در دنیای سم آلتمن، خالق دیپ‌سیک بودن چگونه است؟
در دنیایی که باور بر این بود که تنها متعلق به سم آلتمن و اوپن‌آی‌ای است، دیپ‌سیک گویا به‌یکباره از ناکجا آباد بیرون جهید. موسس‌اش فقط با 39 سال سن، نقش تعیین کننده چین را در رقابت جهانی هوش مصنوعی به همه دنیا نشان داد. او لیانگ ونفنگ است، بنیانگذار استارتاپ چینی هوش مصنوعی DeepSeek، که حالا به چهره‌ای تعیین کننده در چشم‌انداز فناوری چین تبدیل شده است. مدل هوش مصنوعی شرکت او نه تنها سلطه غرب در هوش مصنوعی را به چالش کشیده، بلکه جرقه فروش جهانی سهام شرکت‌های فناور را هم روشن کرد.
صعود سریع پله‌های ترقی توسط DeepSeek نشانی‌ست از عزم پکن برای از بین بردن شکاف بزرگی که در حوزه هوش مصنوعی با ایالات متحده دارد و لیانگ اکنون عنوان بازیگر کلیدی جاه‌طلبی‌های حوزه فناوری نسل بعدی چین را گرفته است.
20 ژانویه همین امسال بود که لیانگ مهمان نخست وزیر چین، لی چیانگ، بود و در کنار مقامات ارشد و رهبران تجاری این کشور، فرصتی یافت تا از گوشه عزلت و ناشناختگی بیرون بیاید و دستی در تغییر دنیا داشته باشد.
در حالی که دیگر غول‌های فناوری چینی مانند بایدو بر برنامه‌های کاربردی هوش مصنوعی تجاری تمرکز کرده‌اند، DeepSeek رویکردی جسورانه و پژوهش‌محور را در این حوزه در پیش گرفته و هدف خود را مطابقت یا پیشی گرفتن از قابلیت‌های اوپن آی‌ای اعلام کرده است. مدل DeepSeek-R1 این شرکت که اخیرا راه‌اندازی شده است، هم کاراست، هم مقرون به صرفه، از این رو موجی ایجاد کرده که دست‌کم فعلا اقبال به رقبایی مانند OpenAI و Google DeepMind را کاهش داده است.
لیانگ در زمانه‌ای رشد یافته و موج ایجاد کرده که کنترل صادرات ایالات متحده بر روی تراشه‌های هوش مصنوعی پیشرفته تشدید شده و دسترسی چین به سخت‌افزارهای حیاتی را محدود کرده است. چشم‌انداز لیانگ اما برای جستجوهای ابتکاری هوش مصنوعی، به جای گسترش نوآوری‌های خارجی، در محافل فناوری چین طنین‌انداز شده است.
لیانگ سال گذشته مصاحبه‌ای با رسانه Waves چین داشت و آن زمان گفته بود «نمی‌شود که هوش مصنوعی چین همیشه در موقعیت دنباله‌رو بودن باشد. ما اغلب می‌گوییم که بین هوش مصنوعی چین و ایالات متحده یک یا دو سال فاصله وجود دارد، اما شکاف واقعی تفاوت بین اصالت و تقلید است.»
لیانگ در گوانگدونگ، مرکز تجاری چین متولد شد، مهندسی الکترونیک و ارتباطات را در دانشگاه ژجیانگ خوانده و در سال 2010 مدرک کارشناسی ارشد خود را در مهندسی اطلاعات و ارتباطات به پایان رسانده است.
این مهندسی که همه درون‌گرا می‌شناسندش، ابتدا در سال 2015 یک صندوق تامینی تأسیس کرد که تا سال 2021 بیش از 100 میلیارد یوان (13.79 میلیارد دلار) را مدیریت می‌کرد. در آوریل 2023، این صندوق اعلام کرد که تمرکز خود را از امور مالی به تحقیقات هوش مصنوعی تغییر خواهد داد و اینگونه بود که پایه و اساس ایجاد DeepSeek بنا نهاده شد. این تغییر جهت کاری شاید به دلیل احتیاطی باشد که از تسلط پکن بر هر نوع فعالیت مالی نشات می‌گیرد. به نوعی، سرکوب بخش خصوصی چین بود که DeepSeek را به سمت تحقیقات بلندمدت در حوزه هوش مصنوعی سوق داد. دو سال گذشت و دیپ‌سیک را حالاهمه می‌شناسند.
