آیا هند چین بعدی‌ست؟

جاش فلمن | رئیس سابق دفتر هند در صندوق بین‌المللی پول

آرویند سوبرامانیان | عضو ارشد موسسه اقتصاد بین‌الملل پترسون و مشاور ارشد سابق اقتصادی دولت مودی

فارن پالیسی

آیا هند چین بعدی خواهد بود؟ از آنجایی که اقتصاد چین رو به نزول می‌رود و خوش‌بینی نسبت به رشد هند در سرتاسر جهان طنین‌انداز می‌شود، دیگر نمی‌توان این سوال را به عنوان تخیلی ملی‌گرایانه رد کرد. برعکس باید این سوال را جدی گرفت، حداقل نه به این دلیل که جهان در حال حاضر طوری رفتار می‌کند که گویی هند یک قدرت بزرگ است.

در سال 2023، این گمان می‌رفت که دولت هند با قتل یک شهروند کانادایی در خاک کانادا و توطئه برای کشتن یک شهروند آمریکایی در خاک ایالات متحده مرتبط بوده است؛ همه مجموعه‌ای قابل‌توجه بودند از اتهامات. با این حال حتی قابل‌توجه‌تر از اتهامات، واکنش‌های دولت‌ها بود به این موضوع. دولت ایالات متحده تصمیم گرفت که پیامدهای بالقوه تنش‌زا را خنثی کند و کمتر بیانیه داد و صرفا اجازه داد که پرونده از طریق دادگاه ادامه پیدا کند. به عبارت دیگر، با غرور هندی کنار آمدند و تنبیه نکردند. این امر گواهی بود بر موقعیت سیاسی جدید هند.

در مورد اقتصاد، درست است که تجربه چینی در 40 سال گذشته به‌ نوعی معجزه بسیار خاص بود که بعید است تکرار شود. با این حال، امکانی هم برای هند وجود دارد، زیرا هند دیگر آن غول اقتصادی محدود قبلی نیست.

در ربع قرن گذشته، توسعه هند به دلیل زیرساخت‌های آن، ناکافی هم برای نیازهای تولیدی خود کشور بود و هم به‌وضوح ناکافی برای شرکت‌های خارجی که هند را به عنوان پایگاه صادراتی در نظر می‌گیرند. با این حال، در طول دهه گذشته، زیرساخت‌های این کشور تغییر کرده است. دولت نخست‌وزیر نارندرا مودی زیرساخت‌های جاده‌ها، بنادر، فرودگاه‌ها، راه‌آهن‌ها، برق و مخابرات را به‌اندازه‌ای ایجاد کرده است که این کشور را تقریباً از آنچه چند سال پیش بود، غیرقابل تشخیص کرده است. برای مثال از زمان روی کار آمدن دولت فعلی در سال 2014  حدود 34 هزار مایل بزرگراه ملی ساخته شده است.

زیرساخت دیجیتال کشور نیز متحول شده است. هند که زمانی از نظر فن‌آوری عقب مانده بود، اکنون در حال پیشرفت است و هندی‌های معمولی از تلفن‌های هوشمند برای پرداخت حتی معمول‌ترین معاملات خرید استفاده می‌کنند. مهمتر از آن، شبکه دیجیتال اکنون به همه هندی‌ها خدمت‌رسانی دارد و به دولت اجازه می‌دهد تا برنامه‌هایی مانند انتقال مستقیم پول نقد به نیازمندان ارائه کند، در حالی که بخش خصوصی از آن به عنوان بستری برای کارآفرینی و نوآوری استفاده کرده است.

در عین حال، برنامه رفاهی جدید دولت مودی کیفیت زندگی هندی‌ها را افزایش داده است. این رویکرد متمایز، تحویل عمومی کالاها و خدمات اساسا خصوصی را در اولویت قرار می‌دهد، و برای رای‌دهندگان سوخت پاک، سرویس بهداشتی، برق، مسکن، آب و حساب‌های بانکی به همراه می‌آورد و در عین حال برای آنها روشن می‌کند که ولینعمت و صاحب‌اختیارْ نخست‌وزیر است. در نتیجه این برنامه‌ها، دولت اکنون می‌تواند از افراد آسیب‌پذیر در مواقع سختی مانند همه‌گیری کووید 19 با اشتغال و غذای رایگان حمایت کند. ظرفیت دولت هند برای زیرساخت‌ها و خدمات، بهتر و در مقیاس قابل توجهی بوده است.

