بحران اقلیم از پنجرهها وارد میشود
آیا به این فکر کردهاید که تابستانهای آینده زیر سایه بحران اقلیمی چه شکلی خواهند بود؟ «کریس هالیگان»، بهعنوان عضو مؤسسه فناوری معماری بریتانیا، میگوید: «وضعیت اقلیمی کنونی ما نیازمند تغییر در اصول بنیادین طراحی ساختمان است.» دو مسئله اصلی باعث مشکل گرمای بیشازحد در خانههای مدرن میشوند.
به گزارش «انرژی امروز» از روزنامه پیام ما از روزنامه گاردین، نخست اینکه برای حداکثر کردن سود، سازندگان اغلب حداقل الزامات قانونی را رعایت میکنند و هیچ توجهی به عملکرد ساختمان در طول عمر آن ندارند. این تمایل به صرفهجویی اغلب منجر به کاهش عناصر طبیعی میشود (مانند کاشت درخت در مناطق شهری) که در غیر اینصورت میتوانست به کاهش تجمع حرارت کمک کند.
دوم اینکه اغلب سعی میکنیم نقصهای بنیادین طراحی ساختمان را با راهحلهای جانبی حل کنیم، درحالیکه باید از ابتدا ساختمان را برای تابآوری اقلیمی طراحی کنیم. استفاده از سیستمهای تهویه مطبوع، بهعنوان پاسخ به مشکل گرمای بیشازحد، نمونهای از این رویکرد است. براساس بخش O مقررات ساختمان انگلستان (Approved Document O: Overheating) که از سال ۲۰۲۲ اجرا میشود، ساختمانهای جدید باید طوری طراحی شوند که از گرمای بیشازحد در تابستان جلوگیری کنند، بهجای الزام به طراحی پوستهای هوشمند و واکنشپذیر در ساختمان، استفاده از تجهیزات مکانیکی را مجاز میداند.
قوانین ساختمانی تاکنون بیشتر بر گرم نگه داشتن خانهها در زمستان و صرفهجویی در قبض انرژی تمرکز داشتهاند، نه بر خنک نگه داشتن آنها. در انگلستان بیشترین آسیب از گرمای خطرناک خانهها متوجه افراد کمدرآمد و اقلیتهای قومی است. از کرکره گرفته تا رنگهای بازتابنده؛ راههایی برای جلوگیری از داغ شدن خانههای بریتانیایی وجود دارد.
آیا به این فکر کردهاید که تابستانهای آینده زیر سایه بحران اقلیمی چه شکلی خواهند بود؟ نشانهای ساده: رؤیای استراحت در بالکن را کنار بگذارید. تصویر واقعی، خانههایی خفه و بیشازحد داغ که خواب را غیرممکن میکنند، خشکسالیها و سیلابهایی که زیرساختها را فلج میسازند و هشدارهای فوری سلامت برای سالمندان و کودکان خردسال در پیش خواهد بود. «آنچه با آن روبهرو هستیم، خشونت اقلیمی است. این واقعیت آبوهوای داغتری است که در راه است.» این را «سایمون مکوایتر»، مدیر اجرایی شورای ساختمان سبز بریتانیا (UKGBC) میگوید.
دمای هوا در تابستان ۲۰۲۲ به بیش از ۴۰ درجه سلسیوس رسید و بنا به اعلام اداره هواشناسی بریتانیا، این گرمای رکوردشکن بهاحتمال زیاد در ۱۲ سال آینده تکرار خواهد شد؛ چراکه گرمایش جهانی، افراطهای بیشتری در آبوهوا ایجاد میکند. مکوایتر میگوید: «در دهههای آینده، دمای ۲۸ درجه در داخل خانه بهاحتمال زیاد به وضعیت عادی در لندن و جنوبشرقی کشور تبدیل خواهد شد.»
تابستانهای طاقتفرسا حتی وقتی خورشید نمیتابد نیز محتملتر هستند؛ هوای شرجی و خفهکننده مانند آنچه ماه گذشته در بسیاری از نقاط بریتانیا تجربه شد، بهتدریج رایجتر خواهد شد. با وجود سالها هشدار، بریتانیا آمادگی اندکی دارد. کمیته تغییراقلیم، نهاد مشورتی رسمی دولت، بارها فقدان تلاش فوری برای سازگاری در زیرساختهای حیاتی از آب، حملونقل و شبکههای ارتباطی گرفته تا خود سازههای ساختمانی را گوشزد کرده است.