تیم DeepSeek متشکل از فارغ التحصیلان و دانشجویان دکترا از دانشگاه‌های برتر چین است که با چالش حل سخت‌ترین مشکلات هوش مصنوعی جذب این استارت‌آپ شده‌اند. لیانگ معتقد است: بدیهی است که آنچه که بهترین استعدادها را جذب می‌کند، حل سخت‌ترین مشکلات جهان است. و گویا دوست دارد چیزهایی را امتحان کند که سایر کارآفرینان از انجامش گریزانند. اگر تا همین سال گذشته از کارشناسان هوش مصنوعی چین نظرسنجی می‌کردید که چه کسی اولین موفقیت بزرگ هوش مصنوعی مولد این کشور را از آن خود خواهد کرد، شاید کمتر کسی از لیانگ نام می‌برد.
حتی دولت چین هم احتمالا چندان امیدی به لیانگ نداشت. اما دیپ‌سیک ثابت کرد که می‌توان طور دیگری اندیشید.
DeepSeek شرکت خصوصی‌ست بدون حمایت آشکار دولتی، بدون نام‌های بزرگ و هیچ یک از بازیگران عمده فناوری چون بایدو. لیانگ احتمالا در سیستمی متشکل از خودی‌ها نباید جایی می‌داشت.
اما این اولین بار نیست که چنین اتفاقی رخ می‌دهد. برخی از بزرگترین تغییردهندگان بازی در میان شرکت‌های فناور چینی، چون بایت دانس، علی‌بابا و هواوی هم چنین مسیری پیموده‌اند و توانستند خود را بازتعریف کنند.
برخلاف رویکرد اختصاصی OpenAI، دیپ‌سیک متعهد به یک مدل منبع باز است که به توسعه دهندگان در سراسر جهان اجازه می‌دهد تا از فناوری هوش مصنوعی آن استفاده کرده و آن را تغییر دهند.
لیانگ پیشتر در یک مصاحبه به رویترز گفته بود «حتی اگر OpenAI منبع بسته باشد، نمی‌تواند دیگران را از دستیابی به آن باز دارد. منبع باز مانند یک عمل فرهنگی است، نه یک رویه تجاری. شرکتی که چنین کار می‌کند، صاحب قدرت نرم خواهد بود.»
پیشتر سوال بزرگ مطرح شده بین ابرقدرت‌های فناوری چین این بود که چرا بزرگترین سرمایه‌گذاران و شرکت‌های فناوری کشور نتوانستند ظهور هوش مصنوعی مولد را پیش‌بینی کنند؟ و آنگاه جوابی که برایش داشتند مقصری بود که خود یافته بودند: شرکت‌های چینی وسواس زیادی به بازدهی سریع در بازار شدیدا رقابتی داشتند.
لیانگ این درس‌ها را خوب گوش گرفت و درحالی که حساب بانکی‌اش از سرمایه‌های بادآورده تجاری‌اش پر بود، جاه‌طلبی‌های بسیار فراتر از کاربردهای تجاری خود را نشان داد. به باور لیانگ، تنها فرصت واقعی چین برای رسیدن به این ایالات متحده از همین مسیر می‌گذرد. دست به کار شد و تفکرات ایده‌آلیستی خود را خرج هوش مصنوعی کرد.
هدف لیانگ چیست؟ او بارها گفته بود که هدفش ارائه صرف خدمات ابری نیست، بلکه ایجاد هوش عمومی مصنوعی یا A.G.I است و ساخت ماشین‌هایی که می‌توانند مانند انسان فکر کنند و یاد بگیرند.
لیانگ هم چون آلتمن، باور دارد دستیابی به هوش مصنوعی مافوق بشری نزدیک است. اما شباهت‌های این دو به همین جا ختم می‌شود. در باقی موارد این دو باهم فرق دارند.
نیویورک‌تایمز در توصیف او می‌نویسد: او بر اکتشاف فکری بیش از خرد محض تاکید کرده است. چرا لیانگ در دنیای آلتمن‌ها عجیب غریب است؟ شاید یک دلیلش که نیوریوک‌تایمز ذکر می‌کند فلسفه استخدامی باشد که لیانگ برای شرکتش در نظر گرفته، استخدام‌های نامتعارف:علاقه‌مندان به ادبیات به تیم‌های مهندسی DeepSeek پیوسته‌اند تا به اصلاح مدل‌های هوش مصنوعی شرکت کمک کنند!
خودش می‌گوید «هر کس سفر منحصر به فرد خود را دارد و ایده‌های خود را با خود می‌آورد، بنابراین نیازی به استفاده از زور نیست.»
لیانگ معتقد است اگر چین به دنبال رهبری در هوش مصنوعی‌ست تغییر ضروری‌ست. «وقتیChatGPT وارد شد، کل صنعت هوش مصنوعی در چین فاقد اعتماد به نفس برای رفتن سراغ نوآوری بود. نوآوری با اعتماد به نفس شروع می‌شود و ما اغلب آن را در جوانان می‌بینیم.»
