بی‌طرفی ارتش عراق: آینده در سه سناریو

عراق در یک بن‌بست سیاسی گرفتار شده است. با این حال می‌توان برای چشم‌انداز عراق سه سناریو را در نظر گرفت. سناریوی اول انحلال پارلمان و تداوم دولت کاظمی تا یک‌سال دیگر است. در سناریوی دوم می‌توان شاهد توافق میان صدری‌ها و چارچوب هماهنگی بود و در سناریوی سوم نیز که احتمال به وقوع پیوستن آن خیلی ضعیف است، گرفتار شدن در جنگ داخلی قابل پیش‌بینی است.

به گزارش «انرژی امروز» از دنیای اقتصاد، همزمان با ادامه تحصن حامیان جریان صدر در پارلمان عراق ائتلاف هماهنگی شیعیان طی بیانیه‌‌ای اعلام کرد که طرفداران آنها هم به خیابان‌‌ها خواهند آمد. نیروهای امنیتی نیز تدابیر شدیدی را در مرکز پایتخت برقرار کردند. به گزارش شفق‌نیوز، کمیته مسوول مقدمات تظاهرات چارچوب هماهنگی شیعیان عراق، شامگاه یکشنبه مکان و تاریخ آغاز تظاهرات هواداران خود را عصر دوشنبه اعلام کرد و این تظاهرات روز گذشته در منطقه سبز بغداد برگزار شد.

بنابر اعلام ائتلاف هماهنگی شیعیان، محل شروع تظاهرات ساعت پنج بعد از ظهر به وقت محلی از پل معلق در منطقه الکراده در بغداد بود. قرار بود که درخصوص تحصن و ادامه اعتراض اطلاع‌‌رسانی شود که تا زمان تنظیم این گزارش خبری از آن نشد. همزمان با این اطلاعیه، وزارت دفاع عراق اعلام کرد که نیروهای ارتش در خدمت مردم هستند و وظیفه نیروهای امنیتی حفاظت از تظاهرات‌کنندگان و اموال عمومی و خصوصی آنها است. دفتر نخست‌‌وزیری عراق هم اعلام کرده که استفاده از گلوله‌های واقعی و لاستیکی و بمب‌‌های دودزا علیه تظاهرات‌کنندگان ممنوع است. همچنین تاکید شده که سرویس‌‌های امنیتی باید محل تظاهرات را کنترل و از مقر و زیرساخت‌‌های دولتی محافظت کنند. علاوه بر این گروه رسانه امنیتی عراق (ارتش) اعلام کرد که دستگاه‌های امنیتی و نظامی وفاداری خود را به عراق در هر شرایطی ثابت کرده‌‌اند و در امور سیاسی دخالت نمی‌‌کنند.

در این بیانیه آمده که وظیفه نیروهای امنیتی جلوگیری از نقض امنیت است. سرویس مبارزه با تروریسم هم به نوبه خود استقرار عناصر آن در جاده فرودگاه یا منطقه سبز را تکذیب و تاکید کرد که هیچ طرفی در سیاست یا حکومت نخواهد بود و بر اساس دستورات فرماندهی کل قوا عمل می‌‌کند. ناآرامی‌‌ها در عراق پس از نخستین یورش حامیان صدر به پارلمان این کشور در واکنش به تعیین «محمد شیاع السودانی» به‌عنوان نامزد نخست‌‌وزیری این کشور از سوی ائتلاف شیعیان آغاز شد. مقتدی صدر، رهبر این جریان یکشنبه شب در بیانیه‌‌ای که در حساب کاربری خود در توییتر منتشر کرد به هوادارانش گفت: «اگر فرصت را از دست دادید، مرا سرزنش نکنید.» وی با اشاره به اینکه برخی در عراق مدعی هستند انقلاب کنونی یک انقلاب صدری است، افزود: «من به حمایت از انقلابیون، نه تحت لوای خودم یا فرماندهی من، بلکه با پرچم عراق، دعوت می‌‌کنم.» رهبر جریان صدر با بیان اینکه انقلاب خودجوش و مسالمت‌آمیز اولین گام برای کسانی است که دچار فساد، تروریسم و وابستگی شده‌‌اند، افزود: «امیدوارم تراژدی تباه شدن فرصت طلایی در سال۲۰۱۶ تکرار نشود.»