«شیوهای که در حال حاضر خانههای جدید ساخته میشوند، حتی برای تغییراقلیم موجود نیز کافی نیست؛ چه رسد به گرمای شدیدتری که در راه است.» مکوایتر میگوید. بخشی از این مشکل به خود طراحی خانهها برمیگردد؛ آنها نیازمند مواردی مانند تهویه مناسب برای جریان هوای خنککننده، پنجرههای درست طراحیشده، کرکرههای بیرونی و رنگهای بازتابنده روی سقف یا سطوح خارجی هستند. خانهها همچنین باید از نظر مصرف آب کارآمد باشند، مثلاً بتوانند آب وان حمام را برای شستوشوی توالت یا آبیاری باغچهها بازیافت کنند تا با آثار خشکسالی مقابله شود.
خنک ماندن تنها به خود ساختمان وابسته نیست، بلکه به محیط اطراف آن هم بستگی دارد؛ بهویژه سایه و اثر خنککنندگی درختان خیابانی. شورای ساختمان سبز بریتانیا (UKGBC) رویکردی بهنام «۳:۳۰:۳۰۰» پیشنهاد میکند؛ از هر خانه باید دستکم سه درخت قابل دیدن باشد، پوشش درختی محله باید حداقل ۳۰ درصد باشد و فاصله خانه تا یک فضای سبز دارای تنوعزیستی یا پارک نباید بیش از ۳۰۰ متر باشد.
قوانین تازهای برای بازنگری در نحوه ساخت خانههای جدید بیش از دو دهه است که وعده داده میشود. نخستین تلاش در سال ۲۰۰۸ از سوی حزب کارگر ارائه شد، اما در سال ۲۰۱۵ توسط محافظهکاران کنار گذاشته شد و سالها بعد هم تلاش جدیدی با شکست و تعویق روبهرو شد. قرار است پاییز امسال «استاندارد خانههای آینده» سرانجام منتشر و از سال ۲۰۲۷ لازمالاجرا شود.
احتمال زندگی خانوارهای کمدرآمد در ساختمانهایی که در معرض خطر گرمای بیشازحد هستند، بیشتر است. درصد خانههای در معرض خطر بالای گرمای بیشازحد در انگلستان، براساس پنجک درآمدی در نمودار زیر آورده شده است.
اما در تمام این روند پیچیده و پرهزینه، تمرکز بیشتر بر این بوده که چگونه خانههای پرنشتی را در زمستان گرم نگه داریم و جلوی هدر رفتن گرما و در کنار آن پول و دیاکسیدکربن را بگیریم. بهگفته مکوایتر، چالش خنک کردن خانههای بیشازحد داغ موضوعی تازه است و پیشنویس فعلی استاندارد خانههای آینده (FHS) به آن پاسخ نمیدهد. او میگوید: «استاندارد خانههای آینده این تهدید را بهدرستی پوشش نمیدهد. تمرکز تنها بر صرفهجویی در انرژی و کاهش قبوض بوده است. اما روی دیگر سکه، یعنی پیامدهای اقلیمی، کاملاً غایب است.»
بااینحال، «استیو ترنر»، مدیر اجرایی فدراسیون سازندگان خانه، دیدگاهی متفاوت دارد. بهگفته او، عایقکاری خانهها برای حفظ گرما در زمستان همچنین به جلوگیری از ورود گرما در تابستان کمک میکند. او میگوید: «خانههای نوساز باید بهشکلی ویژه عایق شوند؛ این باعث میشود هم در زمستان گرمتر و هم در تابستان خنکتر بمانند. همین موضوع زندگی در خانههای نوساز را راحتتر و بهطور چشمگیری ارزانتر از خانههای قدیمی و کمعایق میکند.» راهحلی آشکار برای مقابله با داغی بیشازحد، استفاده از دستگاههای تهویه مطبوع است؛ امری رایج در کشورهای گرم، پس چرا در اینجا نباشد؟ وزیران اکنون برای نخستینبار در حال بررسی یارانه دادن به نصب کولر در بریتانیا هستند؛ اقدامی که شورای ساختمان سبز بریتانیا از آن حمایت میکند.
