درس آسیایی از کرونا: ساختارهای مدیریتی شفاف کلید موفقیت پیشگیری از کرونا
زمانی که مقامات تایوان به آخرین آمارهای ویروس جدید کرونا نگاه می‌کنند، شاید اراده‌ای در آن نداشته باشند اما به‌خود می‌بالند: تا روز یکشنبه تنها ۵۹ مورد ابتلا و یک فوتی؛ کشوری که در همسایگی‌اش، چین در پی شیوع ویروس کرونا به زانو درآمده است. به‌رغم چهره فضاهای عمومی تایوان که عمده مردم با پوشش ماسک دیده می‌شوند، اما زندگی در این کشور روال عادی دارد. این تجربه اما بسیار متفاوت از داستان سال ۲۰۰۳ این کشور جزیره‌ای است، زمانی که «سندروم تنفسی بسیار حاد» به اصطلاح علمی «سارس» تایوان را فلج کرد.
حال‌وهوای این روزهای تایوانی‌ها همچنین کاملا متفاوت با احساس ترس و دلهره‌ای است که آمریکا و اروپا را فراگرفته است. پروفسور سو یه-جن، رئیس مرکز کنترل بیماری سابق تایوان و کسی که در خط مقدم بحران ۲۰۰۳ این کشور انجام وظیفه می‌کرد در این رابطه می‌گوید: «درحال‌حاضر وضعیت در سایر کشورها یادآور شرایطی است که ما در نخستین هفته‌های شیوع سارس ۲۰۰۳ تایوان داشتیم… شما برای این وضعیت آماده نیستید، شما هیچ تجربه‌ای ندارید.»
با این حال خبر خوب برای دولت‌های غربی این است اقداماتی که تایوان و سایر کشورهای آسیایی طی سه ماه اخیر به اجرا گذاشته‌اند منجر به محدود شدن این بیماری شده است.
محدودیت‌های تردد و مسافرت در نخستین روزها، تست‌گیری گسترده، زیرنظر گرفتن ارتباطات و مقررات شدید قرنطینه از جمله عوامل کلیدی موفقیت آسیایی‌ها در کنترل ویروس کرونا جدید با نام «کووید-۱۹» بوده است. مراقبت‌های درمانی فراگیر، ساختارهای مدیریتی شفاف در واکنش سلامت عمومی و ارتباطات فعال و پیشگیرانه برای همراه کردن مردم نیز از عوامل کمک‌کننده در این زمینه بوده‌اند. این سیاست‌گذاری‌ها باعث شد ویروس کرونا در کشورهای تایوان و سنگاپور به کنترل درآید و نرخ مبتلایان در کره‌جنوبی، هنگ‌کنگ و ژاپن سیر نزولی به‌خود بگیرد. درحالی‌که «سازمان جهانی بهداشت» اقدامات چین را در مقابله با ویروس کرونا «بلندهمت‌ترین، به‌موقع‌ترین و تهاجمی‌ترین تلاش مقابله با بیماری تاریخ» نامیده است و از کشورهای دیگر خواسته از تجارب چین درس بگیرند، اما متخصصان حوزه سلامت معتقدند کشورهای دموکراتیک آسیایی همچون تایوان و کره‌جنوبی می‌توانند الگویی بهتر برای دولت‌های غربی برای مقابله با بیماری‌های مسری باشند. چانگ شان-چوئن، محقق ارشد بیماری‌های عفونی و واگیر در کمیته مشاوران متخصص «مرکز فرماندهی اپیدمیک» و کسی که در شرایط فعلی اقدامات تایوان را مدیریت می‌کند، در این رابطه می‌گوید: «یکی از مهم‌ترین عوامل موفقیت ما، شفافیت بوده است.» این مقام تایوانی در ادامه صحبت‌های خود مدعی می‌شود: «در نظام کنترل قدرت چین، زمانی که گفته شود در خانه بمانید، تمام شهروندان مجبورند تبعیت کنند. اما اجرای چنین مقرراتی در کشورهای دموکراتیک به سادگی ممکن نیست.» با توجه به این فرضیات، خبر بد برای دولتمردان غربی این است که یکی از اصلی‌ترین مولفه‌های واکنش آسیایی‌ها در مقابله با ویروس کرونا را نمی‌توانند به اجرا درآورند. روش کشورهای آسیایی عمدتا بر مبنای تجارب تلخ بیماری‌های واگیر گذشته شکل گرفته است (به‌خصوص سارس). این واقعیت به این معنی است که دولت‌هایی که بیشترین آمادگی را برای واکنش به‌موقع و لازم‌الاجرا دارند، شهروندان آنها نیز تمایل بیشتری برای همکاری و همراهی خواهند داشت.
