سد ماندگان پادنا بدون مجوزهای محیطزیستی در حال پیشروی است
لولههای انتقال آب به پروژه سد «ماندگان» اضافه شد و این یعنی کار خط انتقال تمام شده و بهزودی عملیات احداث تاج سد شروع میشود. ماندگان یکی از پروژههای پُرمناقشه و بدون ارزیابی محیطزیستی است که با هدف تأمین منابع آبی اصفهان طراحی شده؛ پروژهای که بهزعم کارشناسان، خسارات جبرانناپذیری به منطقه حفاظتشده «دنا» وارد میکند.
به گزارش «انرژی امروز» از روزنامه پیام ما، این درحالیاست که بعضی از موافقان انتقال آب بینحوضهای معتقدند این سد اصفهان را از تشنگی نجات میدهد. سؤال اما اینجاست که برای رفع این مشکل ارزیابیهای محیطزیستی را باید نادیده گرفت؟
احداث سد ماندگان یا «ماندگان پادنا» بر رودخانه «ماربُر» در دامنه شمالی دنا از اواخر سال ۱۴۰۲ جنجال برانگیز شده است. این سد قرار است آب را از سرشاخههای کارون به زایندهرود منتقل کند، اما چانهزنی برای تأمین آب اصفهان تنها به سد ماندگان ختم نمیشود و بناست از سد «خرسان۳» هم برای اصفهان سهمیه آب بگیرند. صنایع اصفهان حتی از خلیجفارس و تونلهای کوهرنگ هم آب دریافت میکنند و چندی است که چشمه کوهرنگ بر اثر همین فشارها خشکیده. معلوم نیست برای سیرابشدن صنایع اصفهان، قرار است انتقال آب تا کجا ادامه داشته باشد.
دستور توقف سد ماندگان موقتی بود
«سیدجواد هادی اصل»، کنشگر و مستندساز حوزه محیطزیست، با بیان این خبر که لولههای انتقال آب به پروژه سد اضافه شده، ماندگان را عاملی برای نابودی «دنانشینان» توصیف میکند و میگوید: «مافیای آب کویر و فلات مرکزی به سردمداری بیابانهای اصفهان، بنا دارد حق حیات دنا را بگیرد. بیابانهایی که دهها طرح انتقال آب از زاگرس، دریاهای خلیجفارس و عمان را برای آنها طرحریزی کرده و انتقال دادهاند، اما هرگز سیراب نشده و نمیشوند. آنها حتی بهدنبال این هستند که از سد خرسان۳ هم سهمیه بگیرند.»
او در نقد این پروژه به «پیام ما» میگوید: «بهبهانهای واهی بهنام احیای زایندهرود، ریشه جان زاگرس را مکیدهاند، درحالیکه اگر به اسناد تاریخی مراجعه کنیم، شواهد بسیاری وجود دارد که زایندهرود یک رودخانه فصلی بوده است.» از نگاه این کنشگر محیطزیست، در دو دهه اخیر، ماجرای آبی در استان کهگیلویهوبویراحمد تمامی ندارد. «آنها به مردم آدرس غلط داده و سایر هممیهنان را مقصر خشکی زایندهرود مینامند.»
بهگفته او آنها بنا دارند با دور زدن قانون در قلب ذخیرهگاه «زیستکره دنا» که طبق قوانین محیطزیستی و قانون اساسی، هرگونه انتقال آب از آن ممنوع است، برای سد ماندگان مجوز بگیرند. «میخواهند با اضافه کردن یک بند در قالب انتقال آب برای شرب، مجوزهای لازم را بگیرند که اگر چنین شود، باید فاتحه دنا و طبیعت را خواند.»
او از پیگیری کنشگران محیطزیست استان کهگیلویهوبویراحمد با ارائه شکوائیههای متعدد قضائی، تلاشهای میدانی و گفتوگو با رسانهها میگوید «برای دفاع تمامقد از حوزه سرزمینی خود استوار ماندهاند»، اما تأکید میکند «قدرت مافیای آب بیشتر از کنشگران است».
