اسلحه آبی

اگر 71 د رصد  از سطح زمین از آب پوشید ه شد ه، چرا ناگهان این کرۀ خاکی با چنین بحران آبی شد ید ی مواجه شد ه است؟ د ر جواب باید  گفت که اقیانوس های آب شور 97.5 د رصد  از مجموع آب کره زمین را تشکیل می د هند . از این میزان، فقط 2.5 د رصد  به آب شیرین تعلق د ارد  که 68.7 د رصد  آن هم صرف تشکیل یخچال‌های طبیعی می شود . بنابراین فقط 3 31 د رصد  از مجموع 2.5 د رصد  آب شیرین جهان قابل استفاد ه برای انسان هاست. افزایش جمعیت از یک‌سو و تلاش برای ازد یاد  محصولات کشاورزی مورد  نیاز جمعیت بیش از 7 میلیارد ی کره خاکی از سوی د یگر، فشار مضاعفی بر منابع آبی محد ود  جهان وارد  ساخته است. تقریباً 70 د رصد  از آب شیرین جهان صرف تولید  محصولات کشاورزی، فعالیت های صنعتی و تولید  انرژی می شود . طبق آمارهای منتشرشد ه ازسوی بانک جهانی 2.8 میلیارد  نفر د ر مناطقی از کشورهای د ر حال توسعه زند گی می کنند  که د ر خطر کمبود  منابع آبی به سر می برند . پیش بینی  شد ه است که تا 2050 و افزایش جمعیت جهان به حد ود  9 میلیارد  نفر، چنین روند ی سیر صعود ی به خود  گیرد. بد ون شک، کاهش ذخایر آب شیرین منجر به افزایش تنش ها و مهاجرت د ر بین جمعیت جهان خواهد  شد .در گزارش اخیر مؤسسۀ امنیت جهانی آب، با صراحت به این نکته اشاره شد ه که افزایش تقاضا برای آب شرب، خطر افزایش منازعات د ر آیند ه را به همراه خواهد  د اشت. البته چگونگی مواجهه با کمبود  آب، وظیفه د شواری است که فشار فراوانی بر د ولت‌های د ر حال منازعه بر سر این منبع طبیعی وارد  می سازد ، به همین د لیل نیز اکثر تحلیل گران پیش بینی می‌کنند  که با افزایش منازعات د رون کشوری بر سر د ستیابی به منابع آبی، بسیار محتمل است که د رگیری ها به خارج از مرزهای این کشورها نیز کشید ه شود ؛ مشابه اتفاقی که د ر یمن اتفاق افتاد ه و 70 تا 80 د رصد  نزاع های روستایی مرتبط با مسئله آب است.

یمن؛ نخستین کشوری که آب آن تمام می شود یمن، کشوری فقرزد ه و بیابانی است که سال های طولانی د ستخوش د رگیری های قومی و ناکارآمد ی زمامد ارانش بود ه و به زود ی برتری د یگری نیز به د ست خواهد  آورد . طبق برآورد های انجام گرفته توسط کارشناسان موسسه تحقیقات ملی آب، یمن نخستین کشور جهان خواهد  بود  که تا 2025، ذخایر آبی‌اش به اتمام رسید ه و صنعا، پایتخت این کشور که د ر حد ود  2 میلیون سکنه د ارد ، د چار خشکسالی خواهد  شد. یمن تنها کشور جهان نیست که به زود ی به این سرنوشت اسفبار د چار خواهد  شد . بسیاری از کشورهای واقع د ر مناطق جغرافیایی خشک و کم‌آب که بخش اعظم منابع آبی شان صرف مصارف کشاورزی می شود ، با این بحران مواجه شد ه اند . برآورد  شد ه است که 1.2 میلیار نفر، به ویژه د ر مناطق خشک و نیمه‌خشک خاورمیانه و افریقا، د ر نواحی‌ای زند گی می کنند  که د چار محد ود یت منابع آبی است. فقد ان آب، مشکلات کنونی این مناطق از جمله فقر، امنیت غذایی، ثبات زیست‌محیطی، مسائل اقتصاد ی-‌ اجتماعی، مهاجرت و تنش های قومی را افزایش د اد ه و د ر نهایت ممکن است منجر به منازعات نظامی شود .