تجربه کره‌جنوبی
لیگانه یاه، استاد فرهنگ و تاریخ دانشگاه کره می‌گوید، تجربه بیماری سارس و سایر اپیدمی‌های اخیر و همچنین دیده‌بانی سرعت شیوع ویروس کرونا در چین، به مردم در سراسر کره‌جنوبی وضعیتی اورژانسی و تبعیت از نظم و مقررات اجتماعی را القا کرد. این صاحب‌نظر کره‌ای در ادامه صحبت‌های خود می‌افزاید: «به این خاطر که کره‌جنوبی تجربه چنین بحران‌هایی را داشته است، مردم با میزان جدیت خطر و واکنش‌هایی که باید صورت گیرد آشنایی دارند. با مقایسه این وضعیت در آمریکا، کشوری که تجربه چنین چیزهایی را حداقل در تاریخ نزدیک نداشته است، متوجه تفاوت واکنش‌ها می‌شوید.» برای کره‌جنوبی – کشوری که یکی از گسترده‌ترین شیوع‌های «کووید-۱۹» را در خارج از چین تجربه کرده – تست‌گیری گسترده و تا حد امکان از مردم عاملی کلیدی در استراتژی مقابله با این بیماری بوده است. در تجهیزات تست‌گیری از وسایل نقلیه، ماموران سلامت با لباس‌های سفید ضد مواد خطرناک یکپارچه دیده می‌شوند که برای نمونه‌گیری از سرنشینان به داخل خودروها خم می‌شوند. این مدل تست‌گیری که نتیجه آنها در عرض چند ساعت به افراد اعلام می‌شود، از شلوغی بیمارستان‌ها و در معرض خطر قرار گرفتن جمعیت جلوگیری می‌کند.
اقدام فراگیرتر دیگر، هشدارهایی است که در صفحه نمایش تلفن‌های هوشمند افراد پیرامون افراد جدید مبتلا در نزدیکی آنها ظاهر می‌شود. مقامات بهداشت این کشور همچنین دو بار در روز آخرین به‌روزرسانی‌ها از تلاش‌های صورت گرفته در مقابله با ویروس کرونا را به اطلاع مردم می‌رسانند. رصد ارتباطات مردم در کنار سیستم آنلاینی که افراد مبتلا را زیرنظر دارد نیز به محدود کردن شیوع بیماری کمک کرده است. به‌نظر تاکنون این اقدامات کره‌جنوبی جواب داده است.
در اواخر ماه فوریه ابتلای گروهی از افراد مشارکت‌کننده در مراسم کلیسای شینچئونجی که در طول ۱۰ روز تعداد مبتلایان را از ۵۰ به بیش از پنج هزار نفر رساند، مقامات کره‌جنوبی را غافل‌گیر کرد. با این حال به لطف ۲۷۰ هزار نمونه‌گیری و هشدارها وکنفرانس‌های مطبوعاتی متعدد، شمار مبتلایان جدید روزانه این کشور از اوج بیش از ۹۰۰ نفری، روز یکشنبه به ۷۶ نفر رسید، با مجموع ۸۱۶۲ هزار نفر بیمار کرونایی. البته کره‌ای‌ها هنوز از بحران خارج نشده‌اند. هفته گذشته ۱۰۰ مورد در مرکز پایش تلفنی در سئول شناسایی شدند، اتفاقی که مقامات را با نگرانی شیوع خوشه‌ای دیگر مواجه کرده است.
با این حال موفقیت تا به اینجای کره‌جنوبی در مقابله با «کووید-۱۹» را می‌توان مرهون تجربه سخت این کشور در زمان شیوع ویروس کرونا سال ۲۰۱۵ با نام «سندروم تنفسی خاورمیانه‌ای» و با اختصار علمی «مرس» دانست، ویروسی که هر چند ۱۸۵ مبتلا و ۳۹ قربانی داشت، اما موجی از وحشت عمومی را در کره ایجاد کرد. ژوئن آن سال کمیته ویژه «سازمان جهانی بهداشت» سئول را به‌خاطر ناتوانی در اتخاذ واکنش‌های لازم شامل کوتاهی در اطلاع‌رسانی برای هر دو گروه کارکنان بهداشت و مردم عادی، اقدامات ضعیف کنترل بیماری‌های واگیر در بیمارستان‌ها و عدم قرنطینه بیماران مبتلا به باد انتقاد گرفت. جگال دانگ‌ووک، پروفسور طب آزمایشگاهی در بیمارستان مریم مقدس سئول زیر نظر دانشگاه کاتولیک کره، می‌گوید از آن زمان عمده بیمارستان‌ها به واحد کنترل بیماری‌های واگیر و اتاق‌های فشار منفی که برای قرنطینه بیماران مبتلا به‌کار می‌رود تجهیز شده‌اند. به‌علاوه دستورالعمل بیماری‌های واگیر این کشور نیز مورد بازبینی قرار گرفته است و در آن به مردم توصیه شده در صورت داشتن علائم تنفسی پیش از مراجعه به بیمارستان‌ها ابتدا به مرکز تخصصی نظارت بروند.