با ادامه مخالفتها با سد ماندگان، دوم خرداد امسال سازمان محیطزیست خبر داد دستور توقف عملیات ساخت این سد صادر شده است. در این نامه به تاریخ ۲۴ اردیبهشت آمده معاون حقوق عامه و پیشگیری از وقوع جرم قوه قضائیه، درباره منطقه حفاظتشده دنا و سد ماندگان، دستور ممانعت از انجام عملیات اجرایی سد ماندگان را تا قبل از اخذ مجوزهای قانونی لازم به ادارات کل حفاظت محیطزیست استانهای کهگیلویهوبویراحمد و اصفهان صادر کرده است. اما هادی اصل تأکید میکند بهعنوان یک فعال محیطزیست، هرگز دلخوش به نامه توقف فعالیت این سد توسط سازمان محیطزیست نیست، «چراکه این سازمان قدرتی ندارد و این نوع نامهنگاری بیشتر برای تسکین موقتی دردهای ماست».
سرزمین سدهای بیثمر
استان کهیگیلویهوبویراحمد محل احداث سدهای بیثمر است؛ سازههای غولپیکری که رهاوردش برای زاگرسنشینان چیزی جز مناقشات آبی و نابودی سرزمین نیست. سد ماندگان هم قرار است آب را از حوضه آبریز کارون به حوضه آبریز زایندهرود منتقل کند و هماکنون دارای ۱۰ درصد پیشرفت فیزیکی است.
قرار است پروژه انتقال آب «سد ماندگان» با ۲۸۰ میلیون مترمکعب، کمبود آب شرب اصفهان را جبران کند. در این میان، قرار است ۳۰ میلیون مترمکعب از حجم آب یادشده به آب شرب شهرهای شهرضا، دهاقان و سمیرم و مابقی به آب شرب شهر اصفهان تخصیص داده شود. این طرح آبستن مناقشات آبی و نگرانیهای عمومی در استان کهگیلویهوبویراحمد شده و بیم آن میرود بر اکوسیستمهای منطقه دنا، منابعطبیعی و جریان زندگی و معیشت مردم تأثیر منفی بگذارد.
کارشناسان محیطزیست و حوزه آب معتقدند برهمزدن مدیریت یکپارچه دنا، به یکی از ارزشمندترین مناطق حفاظتشده کشور، خسارت جبرانناپذیری وارد میکند. آنها همچنین تأکید کردهاند مصوبه شورایعالی محیطزیست کشور مبنیبر تفکیک مدیریت این منطقه حفاظتشده، امضای چهار عضو تخصصی این شورا را ندارد و این خود بر نگرانیها میافزاید.
نادیدهگرفتن تغییراقلیم در مطالعات ماندگان
«حمیدرضا یاقوتی»، کارشناس ژئوتکنیک، در ارتباط با سد ماندگان به «پیام ما» میگوید: «با توجه به مطالعات مرتبط و تجارب حاصله، هرگونه انتقال آب بدون در نظر گرفتن مدیریت منابع آب به مصارف حوضه آبریز رودخانه زایندهرود، جوابگو نخواهد بود.»
او با اشاره به سابقه مطالعات انتقال آب به فلات مرکزی و بیش از سه دهه مطالعات پتانسیلیابی و شناخت نیروگاههای جریانی، توضیح میدهد: «میزان تخصیص سالانه آب به استان اصفهان در مطالعات حوضه خرسان و مطالعات اخیر سد ماندگان از ۳۲ میلیون مترمکعب تا ۲۸۰ میلیون مترمکعب متغیر است. در مطالعات انتقال آب از سد ماندگان، دبی طراحی ۱۰.۵ مترمکعب در ثانیه مدنظر است و این رقم با مطالعات سه دهه از ایستگاههای هیدرومتری مغایرت دارد.»