اینها دستاوردهای عمده سیاستی هستند که ثمره تلاش‌های جمعی و ملی هستند. بسیاری از این ابتکارات در واقع توسط دولت‌های مرکزی و ایالتی قبلی آغاز شده‌اند، اگرچه در دولت مودی به دلیل پیشرفت شتابانشان شایسته اعتبار مهمی هستند و نشانه هایی وجود دارد که این برنامه‌ها در حال تولید نتایج مورد نیازهستند.

برای شروع باید گفت که هند انگیزه جدیدی برای صادرات خدمات مبتنی بر مهارت پیدا کرده است. خدمات هند برای اولین بار در اوایل دهه 2000 رونق گرفت اما پس از بحران مالی جهانی 2008-2009 به اوج خود رسید. اکنون، این بخش یک تولد دوباره را تجربه می‌کند. در سال 2022، سهم بازار جهانی هند به میزان 1.1 درصد (حدود 40 میلیارد دلار) افزایش یافت که نشان دهنده یک جهش مهم در نردبان بخش مهارت است. (در سال 2023، هند احتمالا سهم بیشتری از بازار جهانی را به دست آورد اما با سرعتی کمتر.)

هندی‌هایی که قبلا کارگران ارزان بودند و تحت حمایت سازمان‌های بشردوستانه، اکنون مراکز توانمند جهانی را با پرسنل با مهارت بالا راه‌اندازی کرده‌اند که وظایف تحلیلی را برای شرکت‌های برتر جهانی انجام می‌دهند. جی‌پی‌مورگان چس در هند به تنهایی بیش از 50 هزار کارمند دارد. بزرگترین دفتر گلدمن ساکس در خارج از نیویورک در بنگلور است. اکسنجر و آمازون، و بسیاری دیگر، نیز حضور گسترده‌ای  در هند دارند. این رونق، به نوبه خود، آتش آپارتمان‌سازی‌های بلندمرتبه‌ای را شعله‌ور کرده است که به همراه جرثقیل‌ها اکنون در آسمان شهرهای فناوری احمدآباد، بنگلور، حیدرآباد، بمبئی و پونا قرار گرفته‌اند. فروش خودروهای شاسی بلند در حال افزایش است و مراکز خرید لوکس و رستوران‌های سطح بالا رشد می‌کنند که همگی به رونق اعتبار شخصی کمک می‌کنند.

در مرحله بعد، نشانه‌هایی وجود دارد که نشان می‌دهد اوتار پرادش، پرجمعیت‌ترین ایالت هند و یکی از کمتر توسعه‌یافته‌ترین ایالت‌های آن، شاهد احیای مجدد است. دولت در حال بازسازی زیرساخت‌های فرسوده خود (بدون ذکر معابد زیادش) است، امور مالی خود را تحت کنترل قرار می‌دهد، و فساد و خشونت را تحت رهبری کاریزماتیک و فرقه‌ای خود، به عنوان یک راهب هندو هوشیار که به یک سیاستمدار تبدیل شده است، کاهش می‌دهد. هند به عنوان یک مقصد سرمایه‌گذاری جذاب، این پتانسیل را دارد که مسیر کل کشور را با توجه به حجم عظیم جمعیتی خود تغییر دهد، این سیگنال را ارسال می‌کند که قلب هندی هند، که تا همین اواخر به صورت تحقیرآمیزی به عنوان مرکز بیمار یا منطقه بیماری شناخته می‌شد، حالا محکوم به توسعه نیافتگی دائمی نیست.

سرانجام، مارپیچ نزولی اقتصاد چین در دوره ریاست جمهوری شی جین پینگ شتاب گرفته است. در نتیجه، بر اساس ارقام رسمی، سرمایه‌ها با سرعتی نگران کننده از این کشور خارج می‌شوند و بر اساس آمارهای رسمی، در سال ۲۰۲۳ حدود ۶۹ میلیارد دلار خالص سرمایه شرکت‌ها و خانوارها از چین خارج شد.

