خاورمیانه: منطقه ای که غیر قابل سکونت می شود

چارلز آیلند، مدیر بخش آب موسسه منابع آب (WRI) به سی ان ان می گوید برخی کشورهای خاورمیانه، چون ایران، عراق و اردن، مقادیر بسیار زیادی آب را از زیر زمین پمپاژ می کنند تا بتوانند کشاورزی را آبیاری کنند تا بلکه بتوانند در تولید مواد غذایی به خودکفاییی برسند.

به گزارش «انرژی امروز» سی ان ان نوشت: کشتی‌ که زمانی کار انتقال توریست‌ها را از جزایر کوچک دریاچه ارومیه در ایران بر عهده داشت حالا بلااستفاده و زنگ زده مانده و قادر به حرکت نیست، آن هم بر روی بستری از نمک به سرعت در حال خشک شدن است. تنها دو دهه پیش، دریاچه ارومیه، بزرگترین دریاچه خاورمیانه بود، و اقتصاد منطقه ای آن گردشگران بسیاری را به هتل ها و رستوران های این منطقه می کشاند.

احد احمدی روزنامه نگاری ایرانی در شهر بندری سابق شرفخانه درحالی که عکس هایی را به سی ان ان نشان می دهد از  مردمانی که در سال 1995 از بودن کنار دریاچه لذت می بردند می گوید: مردم برای شنا و استفاده از گِل های ساحل دریاچه به برای اهداف درمانی به این منطقه می آمدند. آنها چند روزی اینجا می ماندند.

مرگ دریاچه ارومیه سرعت گرفته است. بر اساس اعلام اداره کل محیط زیست استان آذربایجان شرقی، یکی از استان هایی که دریاچه ارومیه در آن قرار دارد،  بیش از نیمی از مساحت این دریاچه از بین رفته است، مساحت آن از 5400 کیلومتر مربع دهه 1990 به 2500 کیلومتر مربع امروز رسیده است. حالا مردم نگران این هستند که دریاچه برای همیشه ناپدید شود.

چنین اتفاقاتی در بسیاری از بخش های خاورمیانه دیده می شود، خاورمیانه ای که خیلی راحت دارد از آب خالی می شود.

این منطقه شاهد افزایش دمای هوا و خشکسالی است درحالی که مردمی که اینجا زندگی می کنند به ندرت زندگی خود را با آن تطبیق می دهند. تغییرات اقلیم به همراه مدیریت غلط آب و استفاده بیش از حد از آن، آینده ای شوم را برای این منطقه پیش بینی می کند.

چارلز آیلند، مدیر بخش آب موسسه منابع آب (WRI) به سی ان ان می گوید برخی کشورهای خاورمیانه، چون ایران، عراق و اردن، مقادیر بسیار زیادی آب را از زیر زمین پمپاژ می کنند تا بتوانند کشاورزی را آبیاری کنند تا بلکه بتوانند در تولید مواد غذایی به خودکفاییی برسند. این مخصوصا زمانی رخ می دهد که بارش باران کاهش می یابد.

او می گوید: آبی که این مناطق استفاده می کنند بسیار بیشتر از آبی است که از طریق باران به دست می آید. بنابراین از آنجایی که در این منطقه برداشت آبهای زیرزمینی بسیار سریع تر از جایگزینی آن است، درنتیجه سطح آبهای زیرزمینی مدام در حال کاهش است.

این همان اتفاقی است که در ایران رخ داده است، در این کشور شبکه ای وسیع از سدها بخش کشاورزی را سرپا نگه می دارد که مصرف کننده بیش از 90 درصد از آبهای کشور است.

آیلند می گوید: هم کاهش بارش و هم افزایش تقاضا در این کشورها باعث شده است که بسیاری از رودخانه ها، دریاچه ها و تالابها خشک شوند.

نتیجه این می شود که کمبود آب در این منطقه وخیم تر هم می شود: این منطقه غیرقابل سکونت می شوند؛ تنش ها بر سر تقسیم آب و مدیریت منابع آبی چون رودخانه ها و دریاچه ها تشدید می شود؛ و تنش های سیاسی بدتری به وجود می آید.

در ایران دریاچه ارومیه بیشتر به این دلیل در حال خشک شدن است که بسیاری از مردم آن را استثمار کرده اند و برخی سدهایی که در حوضه آبی آن برای آبیاری ساخته شد میزان جریان آب ورودی به این دریاچه را کاهش داد.

درد آب در ایران پیش از این هم کشنده بوده است. در هفته اول ماه جولای، دست کم سه نفر در اعتراضات بر سر آب در جنوب غرب این کشور به دست نیروهای امنیتی کشته شدند.

بر اساس اعلام اداره هواشناسی ایران، این کشور  یکی از بدترین خشکسالی ها در 50 سال گذشته را تجربه می کند.

بر اساس آخرین گزارشی که توسط پنل بین المللی تغییرات اقلیم منتشر شده است پیش بینی می شود زمستان های خاورمیانه خشک تر خواهند شد و گرم تر، و هرچند شاید تابستان ها کمی مرطوب تر باشد اما دمای هوا باعث خواهد شد آبی ذخیره نشود.

منصور المزروعی، مدیر مرکز تحقیقات تغییرات اقلیم در دانشگاه پادشاه عبدالعزیز عربستان سعودی، به سی ان ان می گوید: مشکل این است که با افزایش دما هر آبی هم که ببارد به زودی تبخیر می شود. موضوع دیگر این است که این باران الزاما باران معمولی نیست. این باران باراشی شدید است، یعنی همان سیلابی که در چین، آلمان، بلژیک رخ داد، اما این سیل برای کشورهای خاورمیانه مشکل بزرگتری ایجاد می کند. این سیل یک مشکل بزرگ مرتبط با تغییرات اقلیم است.

