کرونا؛ پلیسی کوچک در جیب خود حمل می‌کنیم!

استفاده از داده‌های موقعیت مکانی گوشی همراه کاربر مبتلا به کرونا برای تشخیص مسیر حرکت او، ارتباطاتش و اطمینان از عدم ترک قرنطینه؛ آیا به زودی پلیسی کوچک در جیب خود حمل می‌کنیم؟ فعالان حوزه حفاظت از داده‌ها هشدار می‌دهند.

شیوع کرونا در جهان هر روز پیشروی می کند. بر پایه آخرین آمار، بیش از ۸۷۰ هزار نفر در سراسر جهان به ویروس جدید کرونا مبتلا شده‌اند. هرچند در کنار این آمار گفته می‌شود که ۱۸۴ هزار و ۵۰۰ نفر هم تاکنون بهبود یافته‌اند اما ترس از چگونگی روند شیوع ویروس در آینده و وضعیت بسیار نگران‌کننده برخی کشورها در حال حاضر باعث شده، بسیاری از دولت‌ها تمامی امکانات موجود برای مقابله با کرونا را بررسی کنند.

در این میان برخی کشورها هم به طور فزاینده‌ای بر کنترل و نظارت داده‌های تلفن‌های همراه شهروندان روی آورده‌اند و برای نمونه از اطلاعات موقعیت مکانی و ردیابی فرد مبتلا برای هشدار به دیگران یا تحت نظر گرفتن خود او استفاده می‌کنند.

تب نظارت بر داده‌ها و موقعیت‌های مکانی از شرق تا غرب

گفته می‌شود که کشورهای آسیایی در زمینه استفاده از امکانات تشخیص موقعیت مکانی گوشی‌های همراه پیشتازند. هدف آنها تشخیص پروفایل حرکتی فرد مبتلا به منظور ردیابی افرادی که در دایره ارتباطی او قرار می‌گیرند، برای قرنطینه کردن به موقع آنها و همچنین اطمینان از عدم ترک قرنطینه از سوی فرد مبتلا عنوان می‌شود.

چین تا آنجا در این حوزه پیش رفته است که با کیوآرکد به رنگ‌های سبز و زرد و قرمز، اطلاعاتی در این‌باره می‌دهد، که آیا فرد در اماکن به شدت آلوده به سر برده است یا خیر. این اطلاعات در گام بعدی برای تصمیم‌گیری در این باره که آیا فرد مورد نظر مجاز به حضور در ایستگاه‌های وسایل حمل و نقل عمومی و استفاده از آنها هست یا خیر، تعیین‌کننده است.

به نوشته خبرگزاری فرانسه، در اسرائیل هم سازمان اطلاعات و امنیت داخلی این کشور موسوم به شاباک ماموریت یافته تا داده‌های مربوط به افراد مبتلا به کرونا و دایره ارتباطات آنها را جمع‌آوری کند. به نوشته این خبرگزاری یووال نوح هراری، تاریخ‌دان اسرائیلی و استاد تاریخ دانشگاه عبری اورشلیم (بیت‌المقدس)، چندی پیش در مقاله‌ای که در فاینشنال تایمز منتشر شد، هشدار داد که این پاندمی ممکن است به نقطه عطفی مهم در تاریخ نظارت و کنترل شهروندان تبدیل شود.

در کشورهای دموکراتیک غربی هم اپلیکیشن‌های ردیابی و موقعیت‌ مکانی در حال ساخت و استفاده‌ هستند. برای مثال با استفاده از داده‌های موقعیت مکانی می‌توان به کاربران گوشی‌های همراه هشدار داده شود که در نزدیکی یک فرد مبتلا به سر برده‌ یا می‌برند.

در برخی کشورهای شرق اروپا مثل لهستان از هم اکنون مبتلایان به کرونا موظف به استفاده از اپلیکیشن‌های مربوط به تشخیص موقعیت مکانی و ردیابی شده‌اند.

در لهستان برای آزمایش این مسئله که آیا فرد مبتلا یا مشکوک به کرونا در قرنطینه تعیین شده، مانده یا خیر، از طریق اپلیکیشن چندین بار در روز، بدون اطلاع قبلی از او خواسته می‌شود که یک عکس سلفی از خود ارسال کند؛ عکسی که با نخستین تصویر از مکان قرنطینه همخوانی داشته باشد. اگر این درخواست دستور از سوی کاربر بی‌پاسخ بماند، پلیس به سراغ او می‌آید و جریمه‌ی نقدی هم در انتظار متخلف خواهد بود.

کرونا بهانه‌ای برای گسترش اختیارات نظارتی و سرکوب آزادی‌ها؟

یک پژوهشگر آمریکایی به نام رایان کالو می‌گوید، مخالفتی با اینکه داده‌ها و تکنولوژی در مبارزه با پاندمی به خدمت گرفته شوند، نیست. به گفته‌ی او اما مشکل با اجرای تدابیر نظارتی در شرایط اضطراری در آنجاست که ممکن است انسان‌‌ها به آن‌ها عادت کنند.

مدیر نهاد بروکینگز (اتاق فکری در آمریکا) هم با رایان کالو هم‌نظر است. درل وست می‌گوید: «این خطر وجود دارد که این ابزارها عادی شوند و استفاده از آنها حتی پس از کاهش سرعت پاندمی هم ادامه پیدا کند».

بنیاد مرز الکترونیکیدر آمریکا (EFF) با اشاره به اینکه دولت‌ها در سراسر جهان در حال حاضر خواهان حقوق (اختیارات) نظارتی تازه‌ و استثنایی برای مهار شیوع ویروس هستند، این درخواست را نشانه‌ تجاوز به حریم خصوصی و محدودیت احتمالی آزادی بیان می‌داند. در ادامه گزارش بنیاد مرز الکترونیکی آمده است: «دولت‌ها باید نشان دهند که چنین اختیاراتی واقعا موثر، استوار بر دلایل علمی، لازم و مناسب هستند».

سازمان خانه آزادی، سازمانی فعال در آمریکا در زمینه‌های حقوق بشری و آزادی‌های سیاسی هم نسبت به این گرایش هشدار می‌دهد. مایکل آبرامووینز، سرپرست خانه آزادی، می‌گوید: «شاهد مجموعه شواهدی نگران‌کننده در این مورد هستیم که رژیم‌های تمامیت‌خواه، از کوید ۱۹ به عنوان بهانه‌ای برای سرکوب آزادی بیان، گسترش نظارت و ایجاد محدودیت در آزادی‌های اساسی بهره می‌برند».

برخی از فعالان با یادآوری حملات ۱۱ سپتامبر و اختیارات نظارتی گسترده‌ای که در پی این حملات به سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا اعطا شد، نسبت به پیامدهای گسترش اختیارات ویژه حکومت‌ها به بهانه مبارزه با کرونا، هشدار می‌دهند.

در آلمان هم بحث داغی در این‌ باره به راه افتاده است و طرفداران حفاظت از داده‌ها و فعالان حقوق بشر نگران‌ این گرایش‌، یعنی مداخله گسترده دولت‌ها در حریم خصوصی و نقض حریم خصوصی شهروندان هستند.

مامور ویژه دولت آلمان در امور حفاظت از داده‌ها معتقد است، اطلاعات مربوط به موقعیت مکانی و ردیابی شهروندان از طریق گوشی همراه، باید تنها وقتی انجام شود که داوطلبانه باشد.