سیلی سیل

 محمد بلوچ زهی | بخشدار مرکزی نیک شهر

مثلی معروف در فرهنگ عامیانه ما ایرانیان بویژه بلوچان رایج است که ترجمه لفظ به لفظ بلوچی آن می‌شود چنین: «آتش بیفتد‌ تر و خشک نمی‌شناسد»این عبارت برای سیل نیز می‌تواند صدق کند منتهی با این تفاوت که «سیلی سیل» آبدار‌تر است و به مراتب سوزناک‌تر و کشنده‌تر از حتی آتش.

در هنگام وقوع رخداد، آتش را می‌توان با آب مهار کرد اما امواج خروشان سیل و طغیان رودخانه‌های وحشی را چه کسی با چه مانعی می‌تواند جلودار باشد؟ کشیده سیل چنان کشنده است و سهمگین که در یک آن ممکن، نیستی می‌آفریند و تباهی به بار می‌آورد و در شرایط وقوع کمتر کسی را یارای مهار آن خواهد بود و مقابله، مگر با برنامه‌ریزی بلندمدت.

این روزها کلید واژه «سیل» در جامعه ما بیش از هر زمان دیگر بر سر زبان هاست و دارد همچنان تکرار می‌شود و نیز هشدارها و بیان پیامدها و مخاطرات این رخداد طبیعی توسط کارشناسان و صاحبنظران این حوزه قابل توجه است تا بلکه در شرایطی اینچنین که سیل بخش اعظمی از مناطق کشور را درگیر خود ساخته و جان هموطنان را تهدید، شاید بتوانند با این راهبرد اندکی از تبعات ناشی از آن را کاسته و آسیب‌ها کمتر بشوند.

سیستان و بلوچستان که همواره از پیامدهای مخرب خشکسالی آسیب‌های زیانباری را تحمل نموده و رنج‌های بی‌شماری را نیز متوجه، در روزهای آغازین سال جدید پس از هشدارهای لازم پیرامون وقوع سیل و بارش‌های سنگین سرانجام چنان بارندگی سیل آسایی را تجربه کرد که به گفته بسیاری از کارشناسان و مردم محلی سرد و گرم چشیده در طول چهل سال گذشته شدت و حجم بارندگی‌ها و آورد رودخانه‌های اصلی بی‌سابقه بوده است و کم نظیر.

سیل از استان‌های شمالی کشور گذشت و وارد جنوب شد و سپس جنوب شرق تشنه را درنوردید و فقط در عرض نیم ساعت بارندگی لحظه‌ای چنان خسارات سنگینی به زیرساخت‌ها و تاسیسات شهری و روستایی از جمله جاده‌ها و برق و آب و مخابرات و کشاورزی وارد ساخت که راه دسترسی به بسیاری از روستاها را مطلقا مسدود کرد و زیرساخت‌ها را معیوب ساخت تا جایی که در بیشتر مناطق روستایی که آب و کشاورزی آن در مقابل خشکسالی اندکی مصون مانده بود، 80 درصد قنوات را تخریب کرد و بسیاری از مزارع و باغ‌ها را نیز ویران.

شدت بارش‌های سیل آسا در سیستان و بلوچستان به مراتب بالاتر از سایر نقاط سیل زده کشور بود اما خسارات مالی کمتر را نسبت به سایر مناطق برجای گذاشت به‌طوری که طبق آمار میزان بارندگی‌های شیراز که خسارات جانی بالایی نیز در پی داشت از 20 میلیمتر بالاتر نرفت و در آق قلا و معمولان و خوزستان و غیره نیز با اندکی تفاوت همین‌طور ولی میزان بارندگی در سیستان و بلوچستان بخصوص در نیک شهر به بیش از85 میلیمتر رسید اما آنچه که می‌تواند متمایز کند این دو رخداد مشابه را سکونتگاه‌های مرتفع شهری و روستایی این استان نسبت به بستر و سطح رودخانه‌ها هستند که کمتر توانسته به جز جاده‌ها و زیرساخت‌ها، خسارات مالی و جانی را متوجه مردم سازد.

از این گذشته تفاوت دیگر سیل در سیستان و بلوچستان با سایر مناطق کشور جبران نیاز آبی این استان بود ولو موقت و تقویت آب‌های سطحی و بهبود منابع آبی منطقه را در پی داشت و شرایط از مرز بحرانی و قرمز عبور کرد و به وضعیتی نه مطلوب بلکه بهتر از قبل رسید. اما مهمتر از این آنچه که سبب گردید سیستان و بلوچستان از نعمت میان مدت بهره‌مندی از این حجم قابل توجه آب بی‌نصیب بماند و محروم عدم احداث طرح‌های آبخیزداری ازجمله بندهای خاکی و ملاتی و رسی بود که فقدان چنین ذخیره گاه‌های آبی سبب گردید تا بخش قابل توجهی از منابع ارزشمند آب به دریا منتهی شود بدون اینکه ما در استانی با اقلیم بسیار خشک بر احداث ذخیره گاه‌های آبی تمرکز و برنامه‌ریزی کافی داشته باشیم.

به هر روی در شرایطی که این استان همچنان درگیر خشکسالی و کم آبی است امیدواریم هدر رفت بالای آب‌های ناشی از این بارندگی سنگین درسی باشد تا با برنامه‌ریزی بیش از پیش در حوضه آبخیزداری و تخصیص اعتبارات لازم در این خصوص مقابله با خشکسالی و تقویت منابع آبی در دستور کار جدی مقامات بالا دست قرار گیرد. روزنامه ایران