بهگفته این کارشناس ژئوتکنیک، تحلیل هیدرولیکی دقیق نیازمند آمار مناسب و وسیع است و هرچه دوره آماری موجود طولانیتر باشد، کیفیت آن بالاتر میرود. آمار آبدهی موجود در ایستگاههای هیدرومتری این محدوده مختلف است و یاقوتی تأکید میکند در گزارشات سد ماندگان، مدلها و روشها بدون درنظر گرفتن تغییراقلیم بازسازی شده است. او میگوید: «وضعیت اقلیمی یک منطقه متناظر با ارتفاع از سطح دریا و نوع بارش و میزان شدت آن است. نمودارهای هیپسومتریک و آلتیمتریک ۵۰ درصد مساحت (آمار میانه) محاسبه شده است، درصورتیکه تغییراقلیم و ذوب یخچالهای طبیعی محدوده طرح در محاسبات درج نشده است.
بهزعم او، تقسیمات زیر حوضه در گزارش سد ماندگان، شیب حوضه و جهت شیب، در اثر تابش بیشتر در بیش از ۲۵ درصد جنوب و جنوبغرب است که افزایش تبخیر و تعرق و درنتیجه، کاهش رطوبت خاک با احداث مخزن این سد رخ میدهد.
این کارشناس ژئوتکنیک توضیح میدهد: «فرایند بازسازی و تطویل آمار ایستگاه هیدرومتری با استفاده از ایستگاه کتا، رودآباد، ده قرح و آبگرمک بهدلیل عدم تطابق با استفاده از انتقال نسبت مساحت و بارش، تخمین زده و بازسازی شده است.»
یاقوتی معتقد است با احداث سد ماندگان دبی رودخانه خرسان با افت روبهرو خواهد شد و درنهایت افت سطح آبخوانهای زیرزمینی، اکوسیستم منطقه و منابع آبی محلی را هم بهشدت تهدید خواهد کرد. این کارشناس حوزه آب و خاک میافزاید: «بنابر مطالعات کارشناسان کمیسیون اصل ۹۰، طرحهای سازه آب و توجیهات اقتصادی، از حدود سالهای ۱۳۷۶ تا ۱۳۷۸ مقادیر بارشها و رواناب در بخش وسیعی از ایران مرکزی، غربی، شرقی و شمالغربی و از سالهای ۱۳۸۴ اتا ۱۳۸۶ در مناطقی عمدتاً جنوب و جنوبغربی کشور، با روند کاهشی مواجه است.»
بهگفته او، زنجیره سدهای کارون، از کارون۳ بهبعد، با تغییرات اکوسیستم منطقه در اثر ساخت سد ماندگان و انتقال ۲۸۰ میلیون مترمکعب آب در سال، موجب خسارات و هدررفت سرمایهگذاری و ناترازی انرژی میشود.
موافقان ماندگان: این سد برای کارون ضرری ندارد
در کنار همه مخالفان سدسازی در دامان دنا، شماری از موافقان بر ضرورت احداث سد ماندگان اصرار دارند. «عبدالحسین میرمیران»، مدیر عامل جمعیت امید دوستداران زایندهرود و البته عضو نظام صنفی کشاورزی استان اصفهان، به «پیام ما» میگوید: «بهدلیل اجرای پروژههای انتقال آب که سالها قبل برای کمبود آب این حوضه تصویب شده بود، ناترازی حوضه زایندهرود همچنان ادامه دارد و در کنار آن پروژههایی مثل تونل سوم کوهرنگ و بهشتآباد نیز سالیان زیادی است که معطل مانده و اجرا نشده است. پروژههای انتقال آبی که از حوضه زایندهرود به بالادست و پاییندست استانهای مجاور انجام شده و روزبهروز سهم آب حوضه زایندهرود را میبرد، اما پروژههای آورد آب به زایندهرود انجام نشده است.»
او ادامه میدهد: «این رویه باعث عدم تعادل بسیار شدید به مقدار بیش از ۱۵۰۰ میلیون مترمکعب در سال برای حوضه زایندهرود شده است. استان اصفهان در چهارپنج سال اخیر بهاجبار تلاش کرده مقدار آبی از دریای عمان به استان وارد کنند، اما این مقدار کفاف نمیدهد و این پروژه سنگین است.»