آب های عمیقطی تحقیقات انجام گرفته توسط موسسه تحقیقات آب، تا 2030 تقاضای جهانی برای آب شرب 40 د رصد  بیش از میزان کنونی افزایش خواهد  یافت. از سوی د یگر، علاوه بر افزایش جمعیت، گرمایش جهانی نیز از د یگر عوامل کمبود  منابع آبی به شمار می رود . طبق پیش بینی راجند را پاچائوری، رئیس هیئت بین د ولتی تغییرات اقلیمی، هیچ انسانی د ر این کره خاکی از آثار تغییرات اقلیمی د ر امان نخواهد  بود . براساس گزارش منتشرشد ه از سوی این هیئت، د ر صورت اتخاذ نشد ن اقد امات ممانعت‌کنند ه، تغییرات اقلیمی عواقب فاجعه باری بر کره زمین برجای خواهند  گذاشت. وخیم تر شد ن شرایط زیست‌محیطی و بروز سیل می تواند  محصولات چند ماهه را از بین برد ه یا باعث آلود گی منابع آبی شود . از سوی د یگر انتظار می رود  افزایش سطح آب د ریاها بر میزان شوری آب‌های سطحی تاثیرگذار بود ه و آنها را برای استفاد ه انسانی غیرممکن سازد . علاوه بر آن، گرمایش جهانی باعث تغییرات جوی و تغییر الگوی میزان بارند گی شد ه که خود ، خشکسالی، کویرزایی و متعاقب آن، استفاد ه بیش از اند ازه از ذخایر موجود  برای جبران کسری آب را به همراه خواهد  د اشت. مثال بارز این شرایط، سود ان است که باوجود  برخورد اری از ذخایر نفتی قابل توجه، به د لیل متکی بود ن جمعیت کشور به محصولات کشاورزی و برخورد ار نبود ن از میانگین بارش سالیانه مناسب، د چار بحران آبی شد ه و د رگیری بر سر منابع محد ود  آب د ر این کشور افزایش یافته است.

آب؛ منبعی لوکس، اما کم‌بهاطبق گزارش های منتشر شد ه از سوی بانک جهانی، استفاد ه از منابع آبی د ر تولید  محصولات کشاورزی تا 2050، به میزان 2برابر افزایش خواهد  یافت. از سوی د یگر، د ر مناطق د چار بحران آب، تولید  ذرت، برنج و گند م نیز کاهش محسوسی یافته که منجر به افزایش قیمت مواد غذایی خواهد  شد . تمامی این موارد ، انگیزه لازم برای گسترش منازعات و ایجاد  ناامنی د ر کشورهای د ر حال توسعه را فراهم خواهد  کرد. د ر عین حال، بخش صنعت د ر حال توسعه به‌ویژه نیروگاه های آبی و صنایع تکنولوژیک نیز 20 د رصد  از میزان آب شیرین قابل د سترس را به خود  اختصاص د اد ه است. فقد ان سیاست‌گذاری های مطمئن آبی د ر اغلب کشورهای فقیر جهان و برخورد ار نبود ن از منابع مالی ضروری و زیرساخت های مد رن برای اتخاذ راهکارهای موثر د ر رفع کاهش منابع آبی، میلیون ها انسان را نسبت به جزئی ترین اختلال د ر منابع آبی آسیب‌پذیر ساخته است. از سوی د یگر، آلود گی آب شیرین نیز مسئله مهمی است که د ر اغلب کشورهای د ر حال توسعه، به آن پرد اخته نشد ه است. طبق گزارش موسسه پاسیفیک، 760 میلیون انسان د ر این کشورها به آب سالم و بهد اشتی د سترسی ند اشته و 2.5 میلیارد  نفر د ر شرایط غیربهد اشتی زند گی می‌کنند . اگر تا 2020 اقد امات لازم د ر این زمینه صورت نگیرد ، بالغ بر 76 میلیون انسان که اکثر آنها را کود کان تشکیل می د هند ، به علت ابتلا به بیماری‌های مرتبط با آلود گی آب جان خود  را از د ست خواهند  د اد .

بحران آبی و مهاجرتبه گزارش سازمان ملل متحد  و باتوجه به روند  کنونی کاهش آب، تغییرات اقلیمی و رشد  جمعیت، تا 2025 بالغ بر 700 میلیون نفر از ساکنان کشورهای فقیر جهان مجبور خواهند  شد  محل سکونت خود  را ترک کرد ه و به مکان های د ور مهاجرت کنند . افزایش پناهند گان آبی، یکی از معد ود  مشکلاتی است که جامعه جهانی به علت کاهش منابع آبی مجبور است با آن د ست و پنجه نرم کند . آب که زمانی یکی از د ر د سترس ترین منابع طبیعی د ر جهان به شمار می رفت، اکنون به ابزاری قوی برای اهد اف نظامی و د رگیری های مسلحانه تبد یل شد ه است. باوجود  تمامی این مصائب، پروفسور توماس هامر د یکسون از موسسه مطالعات امور بین الملل معتقد  است که بروز منازعات بر سر منابع آبی، زمینه ساز بحران های بزرگی د ر آیند ه خواهند  بود ، زیرا مشکلات زیست‏محیطی مرتبط با کمبود  آب تشد ید کنند ه مسائلی همچون فقر، قحطی، تنش های قومی، رشد  اقتصاد ی نامطمئن و سوءمد یریت شد ه و بر خصومت های موجود  خواهد  افزود . مثال بارز آن، ارد ن است که باوجود  منابع آبی بسیار اند ک، با هجوم تعد اد  بی‌شماری از پناهند گان سوریه ای مواجه شده که فشار مضاعفی بر منابع محد ود  آن وارد  ساخته است. آب شیرین، منبعی طبیعی و حیاتی است که برای رفع نیازهای اولیه انسانی ضرورت د اشته و باید  د ر د سترس همگان قرار گیرد  و برهمین اساس، جامعه بین الملل، د ولت ها و حکومت های محلی وظیفه د ارند  قبل از تشد ید  منازعات و تبد یل آن به نوعی هنجار، اقد امات ضروری برای مقابله با کمبود  آب انجام د هند .