نشانه‌هایی وجود دارد حاکی از اینکه سهم اندکی از این سرمایه‌ها به هند راه پیدا می‌کند. مهمتر از همه، اپل کارخانه‌هایی را در تعدادی از ایالت‌های هند راه‌اندازی کرده است تا بتواند با سهولت بیشتری بازار داخلی هند را تامین کند و به‌ویژه اکنون که تنش‌های اقتصادی بین ایالات متحده و چین در حال افزایش است پایه صادرات خود را متنوع کند. و این به نوبه خود به ایجاد زنجیره‌ای از تامین‌کنندگان لوازم الکترونیکی داخلی کمک می‌کند که برخی از آنها در حال برنامه‌ریزی برای راه‌اندازی کارخانه‌های بزرگ به ویژه در جنوب هند هستند و برنامه‌هایی برای استخدام بیش از 20 هزار کارگر دارند. این یک پدیده شگفت‌انگیز در کشوری است که همیشه با خرده مقیاس شرکت‌های تولیدی ناکارآمد زبانزد بود.

اگر این کارخانه‌های بزرگ‌مقیاس بزرگ دوام داشته باشند، می‌توانند جرقه‌ای در صادرات کالا ایجاد کنند، که واقعا چشم‌اندازهای آتی اقتصادی را تغییر می‌دهد، آن هم نه فقط برای بخش تولیدی هند که مدت‌ها در محدودیت بود، بلکه برای کارگران کم‌ماهر هم آینده روشنی خواهد داشت که نتوانسته‌اند از آن لذت ببرند. رونق خدمات صادرات با مهارت بالای ریاضی ارزش تامل دارد. صادرات کم مهارت هند هرگز به سطوح رقابتی چین نمی‌رسد که در سهم بازار جهانی با بیش از 40 درصد آقایی می‌کند. این امر به این دلیل است که مجموعه منحصربفرد شرایط سیاسی و اقتصادی که جهان پیشرفته را ترغیب می‌کرد تا بسیاری از پایه‌های صنعتی خود را فقط به یک کشور انتقال دهد، دیگر وجود ندارد. اما در دهه آینده، برای هند کاملا امکان پذیر است که سهم فعلی حدود 3 درصدی خود را از این بازار به میزان 5 تا 10 درصد افزایش دهد که به معنی صدها میلیارد دلار صادرات اضافی است.

علیرغم این نشانه‌های مساعد، هر گونه سخن گفتن از جایگزینی هند با چین زودهنگام است. به این دلیل که نشانه‌های مشوق این تفکر هنوز به طور قانع کننده‌ای در داده‌‌های اقتصادی منعکس نشده است، در حالی که سیاست‌های دولت برای تحقق فرصت‌های جدید هم ناکافی است.

داده‌های اقتصادی را در نظر بگیرید. برای مدتی، ما نسبت به ادعاهایی که هند واقعا توانسته است دهه از دست رفته 2010 را کنار بگذارد، تردید داشتیم، دوره‌ای که شاهد رشد اندک، تغییرات ساختاری اندک و ایجاد اشتغال ضعیف بودیم. درست است که پس از شیوع  کووید 19، اقتصاد بهبود یافته است، اما به شیوه‌ای نابرابر، سرمایه را بر نیروی کار، بنگاه‌های بزرگ را به بنگاه‌های کوچک، و طبقه متوسط حقوق بگیر و ثروتمند را به بیش از میلیون‌ها نفری که در اقتصاد غیررسمی شاغل هستند، ترجیح می‌دهد.

بخشی از مشکل این بوده است که هند تاکنون موفق شده است تنها در بخش کوچکی از فرصت‌های جدید ایجاد شده به‌دلیل افول نسبی اقتصادی چین سرمایه‌گذاری کند. علیرغم تلاش‌های مصمم دولت برای «ساخت هند»، تا کنون موفق نشده است بسیاری از شرکت‌ها را متقاعد کند که فعالیت‌های خود را در هند گسترش دهند. در واقع، جریان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی (FDI) حتی کاهش یافته است.

هند سهم کمتری هم از ورود جریان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی به بازارهای نوظهور به استثنای چین دارد.

این فقط درباره شرکت‌های خارجی صادق نیست. حتی شرکت‌های داخلی نیز با وجود زیرساخت‌های بهبودیافته‌ای که دولت ایجاد کرده، یارانه‌هایی که ارائه شده است و در برخی موارد، حمایتی که از بخش تولید به عمل آورده است، تمایلی به سرمایه‌گذاری ندارند. سرمایه گذاری خصوصی در کارخانه‌ها و ماشین‌آلات هنوز از سطوح رکود دهه گذشته عبور نکرده است. و هیچ نشانه قانع کننده‌ای هم وجود ندارد که این وضعیت در شرف تغییر است. در واقع، اعلان‌های پروژه‌های جدید در سال 2023 در مقایسه با سطح سال قبل به صورت اسمی کاهش یافت.