یک تحقیقی که توسط وزارت نیرو در ایران انجام شده است نشان می دهد که 30 درصد از دلایل از بین رفتن دریاچه ها مربوط به تغییرات اقلیم است.

این تغییرات تنها بر میزان آب در دسترس تاثیر گذار نیست. بلکه بر کیفیت آب هم تاثیر می گذارد.

دریاچه ارومیه حالا فوق نمکی شده است. این دریاچه آب رفته است، غلظ نمک در آن افزایش یافته، بسیار زیاد شده است، و به کشاورزی منطقه آسیب زده است.

کیومرث که یک کشاورز است و در اطراف دریاچه گوجه فرنگی، گل افتابگردان، چغندر قند، بادنجان و گردو می کارد، می گوید آب شور مصیبت بزرگی است. او می گوید: روزی که دیگر خاک غیرقابل کشت شود خیلی دور نیست.

چرخه نادرست

در اردن، یکی از کشورهایی که با بدترین شرایط کمبود آب در دنیا مواجه است، مردم مجبور هستند با کمترین میزان آب در دسترس زندگی کنند.

مطالعه ای که در آکادمی ملی علوم انجام شد نشان می دهد که اردنی ها مجبور هستند تا انتهای این قرن سرانه مصرف آب خود را تا نصف کاهش دهند. بسیاری از اردنی هایی که در گروه کم درآمد هستند برای تمام نیازهای خود اعم از آشامیدن، حمام کردن و شست و شوی ظروف و لباس ها، با روزی کمتر از 40 لیتر آب زندگی خواهند کرد. آمریکایی های بخش متوسط جامعه همین حالا 10 برابر این میزان آب مصرف می کنند.

دانیل روزنفلد، استاد دانشگاه در برنامه علوم اتمسفری در دانشگاه عبرانی اورشلیم می گوید: در خانه های بسیاری از اردنی ها آب همیشه در طول روز وجود ندارد. او می گوید اردن از بحران کمبود آب رنج می برد. در اردن حتی در امان پایتخت این کشور، آب فقط هفته ای یک یا دو روز در لوله کشی ها خانه ها جاری است.

سطح آبهای زیرزمینی در بخش هایی از اردن حتی سالی یک متر هم کاهش می یابد و موج مهاجران از مناطق دیگر اردن این کشور را دچار مشکلات بسیاری کرده است.

وزیر آب اردن، باشار باتاینه، به سی ان ان می گوید که اردن نسبت به دیگر مناطق دنیا برای تامین نیازهای آبی خود به سرمایه گذاری های بیشتری نیاز دارد.

او می گوید: اردن با موج عظیم مهاجران سوری هم طرف است، و به شدت با مسئله کمبود آب دست و پنجه نرم می کند. مهاجران سالانه هزینه ای 600 میلیون دلاری بر بخش آب این منطقه تحمیل می کنند درحالی که اردن بخش بسیار کوچکی از این هزینه ها را از سوی نهادها بین المللی دریافت می کند.

او می گوید: در اردن در سال 2020 بسیار کم باران بارید و یک چهارم منابع آب کشور در خطر نابودی هستند و منابع آب آشامیدنی هم به نصف کاهش یافته است.

اما مشکل فقط تغییرات اقلیم نیست. این کشور بر سیستم رودخانه اردن تکیه می کند که از اسرائیل هم رد می شود، از کرانه باختری رد می شود و نیز از سوریه و لبنان؛ و سدهایی که بر روی این رودخانه ساخته می شود میزان جریان آب ورودی به اردن را بسیار کم می کند.

همچنین اردن کانال هایی برای آبیاری مستقیم کشاورزی اختصاص داده است. بارها و بارها تنش هایی بر سر این سیستم رودخانه اردن به وجود آمده است.

این مشکلات فرامرزی در دیگر نقاط خاورمیانه در محدود رودخانه های دجله و فرات و در محدود روخانه نیل در شمال آفریقا هم دیده می شود.

اردن، اسرائیل و سوریه در زمینه مدیریت سیستم رودخانه بهتر عمل کردند اما باز هم تنش های هر از چند گاهی به وجود می آید. کارشناسان هشدار می دهند که کمبود آب به دلیل تغییرات اقلیم باعث خواهد شد تنش ها اوج بگیرند.

اردن به غیر از گزینه خرید آب از اسرائیل اندک گزینه های دیگری هم دارد، یکی از این گزینه ها واحدهای بزرگ شیرین سازی آب است، که با نمک زدایی از آب دریا، امکان مصرف این آب را برای مردم فراهم می سازد.

اما شیرین سازی آب یک فرایند به شدت انرژی بر است، مقادیر زیادی انرژی مصرف می کند؛ انرژی که نه سبز است نه تجدیدپذیر؛ و همین امر بر گرمایش جهانی تاثیر می گذارد، که خود عامل رخ داد کمبود آب است.

اقلیم که گرم تر می شود، آب کمتر می شود، بنابراین یکی از راه حل ها در خاورمیانه کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی است. از سویی می توان نوع محصولات کشت شده در این منطقه را نیز عوض کرد.

روزنفلد می گوید: اسرائیل از آب برای تولید پرتقال استفده می کند، از سویی ما آبی را صادر می کنیم که نداریم. می توان این محصولات را طوری پرورش داد که در مقابل کمبود آب و گرما مقاوم تر باشند.

المزروعی می گوید که سدها را می تواند بهتر مدیریت کرد آن هم با درنظر گرفتن الگوی بارش ها. مدیریت هماهنگ رودخانه ها را می توان بهبود داد.