داووس صحرا؛ زیر سایه قتل خاشقچی و حملات به آرامکو با حضور کوشنر
ریاض، پایتخت عربستان سعودی، برای سه روز متوالی میزبان سومین همایش ابتکار سرمایه‌گذاری آینده موسوم به «داووس صحرا» خواهد بود. این بزرگترین گردهمایی اقتصادی در خاورمیانه است که به ابتکار محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی برپا می‌شود.
به قدرت رسیدن فرزند ارشد ملک سلمان بن عبدالعزیز، فصل دیگری را در تاریخ سعودی گشوده است. محمد بن سلمان در مقام وزیر دفاع عربستان سعودی جنگ یمن را آغاز کرد و با ولیعهدی‌اش به اصلاحات اجتماعی رو آورد.
فصل تازه سعودی، از دورانی پر فراز و نشیب در روابط خارجی، تحولاتی کما بیش دور از ذهن در عرصه اجتماعی و بالاخره هدف گرفتن رویاهای بزرگ اقتصادی خبر می‌دهد.
او که سال ۲۰۱۷ میلادی در دومین کشور صاحب ذخایر اثبات شده نفت جهان به ولیعهدی رسید، از قبل طرح بلند پروازانه‌ای را برای رهایی از وابستگی به درآمد نفت پیش کشیده بود. «چشم‌انداز ۲۰۳۰» برنامه‌ای برای میدان دادن به بخش خصوصی، توسعه گردشگری مذهبی، عرضه سهام بزرگترین شرکت نفت جهان، آرامکو در بازار و جذب سرمایه خارجی است.
این همه، جدای از دشواری پیش‌رو بر سر انقلاب در اقتصادی که تا ۷۰ درصد وابسته به درآمد حاصل از فروش نفت خام است، پیش‌نیازهایی از جمله ثبات و گسترش روابط خارجی به ویژه با غرب، حفظ آرامش و باز شدن فضا در جامعه و کاهش فساد در دستگاه دولتی را می‌طلبد.
عربستان سعودی در همه این سال‌ها نامش در صدر ناقضان حقوق بشر قرار داشته و مثالی از جوامع بسته و حاکمیتی غیر پاسخگو بوده است. نام سعودی همزمان با نوسانات بازار نفت، در رابطه با فقدان آزادی‌های سیاسی و اجتماعی، نادیده گرفتن حقوق زنان وهمچنین اتهام پشتیبانی بعضی از افراد صاحب نفوذ سعودی از «قرائتی خشن از اسلام»، همواره مطرح بوده است.
محمد بن سلمان با رویای تاسیس بزرگترین صندوق سرمایه‌گذاری جهان از تصویر عربستان سعودی در برون‌مرز آگاه بود. اگرچه به طول انجامیدن جنگ یمن و رسوایی قتل جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار منتقد در کنسولگری استانبول در راستای تقویت همین تصویر منفی بود اما ولیعهد جوان با بازداشت ده‌ها شاهزاده، مبارزه با فساد را از خاندان سلطنتی آغاز کرد و زنان و جوانان را در محور توجه قرار داد.
بن سلمان از «اسلام میانه رو» در کشوری سخن گفت که متهم به ترویج وهابیت بوده است. حکومت سعودی به زنان اجازه رانندگی داد و قانون اثبات تاهل را برای اقامت زوج‌ها در هتل برچید. سالن‌های سینما باز شدند و کنسرت‌های موسیقی با حضور آوازخوان‌های مشهور غربی برپا شد و جوانان فارغ از جنسیت امکان حضور در آن را یافتند.
روند اصلاحات اجتماعی در جامعه عربستان سعودی، گویای تلاش بن سلمان برای خلع سلاح منتقدان خارجی است. ولیعهد سعودی، مصر، بحرین و امارات متحده عربی را برای تحریم اقتصادی قطر به اتهام پشتیبانی از «تروریسم» بسیج کرد. انزوای قطر به اتهام نزدیکی به اخوان المسلمین، نمایشی از مخالفت ریاض با اسلام سیاسی بود.
اقدامات بن سلمان در حالی است که هنوز ملک سلمان در قید حیات است و پادشاه سعودی چنان دست ولیعهد را در ترسیم نقشه راه باز گذاشته که از او باید به عنوان قدرتمندترین مهره در سیاست داخلی و خارجی این کشور یاد کرد.
رقیب نوظهور مجمع جهانی اقتصاد؟
ریاض برای جلب نظر سرمایه‌گذاران خارجی و صاحبان صنایع و فناوری‌های نوین به اقداماتی بیشتر از اصلاحات در درون و تحکیم روابطش با غرب نیاز دارد.
پایتخت عربستان سعودی برای سومین سال متوالی میزبانی همایش «ابتکار سرمایه‌گذاری آینده» را رقم زده است. برگزاری این همایش از ۲۹ تا ۳۱ اکتبر (۷ تا ۹ آبان) یکسال پس از رسوایی بر سر قتل ستون‌نویس روزنامه واشنگتن پست در استانبول ترکیه است؛ اتفاقی که جهانیان را به حیرت واداشت و در نهایت محمد بن سلمان گفت که به عنوان رهبر این کشور مسئولیت آن به گردن اوست.
سال گذشته سخت‌ترین شرایط ممکن برای برپایی همایشی بود که حکومت سعودی مایل است از آن رقیبی برای مجمع جهانی اقتصاد بسازد؛ مجمعی که سالانه در داووس سوئیس و با حضور گسترده رسانه‌های جهان برگزار می‌شود.