اما چنین اقدامی فاصلهای بحثبرانگیز از سیاستهای اقلیمی خواهد بود. طرح ارتقای بویلر به خانوارها تخفیف قابلتوجهی برای نصب پمپهای حرارتی منبع هوا، جایگزینهای الکتریکی و کارآمد بهجای بویلرهای گازی ارائه میدهد تا مصرف سوخت فسیلی کاهش یابد و برآورده کردن اهداف کاهش انتشار گازهای گلخانهای تا حد صفر محقق شوند. تاکنون فقط پمپهای حرارتی استاندارد مشمول این کمکهزینه بودهاند. بااینحال، فناوری دیگری هم وجود دارد که میتواند هم گرمایش و هم سرمایش ساختمان را تأمین کند؛ پمپهای حرارتی «هوا به هوا» که با مکش هوا از بیرون و عبور آن از یک مبدل حرارتی، هوای گرمتر یا خنکتر تولید و به داخل خانه منتقل میکنند.
در سراسر جهان، تهویه مطبوع به مقادیر بسیار زیادی انرژی نیاز دارد، بهگونهای که سازمان ملل در ماه ژوئیه هشدار داد اثرات مثبت افزایش گسترده تولید انرژیهای تجدیدپذیر، تحتتأثیر تقاضای فزاینده برای هوش مصنوعی، دیتاسنترها و تهویه مطبوع، تا حد زیادی خنثی میشود.
دولت بریتانیا قصد دارد اگر استفاده از پمپهای حرارتی «هوا به هوا» مجاز شود، بیشتر برای جایگزینی سیستمهای گرمایشی برقی موجود در خانههای کوچک، بهویژه آپارتمانها، استفاده شود؛ جایی که نصب پمپهای حرارتی معمولی دشوارتر است. وزارت امنیت انرژی معتقد است این اقدام میتواند بهطور کلی مبلغ قبوض و مصرف انرژی را کاهش دهد؛ زیرا افزایش تقاضا در تابستان با صرفهجویی در زمستان جبران میشود. دولت همچنین تحقیق و مدلسازی بیشتری در این زمینه سفارش داده است. حتی اگر هدف دولت برای ساخت ۱.۵ میلیون خانه جدید در این دوره پارلمان محقق شود، خانههای نوساز هنوز تنها بخش کوچکی از کل مسکن بریتانیا را تشکیل خواهند داد. تغییر خانههای موجود بسیار دشوارتر خواهد بود.
مقررات جلوگیری از داغ شدن خانهها تحت عنوان بخش O (Approved Document O: Overheating) قوانین ساختمانی بریتانیا قرار دارد که تنها از ژوئن ۲۰۲۲ لازمالاجرا شده است. بخش O تنها برای خانههای جدید اعمال میشود، هرچند دولت در حال بررسی است که آیا باید شامل تغییر کاربری ساختمانها نیز شود، مانند تبدیل دفاتر به آپارتمان. در حال حاضر برنامه جدی برای بازسازی عمده خانههای موجود بریتانیا بهمنظور جلوگیری از داغ شدن وجود ندارد.
یک سخنگوی دولت گفت: «ما اهمیت خنک نگهداشتن خانهها در هوای گرم را میدانیم. به همین دلیل است که قوانین ساختمانی جدید، ساخت خانهها را به گونهای الزام میکنند که خطر داغ شدن کاهش یابد و از طریق مشاوره استاندارد خانههای آینده (FHS)، در حال بررسی راههایی برای بهبود حفاظت هستیم. این بررسی همزمان با ارزیابی استفاده از پمپهای حرارتی هوا به هوا برای خنک نگه داشتن خانههای موجود تحت طرح ارتقای بویلر انجام میشود.»
اگر وزیران بخواهند، میتوانند تضمین کنند واحدهای اجارهای نیز به استانداردهای مناسب در زمینه بیشازحد گرم شدن برسند. بدون چنین نظارتی، این مسئولیت برعهده هر خانوار خواهد بود که در اینصورت، کرکرهها و پردهها باید در اولویت قرار گیرند و بسیار مهمتر از هر نوع سیستم تهویه مطبوع باشند.
در آخر، دانش طراحی از سوی متخصصانی که به محیطزیست توجه دارند، مانند: کارشناسان رسمی فناوری معماری، میتواند بدون استفاده از ماشینآلات پرمصرف این مشکلات را حل کند. در نظر گرفتن جهتگیری ساختمان، بهکارگیری استراتژی تهویه طبیعی و استفاده از مصالح ساختمانی که جذب حرارت را کاهش میدهند، میتواند خطر گرمای بیشازحد را بهطور چشمگیری کم کند. اما چنین اصولی اغلب برای کاهش هزینهها نادیده گرفته میشوند. وضعیت اقلیمی کنونی ما نیازمند تغییر در اصول بنیادین طراحی ساختمان است. دانش آن موجود است؛ تنها لازم است بهکار گرفته شود.