وی افزود: «این فرصتی است برای از بین بردن فساد، انحصار قدرت و سهمیه‌‌بندی.» این در حالی است که هادی العامری، رهبر ائتلاف الفتح عراق در سخنانی در واکنش به تظاهرات روزهای اخیر حامیان جریان صدر و فراخوان چارچوب هماهنگی شیعیان برای برگزاری تظاهرات علیه این اقدام، خواستار برخورد مسالمت‌آمیز جریان صدر شد و اظهار کرد: به دنبال تنش رسانه‌‌ای با انتشار بیانیه‌های متقابل و درخواست برای تجمع مردمی که ممکن است اوضاع را از کنترل خارج کند و منجر به خشونت شود، خالصانه از برادرانمان در جریان صدر و چارچوب هماهنگی می‌‌خواهیم که عاقلانه تصمیم‌‌گیری کنند و خویشتن‌‌دار باشند و همچنین منافع کشور را در اولویت قرار دهند و با گفت‌وگوی جدی و سازنده درباره اختلافات میان خود به توافق دست یابند.» العامری با دعوت چارچوب هماهنگی و جریان صدر به دستیابی به تفاهم و گفت‌وگو نسبت به درگیری و خونریزی در ماه محرم هشدار داد.

همزمان با این تحولات و به‌‌دنبال بن‌‌بست سیاسی در عراق و ناآرامی‌‌های اخیر در بغداد، دو حزب عراقی خواستار انحلال پارلمان، اصلاح قانون اساسی و برگزاری انتخابات در این کشور شدند. به نوشته روزنامه القدس العربی، حزب کمونیست عراق و جنبش «امتداد» با صدور بیانیه‌‌ای جداگانه خواستار انحلال پارلمان، برگزاری مجدد انتخابات و اصلاح قانون اساسی عراق در راستای حل و فصل بحران سیاسی این کشور شدند. در بیانیه حزب کمونیست آمده است: «ما نسبت به تحولات سیاسی و میدانی اخیر و پیامدهای خطرناک آنکه ممکن است کشور را به بیراهه بکشاند، بسیار نگران هستیم.» این حزب تاکید کرد: «امروز کاملا مشخص شده است که پارلمان با ترکیب فعلی قادر به مدیریت بحران نیست و نخستین گام برای خروج از بحران برگزاری انتخابات زودهنگام، آزاد و پاک است.» جنبش امتداد نیز در بیانیه‌‌ای بر تلاش برای انحلال پارلمان و برگزاری انتخابات زودهنگام طبق یک قانون انتخاباتی عادلانه شد.

سه سناریوی محتمل در عراق

علیرضا مجیدی، تحلیلگر حوزه آسیای عربی در تحلیل خود از وضعیت آینده عراق می‌‌گوید که سه سناریو مطرح است؛ سناریو محتمل انحلال پارلمان است و دولت الکاظمی موقت تا یک‌سال دیگر بماند تا انتخابات جدید برگزار و دولت جدید تشکیل شود. احتمال دوم این است که گروه‌های سیاسی به یک توافقی با صدری‌‌ها برسند. اینکه این توافق در چه چارچوبی باشد، مشخص نیست و الان به‌صورت قطعی نمی‌‌توان بیان کرد. احتمال سوم که شاید به ۱۰درصد برسد، این است که فضا به سوی افزایش تنش و جنگ داخلی یا کشتاری مثل میدان رابعه برود. ولی احتمال این موضوع، دست‌‌کم در حال حاضر، کمتر از ۱۰درصد است. علیرضا مجیدی در گفت‌وگو با «انتخاب» در تحلیل خود از اعتراضات و تحصن طرفداران جریان مقتدی صدر، عنوان کرد: «جریان صدر در این انتخابات پیروز شد. مقتدی صدر برای تشکیل دولت یک خط قرمزی داشت مبنی بر اینکه می‌‌خواهد دولت اغلبیه و اکثریت تشکیل دهد نه یک دولت توافقی که همه گروه‌ها در آن سهیم باشند. او می‌‌گفت که باید یک جناح دولتی پوزیسیون و یک جناح اپوزوسیون داشته باشد.»

این کارشناس مسائل عراق درباره وظیفه جناح اپوزیسیون گفت: «از نظر صدر کار اپوزیسیون باید این باشد که مستقیم وارد دولت نشود؛ ولی انتقاد بکند. تشکیل دولت اغلبیه و نقد دولت توافقی، موضوعی است که پیش‌تر آقایان مالکی و حکیم عنوان کرده بودند؛ ولی در این دوره از انتخابات شعار محوری صدری‌‌ها بود. بعد از انتخابات که جریان مقتدی صدر بالاترین رای را آوردند، مقتدی گفت که خط قرمزش تشکیل دولت توافقی است و حاضر نیست زیر بار تشکیل چنین دولتی برود. در این شرایط اتفاق اولی که افتاد این بود که تلاش کرد تا بخشی از احزاب شیعی را در این پروژه همراه کند. ولی احزاب بزرگ‌تر و کلاسیک شیعی در قالب چارچوب هماهنگی شیعیان متحد شدند و به‌رغم مذاکرات و رایزنی‌‌هایی که مقتدی صدر داشت، اعلام کردند که سیاستشان یا همه یا هیچ است؛ یا همه باهم وارد قدرت و دولت می‌‌شویم یا هیچ‌کدام وارد نمی‌‌شویم.»