شیوع ویروس «مرس» در آن سال همچنین کمبود کیت‌های آزمایش را در کره‌جنوبی آشکار ساخت، امری که بیمارستان‌ها را با تعداد روزافزونی از افراد مشکوک به بیماری مواجه می‌کرد. هنگ کی‌هو، از اعضای «انجمن کره‌ای طب آزمایشگاهی» اظهار می‌کند به‌دنبال این وضعیت نظام مقرراتی جدیدی معرفی شد که به موجب آن فرآیند تایید کیت‌های آزمایش جدید طراحی‌شده در زمان‌های تهدیدات اورژانسی مانند شیوع بیماری‌های واگیر تسهیل شده است. او می‌گوید: «برای یکی از شرکت‌هایی که من می‌شناسم مدت زمان طراحی تا به استفاده فراگیر رسیدن کیت‌های آزمایش ویروس کرونا تنها دو هفته طول کشید. توسعه سریع کیت‌های آزمایش جدید و استفاده آنها برای ویروس کرونا به لطف اتخاذ سیستم تاییدیه اورژانسی جدید بوده است.»
درس فرهنگی از ژاپن
غیر از پیروان کلیسای شینچئونجی که نیمی از مبتلایان به ویروس کرونا در کره‌جنوبی را تشکیل می‌دهند، تبعیت از اقدامات پیشگیرانه همچون پوشیدن ماسک، استفاده از دستکش‌های بهداشتی و محدود کردن ارتباطات تقریبا در همه کره‌جنوبی رعایت می‌شود، امری که نیاز به اقدامات سختگیرانه دولت را حداقل ساخته است. در ژاپن نیز آمادگی مردم در اجرای مقررات سختگیرانه از عوامل موفقیت این کشور در مقابله با ویروس کرونا بوده است. هرچند دولت این کشور به‌خاطر ناتوانی در قرنطینه کردن کشتی تفریحی «پرنسس» و حجم پایین نمونه‌گیری‌ها زیر فشار انتقادات قرار دارد اما به عقیده کارشناسان هنجارهای فرهنگی و اجتماعی مردم در اطاعت از دستورالعمل‌های دولتی، عاملی کلیدی برای مدیریت ویروس کرونا بوده است. کازوتو سوزوکی، استاد سیاست بین‌الملل دانشگاه هوکایدو، در این رابطه می‌گوید: «در ژاپن یک هنجار اجتماعی وجود دارد که شما نباید برای دیگران مشکل ایجاد کنید. اگر شما از خودتان مراقبت نکنید و بیمار شوید، برای سایرین نیز دردسر ایجاد خواهید کرد.» به‌دنبال شیوع ویروس کرونا، استفاده از دستکش‌های بهداشتی و شستن دست‌ها در ژاپن اوج گرفته است، درحالی‌که نپوشیدن ماسک در مترو بازخوردهای منفی فوری به همراه دارد. البته استفاده از ماسک در ژاپن قدمتی پیش از ویروس کرونا دارد. در سال ۲۰۰۹، شیوع آنفلوآنزای خوکی «اچ۱ان۱» فروش ماسک را در این کشور به انفجار رساند. با این حال براساس برآوردهای شرکت «فوجی کیزای» انتظار می‌رود فروش ماسک امسال رکورد ۲۰۰۹ را بشکند و به سطح ۳۳۰ میلیون دلار برسد.
دولت هنگ‌کنگ نیز یکی از پیشگامان در اتخاذ سیاست‌های پیشگیرانه بوده است. زمانی که تعداد مبتلایان قطعی تنها ۲۰ نفر بود، مقامات این شهر کلاس‌های درس و عمده اماکن عمومی را تعطیل کردند و به مردم اعلام کردند از حضور در اجتماعات خودداری کنند. به‌علاوه هنگ‌کنگ ابرکامپیوتر پلیس خود را که برای تحقیقات پیچیده جنایی و پیگیری مجرمان مورد استفاده قرار می‌گیرد و تجربه موفقی در زمان شیوع «سارس» داشت، مجددا به‌کار گرفته است. در کنار این اقدامات دولت، شهروندان نیز به جد توصیه‌های کارشناسان را گوش می‌دهند، چراکه هنوز تجربه تلخ ۳۰۰ قربانی ویروس «سارس» از ذهن آنها پاک نشده است.