در نتیجه، صادرات تولیدی هند، منبع ایجاد شغل برای منابع وسیع نیروی کار غیر ماهر، ضعیف باقی می‌ماند. در واقع، سهم بازار جهانی هند در بخش‌های کلیدی مانند پوشاک پس از بحران مالی جهانی کاهش یافته است. همه اینها نگرانی بزرگی برای دولت مودی و حتی بانک مرکزی بوده است، که اخیرا گزارشی منتشر کرده است که در آن از بخش خصوصی خواسته است تا «دست به کار شود» و دولت را از زیر بار سرمایه گذاری رها کند.

چرا شرکت‌ها چنین تمایلی به استفاده از فرصت‌هایی که آشکارا برایشان فراهم شده است، ندارند؟ زیرا اساسا آنها درک می‌کنند که خطرات چنین سرمایه‌گذاری بسیار زیاد است.

نگرانی‌های شرکت‌ها در سه حوزه اصلی نهفته است. اول، آنها نگران هستند که «نرم افزار» سیاست‌گذاری ضعیف باقی بماند. زمین بازی برابر نیست، زیرا چند شرکت بزرگ داخلی و برخی از شرکت های بزرگ خارجی به عنوان شرکت‌های مورد علاقه دولت در نظر گرفته می‌شوند که به ضرر فضای سرمایه گذاری گسترده‌تر است. از این گذشته، برای هر شرکت مورد علاقه‌ای که به دلیل کاهش ریسک‌ها، سرمایه‌گذاری می‌کند، رقبای زیادی وجود دارند که هزینه‌های خود را کاهش داده‌اند زیرا ریسک آنها افزایش یافته است. برای آنها، خطرات قربانی شدن اقدامات خودسرانه دولت همچنان قابل توجه است.

دوم، حتی زمانی که دولت نیاز به تقویت صادرات را تشخیص می‌دهد، همچنان به درون خود، یعنی موانع واردات، وابسته است. این حمایت‌گرایی جذابیت جدیدی دارد زیرا بسیاری از مردم بر این باورند که بازار داخلی هند اکنون آنقدر بزرگ است و شرکت‌های داخلی آن چنان پیشرفته هستند که می‌توانند به راحتی جایگزین شرکت‌های خارجی شوند، البته تا زمانی که دولت به آنها کمک کند. ناسیونالیسم اقتصادی که جای شگفتگی ندارد، ناگزیر با ناسیونالیسم سیاسی همراه است.

اما واقعیت این است که بازار داخلی هند، حداقل برای کالاهای طبقه متوسطی که شرکت‌های جهانی در تلاش برای فروش آن هستند، چندان بزرگ نیست. و اعلامیه‌های مکرر اقدامات حمایتی عملا سرمایه‌گذاری داخلی را تضعیف می‌کند، زیرا شرکت‌ها ریسک گریز هستند و پیش‌بینی می‌کنند که دیر یا زود ممکن است منابع مهم خارجی از آنها قطع شوند. به عنوان مثال، اعلامیه اوت گذشته مبنی بر اینکه واردات لپ‌تاپ‌ها محدود می‌شود، باعث وحشت شرکت‌های مهم بخش فناوری اطلاعات شد. در نهایت، محدودیت‌ها کاهش یافت، اما نگرانی‌ها همچنان پابرجاست، به‌ویژه که اقدامات مشابهی در سایر بخش‌ها اجرا شده است. مهمتر از همه، مسئله شکاف بین سیاست و اقتصاد مطرح است. سرمایه‌گذاری و رشد می‌تواند در مواجهه با زوال نهادی تا زمانی که رژیم سیاسی پایدار بماند، زنده بماند و حتی رشد کند. و به نظر می‌رسد محبوبیت مودی نشان دهنده ثبات [سیاسی] است. اما افزایش نارضایتی و ناآرامی در میان جوامع اقلیت، ایالت‌های جنوبی، مخالفان سیاسی و کشاورزان شمال هند، احتمال وقوع حوادث را افزایش می‌دهد. همانطور که جان مینارد کینز، اقتصاددان مشهور اظهار داشت، امر اجتناب‌ناپذیر هرگز اتفاق نمی‌افتد. همیشه غیر منتظره است. ما می‌توانیم امیدی را در زمان حال هند ببینیم و در عین حال نگران آینده باشیم.