وی ادامه داد: «زمانی که احزاب بزرگ شیعی تصمیمشان را اعلام کردند، چون صدر هم قبول نمی‌کرد که همه آنها با هم به دولت بیایند، مطرح کرد که حال که خواسته‌‌تان این است، من دولت خود را تشکیل می‌‌دهم. اما زمانی که صدر خواست دولتش را تشکیل دهد، گروه‌های حاضر در چارچوب هماهنگی شیعی به یک تفسیریه قانون اساسی متصل شدند که مربوط به خود قانون اساسی نیست، بلکه تفسیریه دادگاه عالی است و می‌‌گوید که در جلسه انتخاب رئیس‌جمهور، حداقل دو سوم نماینده‌ها باید حاضر شوند. جریان مقابل یعنی جریان اقلیت تلاش کرد که یک سوم نمایندگان را برای آبستراکسیون و تحریم جلسه انتخابات، متشکل کند. دو بار تلاش کردند که جلسه پارلمان برای انتخاب رئیس‌‌جمهور تشکیل شود و هر دو بار شکست خوردند.

یعنی آبستراکسیون چارچوب هماهنگی شیعیان جواب داد و موفق شد.» مجیدی افزود: «با این تفاسیر وضعیت به یک بن‌‌بست رسید؛ مقتدی صدر نمی‌‌توانست دولت تشکیل دهد؛ چون جریان مقابل می‌‌توانست با آبستراکسیون، یک سوم نمایندگان را با خود هماهنگ کند و به حد نصاب دو سوم آرا نمی‌‌رسید. از سوی دیگر حاضر به تشکیل دولت توافقی هم نبود. در این راستا مهلت تعیین کرد برای اتحاد و گفت شما دولت را تشکیل دهید و من اپوزیسیون می‌‌شوم که آن شعار دولت اکثریت و دولت اغلبیه هم محقق شود. اما با وجود این شعار بازهم گروه‌های شیعی، در دو بازه زمانی که مقتدی صدر تعیین کرده بود، نتوانستند دولت تشکیل دهند. بعد از آن از پارلمان کلا استعفا داد و خارج شد؛ ولی بعد از خروجش، با استفاده از فشار اجتماعی، می‌‌خواهد مانع تشکیل دولت توسط مخالفانش هم بشود.»

این پژوهشگر حوزه آسیای عربی ضمن بیان اینکه در حال حاضر شعار محوری مقتدی صدر، انحلال پارلمان و برگزاری انتخابات زودهنگام است، گفت: «در همین راستا بود که روز چهارشنبه ابتدا هواداران جریان صدر وارد پارلمان شدند و بعد او دستور خروج داد و به گروه‌های رقیب اعلام کرد که ما این‌بار مداخله کرده‌‌ایم و دستور خروج داده‌‌ایم؛ ولی این مداوم نخواهد بود. روز شنبه هم اول شایعه بود که جلسه انتخاب رئیس‌‌جمهور است؛ ولی دستور کار پارلمان که اعلام شد، بحث انتخاب رئیس‌جمهور در آن نیامده و این‌گونه بود که صدری‌‌ها وارد شدند. نقطه قوت صدری‌‌ها الان خود جامعه است؛ چون دیگر در پارلمان جایگاهی ندارند، با استفاده از این امر و اعلام تحصن نامحدود در صحن پارلمان، عملا پارلمان را وادار کردند که به باید به سمت انحلال برود.»

مجیدی در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه وضعیت به سمت تنش بیشتر می‌‌رود یا تشکیل دولت اظهار کرد: «ما سه سناریو داریم؛ سناریوی محتمل انحلال پارلمان است مبنی بر اینکه توافق کنند برای انحلال پارلمان و دولت الکاظمی موقت تا یک‌سال دیگر بماند تا انتخابات جدید برگزار و دولت جدید تشکیل شود. این سناریو الان محتمل است؛ ولی قطعی نیست، یعنی احتمالش ۵۰درصد است. احتمال دوم که کمتر ولی باز هم مطرح است، این است که گروه‌های سیاسی به یک توافقی با صدری‌‌ها برسند. اینکه این توافق در چه چارچوبی باشد، مشخص نیست و الان به صورت قطعی نمی‌‌توان بیان کرد. در مجموع رسیدن به توافق محتمل اما کمتر از ۵۰ درصد است.» عضو اندیشکده «جریان» درباره سناریوی سومی که در این خصوص مطرح است، بیان کرد: «احتمال سوم که شاید به ۱۰درصد برسد، این است که فضا به سوی افزایش تنش و جنگ داخلی یا کشتاری مثل میدان رابعه برود؛ ولی احتمال این موضوع، دست‌‌کم در حال حاضر، کمتر از ۱۰درصد است.»