبه نیست.
نخبگان، رسانه‌ها، متخصصان، فعالان اجتماعی، سمن‌ها و بسیاری از مردم باید مطالبه کنند تا کار «هیئت ویژه گزارش ملی سیلاب‌ها» در نهایت دقت، اعتبار، بی‌طرفی و استفاده حداکثری از متخصصان کشور انجام شود. زمان کمک به هیئت و هم‌زمان مطالبه کردن است. بررسی رخدادی ملی در قالب چنین هیئتی، با رعایت همه اصول، به دموکراسی و شفافیت نیز نزدیک‌تر است.
«هیئت ویژه گزارش ملی سیلاب‌ها» اگر در کنار یکدیگر سخت تلاش کنیم، شفاف باشیم و در کنار یکدیگر قرار گیریم، یک گام به سوی بهبود حکمرانی، شناسایی و اجرای موفقیت‌های کوچک، و خلق اعتماد و سرمایه اجتماعی است.