با وجود پا پس کشیدن شماری از شرکت‌های غربی از حضور در این همایش در سال ۲۰۱۸ اما اعلام شد که بالغ بر ۵۰ میلیارد دلار قرارداد امضا شده است.
یکسال پس از آن، سایه قتل روزنامه‌نگار منتقد حکومت سعودی در دوم اکتبر ۲۰۱۸ در ترکیه، همچنان بر «داووس صحرا» سنگینی می‌کند ولی در عمل مانعی برای برپایی و حضور چهره‌های پرنفوذ و نمایندگان شرکت‌های چند ملیتی در آن نیست.
از مهمترین شرکت‌کنندگان همایشی که برای گفت‌وگو میان رهبران جهان، سرمایه‌گذاران و مبتکران اقتصادی در ریاض برپا می‌شود جرد کوشنکر، مشاور ارشد دونالد ترامپ و استیون منوچین، وزیر خزانه‌داری ایالات متحده آمریکا هستند.
ریاض نخستین مقصد خارجی دونالد ترامپ در مقام رئیس جمهوری بود و محمد بن سلمان سال گذشته در سفری که سه هفته به طول انجامید با طیفی از چهره‌های مطرح در حوزه‌های مختلف سیاسی، اقتصادی و فرهنگی دیدار کرد.
اعلام حضور کوشنر و منوچین در سومین همایش «ابتکار سرمایه‌گذاری آینده» در حالی است که غول‌های رسانه‌ای آمریکا پوشش خبری این نشست را تحریم کرده‌اند. از شبکه فاکس بیزینس تا سی‌ان‌ان، نیویورک‌تایمز و سی‌ان‌بی‌سی در آمریکا و فایننشال تایمز در بریتانیا همچنان قتل و ناپدید شدن جسد جمال خاشقجی را باری بر دوش بن سلمان می‌دانند که نباید به راحتی زمین بگذارد.
در این میان همایشی که اولین بار در سال ۲۰۱۷ با حضور ۳ هزار و ۸۰۰ تن از بیش از ۹۰ کشور برپا شد و تمرکز بر بهره‌وری از سرمایه‌گذاری به منظور «ایجاد فرصت‌های رشد اقتصادی» و پرداختن به «چالش‌های جهانی» را در دستور کار قرار داد، امسال تا آخرین روز پیش از برپایی، از اعلام نام مشارکت‌کنندگان حقیقی و حقوقی خودداری کرد.
تنها ۵ روز پیش از برپایی همایش «ابتکار سرمایه‌گذاری آینده» وب سایت آکسیوس به زبان کنایه نوشت: «قتل جمال خاشقجی، ستون‌نویس واشنگتن پست اصلا مهم نیست، [همچنان] می‌توان پول درآورد. این پیام روشن فهرست بزرگانی است که قرار است در این همایش در ماه‌جاری شرکت کنند.»
این وب‌سایت فهرستی ۲۰ صفحه‌‌ای را با نشان رسمی صندوق سرمایه‌گذاری عمومی عربستان سعودی و نشان همایش داووس صجرا منتشر کرد؛ فهرستی که با وجود نزدیکی به آغاز این همایش در تمامی صفحه‌های آن درج شده: «نهایی نیست؛ احتمال تغییر وجود دارد».
بر اساس این سند درز یافته، دیوید کامرون، نخست وزیر پیشین بریتانیا، فرانسوا فیون، نخست‌وزیر پیشین فرانسه، ماتئو رنتزی، نخست‌وزیر پیشین ایتالیا و کوین راد، نخست‌وزیر پیشین استرالیا مهمان ریاض خواهند بود.
اعلام نشدن نام مدعوین داووس صحرا، می‌تواند ناشی از گمانه‌زنی سعودی‌ها از تجربه سال گذشته باشد. دومین همایش داووس صحرا شاهد انصراف وزیران فرانسه و بریتانیا و رئیس صندوق بین‌المللی پول در کنار دست‌کم ۲۰ شرکت بزرگ از جمله جی‌پی‌مورگان چیس بود.
انصراف بسیاری از اشخاص حقیقی و حقوقی در آخرین لحظات برپایی این همایش، همزمان با شوک ناشی از خبر قتل جمال خاشقجی بود، امسال ولی سرمایه‌گذاران و صاحبان صنایع بزرگ، احتمالا بیش از آن‌که نگران تبعات بدنامی حاصل از همکاری اقتصادی با حکومتی متهم به قتل یک منتقد سیاسی باشند، از حملات پهپادی به مرزهای عربستان سعودی واهمه دارند.
حمله پهپادی به دو پالایشگاه آرامکو در ۱۴ سپتامبر (۲۳ شهریور) در حالی بود که ریاض برای عرضه سهام این شرکت در بازار آماده می‌شد. اگرچه گروه انصارالله یمن، موسوم به حوثی‌ها مسوولیت آن را برعهده گرفت اما همچنان این اتهام نه فقط از عربستان سعودی بلکه از سوی آمریکا، بریتانیا، آلمان و فرانسه هم متوجه ایران است.
حمله نظامی به آرامکو سبب شد تا برای مدتی نیمی از تولید روزانه نفت خام سعودی به تعلیق درآید. این اتفاق صرفا بر بازار جهانی نفت اثری موقت نگذاشت بلکه آسیب‌پذیری ریاض را در منطقه گوشزد کرد.
حملاتی که دامنه جنگ را از درون یمن به تاسیسات نفتی آرامکو کشانده، هشداری به مخاطبان داوس صحرا بود. هشداری که پیام می‌دهد بالاگرفتن تنش در منطقه، مسیر تحقق رویاهای ولیعهد سعودی را ناهموار می‌کند.