مدیرعامل جمعیت امید دوستداران زایندهرود معتقد است اجرای فقط بخشی از پروژه انتقال آب از دریا، کمبود آب حوضه زایندهرود را جبران نمیکند. او تأکید میکند: «حوضه زایندهرود به تزریق و تعادلبخشی مصارف خود و همچنین آبی که از پروژه سد ماندگان به زایندهرود منتقل میشود، نیاز ضروری دارد. حوضه آبی کارون هم کفایت آبی دارد و سرانه آب آن بیش از سرانه آبی است که در حوضه زایندهرود وجود دارد. با این توصیف، اثر ناجوری بر حوضه کارون نخواهد داشت.»
با وجود مقابله سازمان محیطزیست با سد ماندگان و اظهارنظرهای کارشناسی درباره تبعات انتقال آب بینحوضهای، بهعقیده میرمیران و همفکرانش، این سد «ضرر خاصی برای حوضه آبی کارون نخواهد داشت و سهم برداشت آن کمتر از یک یا دو درصد از آورد آبی این حوضه است». دغدغه دیگر او این است: «ممکن است در حوضه زایندهرود و با خشکشدن تالاب گاوخونی ریزگردها تا شعاع ۵۰۰ کیلومتر پراکنده شوند. مهمتر از آن، فرونشست شهر اصفهان است که ساختمانها و اماکن تاریخی شهر اصفهان را تحتتأثیر قرار داده و همین امر بر ضرورت انتقال چه سریعتر آب به این حوضه میافزاید.»
گزارش ارزیابی ماندگان به محیطزیست نرسید
«عبدال دیانتینسب»، مدیرکل حفاظت محیطزیست استان کهگیلویهو بویراحمد، پاسخ قانعکنندهای برای شفافسازی و تنویر افکار عمومی درباره این سد پُرمناقشه ندارد و پس از تماسها و پیگیریهای مداوم «پیام ما» میگوید: «پروژه سد ماندگان در دادسرای اصفهان در جریان است. گزارش ارزیابی این سد در دفتر ارزیابی سازمان حفاظت محیطزیست در حال بررسی است و تاکنون به محیطزیست استان کهگیلویهوبویراحمد ارسال نشده.»
او در پاسخ به سؤالی درباره تبعات محیطزیستی سد ماندگان هم این جواب را میدهد: «زمانی میتوان در مورد خطرات یک پروژه اعلام نظر کرد که اطلاعات کافی از میزان حجم مخزن سد داشته باشیم.»
دیانتینسب با اشاره به قرار منع تعقیب این پروژه میافزاید: «موضوع شکایت ادارهکل حفاظت محیطزیست استان کهگیلویهوبویراحمد، بهدلیل قرارگرفتن سد ماندگان در منطقه حفاظتشده دنا که باید صدمتر فاصله داشته باشد تا بتواند براساس ماده ۱۱ قانون هوای پاک از سازمان حفاظت محیطزیست مجوز محیطزیستی بگیرد، در اصفهان در حال پیگیری است. اما قرار منع تعقیب از سوی مراجع قضائی صادر شد و پس از اعتراض ادارهکل محیطزیست استان کهگیلویهوبویراحمد هنوز رأی صادر نشده است.»
احداث سد ماندگان در منطقه «پادنا»ی سمیرم از توابع استان اصفهان بعد از ابلاغ مصوبه سیوهشتمین جلسه شورایعالی محیطزیست در تاریخ ۳۰ خرداد ۱۴۰۳ به محیطزیست کهگیلویهوبویراحمد مبنیبر واگذاری بخشی از مدیریت منطقه حفاظتشده دنا به استان اصفهان آغاز شد و ازآنپس، این موضوع به سوژه جنجالی رسانهها تبدیل شده است و حاشیههای آن همچنان ادامه دارد.
