تجدیدپذیرها از زغالسنگ پیشی میگیرند
گزارش جدید آژانس بینالمللی انرژی نشان میدهد برق تولیدی از باد، خورشید و دیگر منابع تجدیدپذیر بهزودی بزرگترین سهم را در سبد جهانی انرژی به دست خواهد آورد. این تحول نهتنها زغالسنگ را که بیش از یک قرن منبع اصلی برق جهان بود به جایگاهی پایینتر میراند، بلکه به کشورها امکان میدهد وابستگی خود به سوختهای فسیلی پرریسک را کاهش داده و در برابر شوکهای اقتصادی و بحرانهای انرژی آینده، تابآورتر شوند.
به گزارش «انرژی امروز» از روزنامه پیام ما، طبق تازهترین پیشبینیهای «آژانس بینالمللی انرژی» (IEA)، انرژیهای تجدیدپذیر تا سال ۲۰۲۶ و شاید حتی زودتر، جایگاه زغالسنگ را بهعنوان بزرگترین منبع تولید برق جهان خواهند گرفت. این تغییر تاریخی در سبد انرژی جهانی، نشانهای از سرعت چشمگیر رشد باد و خورشید در دهه اخیر است؛ رشدی که از منظر اقتصادی نیز اهمیت دارد، زیرا میتواند ثبات بیشتری برای کشورها در برابر نوسانات قیمت جهانی سوختهای فسیلی ایجاد کند.
آمارها نشان میدهد که تنها در سال ۲۰۲۴، میزان تولید برق از منابع بادی و خورشیدی از مرز ۴ هزار تراواتساعت عبور کرده و انتظار میرود تا سال ۲۰۲۶ به بیش از ۶ هزار تراواتساعت برسد. این رشد برقآسا، ستون اصلی تحولات بازار جهانی انرژی است؛ هرچند این مسیر با مخالفتهای سیاسی در برخی کشورها نیز روبهروست. در ایالات متحده، دونالد ترامپ و طیف راستگرایان آشکارا با گسترش انرژیهای تجدیدپذیر مخالفت میکنند. در بریتانیا نیز جریان سیاسی «رفرم» همین موضع را دارد. اما بنا بر گزارش IEA، واقعیت بازار فراتر از این مخالفتها حرکت میکند: بیش از ۹۰ درصد افزایش تقاضای جهانی برق تا سال ۲۰۲۶ تنها از باد و خورشید تأمین خواهد شد؛ موضوعی که برای اقتصاد جهانی به معنای کاهش ریسکهای ناشی از بحرانهای انرژی و امنیت بیشتر در تأمین برق است.
در کنار این منابع، نیروگاههای برقآبی همچنان رشد محدودی را تجربه میکنند و به سهم تجدیدپذیرها خواهند افزود. از سوی دیگر، انرژی هستهای و گاز نیز تا سال ۲۰۲۶ به رکوردهای تازهای میرسند. این همزمانی باعث میشود تولید برق با سوخت زغالسنگ کاهش پیدا کند؛ کاهشی که عمدتاً در چین و اتحادیه اروپا رخ خواهد داد. برآیند این تغییرات، کاهش محسوس انتشار گازهای گلخانهای از بخش برق است.
دادههای آژانس نشان میدهد که تجدیدپذیرها در خوشبینانهترین حالت میتوانند حتی امسال از زغالسنگ پیشی بگیرند، اگر شرایط آبوهوایی تولید برق بادی و آبی را یاری کند. بااینحال، قطعیت آن برای سال ۲۰۲۶ است؛ زمانی که سهم تجدیدپذیرها از کل تولید برق جهان به حدود ۳۶ درصد خواهد رسید و زغالسنگ به پایینترین سهم خود در یک قرن اخیر، یعنی حدود ۳۲ درصد، سقوط میکند.
نگاهی به روند گذشته نشان میدهد سرعت تغییر تا چه اندازه شگفتانگیز است. در سال ۲۰۰۵ سهم باد و خورشید از برق جهان تنها یک درصد بود. این رقم در ۲۰۱۵ به ۴ درصد رسید. حالا در ۲۰۲۴ به ۱۵ درصد رسیده و تا دو سال دیگر به مرز ۲۰ درصد خواهد رسید. این افزایش چشمگیر بهویژه در مقایسه با تاریخ طولانی سلطه زغالسنگ، نقطه عطفی برای سیاستگذاران و بازار انرژی به شمار میرود.
باوجود این، کاهش زغالسنگ در سطح جهانی یکدست نیست. افت تولید در چین و اتحادیه اروپا با افزایش نسبی در آمریکا، هند و برخی کشورهای آسیایی دیگر تا حدی جبران خواهد شد. IEA دلیل اصلی افول زغالسنگ را تداوم رشد تجدیدپذیرها و همچنین جایگزینی گاز بهجای زغال در بسیاری از مناطق عنوان میکند. طبق پیشبینیها، تولید برق از گاز در سالهای ۲۰۲۵ و ۲۰۲۶ سالانه حدود ۱.۳ درصد افزایش خواهد یافت.
برای انرژی هستهای نیز آیندهای پررونق پیشبینی میشود. بازراهاندازی نیروگاهها در ژاپن، عملکرد باثبات فرانسه و آمریکا، و راهاندازی نیروگاههای تازه در چین، هند و کره جنوبی موجب میشود رکوردهای جدیدی در این بخش به ثبت برسد.
نکته مهم دیگر در این گزارش، روند فزاینده تقاضای برق در جهان است. برخلاف تصور اولیه، تقاضا در دو سال آینده با نرخهای ۳.۳ و ۳.۷ درصدی افزایش مییابد؛ رشدی بسیار سریعتر از میانگین ۲.۶ درصدی در بازه ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۳. آژانس بینالمللی انرژی میگوید این افزایش مصرف ناشی از چند عامل است: توسعه صنایع، گسترش استفاده از وسایل خانگی، رشد مصرف کولر و سیستمهای سرمایشی، روند برقسازی در بخش گرمایش و حملونقل، و همچنین توسعه مراکز داده.
مجموع این تحولات نشان میدهد که جهان در آستانه یک تغییر ساختاری بزرگ در بازار انرژی قرار دارد. اگرچه مخالفتهای سیاسی در برخی کشورها ادامه دارد، اما نیروهای اقتصادی، فناوری و محیطزیستی موتور اصلی این تغییرند. زغالسنگ پس از یک قرن سلطه، حالا جایگاهش را به تجدیدپذیرها میسپارد؛ و این یعنی آیندهای با برقی پاکتر و اقتصادی متنوعتر برای جهان.
