ابتکار کمربند و جاده چین دوباره رونق گرفته است
شی جین پینگ، رهبر چین، دوران سختی را در پیش رو میبیند. او در نشست محرمانهای با حضور ارشدترین مقامات حزب کمونیست در ۲۳ اکتبر ، هشدار داد که طی پنج سال آینده، وظیفه تضمین توسعه چین ضمن حفظ امنیت آن، در بحبوحه «افزایش قابل توجه عدم قطعیتها و عوامل پیشبینی نشده»، «بسیار دشوارتر» خواهد شد.
به گزارش «انرژی امروز» از اکونومیست، یک هفته بعد دیدار شی در کره جنوبی با دونالد ترامپ، آتشبس ناپایداری را در جنگ تجاری دو کشور ایجاد کرد. اما این بزرگترین سردرد شی را تسکین نخواهد داد. درمان بیثباتی ترامپی، از نظر او، نظم جایگزینی است که بقیه جهان را بسیار به مدار چین نزدیکتر میکند.
چندی پیش، برخی از تحلیلگران این سوال را مطرح کردند که آیا چین ممکن است طرح عظیم زیرساختی ابتکار کمربند و جاده (BRI) را که اکثر ۱۳۰ کشور فقیر یا در حال توسعه مشهور به کشورهای جنوب جهانی در آن شریک هستند، متوقف کند یا خیر.
شی این پروژه را در سال ۲۰۱۳ با هدف تقویت رشد و تجارت با ساخت بنادر، راهآهن، نیروگاهها و غیره و به دست آوردن قراردادهای بزرگ برای شرکتهای دولتی چین راهاندازی کرد.
ابتکار کمربند و جاده (BRI) خیلی زود با ادعاهایی مبنی بر اینکه کشورها را با بدهی فلج میکند و به محیط زیست آسیب میرساند، مواجه شد.
چین کاهش وامهای اعطایی خود را آغاز کرد. با این حال، اگرچه فعالیت BRI در طول همهگیری کاهش یافت، اما از سال ۲۰۲۳ به شدت افزایش یافته و به سطوح بیسابقهای رسیده است.
این طرح به تحریک تجارت بین چین و کشورهای جنوب جهانی هم کمک میکند و بازارهای کالاهای چینی را که با تعرفههای ترامپ از آمریکا خارج میشوند، گسترش میدهد.
اول، به اعداد تجارت نگاه کنید. آمریکا هنوز بزرگترین مقصد صادرات کالاهای چینی است. با این حال، سهم آن از محمولههای چین از زمان افزایش تنشهای تجاری در طول دوره اول ریاست جمهوری ترامپ به شدت کاهش یافته: از نزدیک به 20 درصد در 9 ماه اول سال 2018 به کمتر از 12 درصد در مدت مشابه امسال.
جنوب جهان در حال جبران این کمبود است. صادرات سالانه به ده عضو اتحادیه کشورهای جنوب شرق آسیا (ASEAN) در ماه سپتامبر 15 درصد رشد کرد، همین امر در مورد کشورهای آمریکای لاتین نیز دیده شد. صادرات چین به آفریقا تقریباً 57 درصد افزایش یافت.
طبق گزارش شرکت دادههای مالی S&P Global، جنوب جهانی 44 درصد از صادرات چین را در سال 2024 به خود اختصاص داده که نسبت به 35 درصد سال 2015 افزایش نشان میدهد.
این گروه از کشورها بیش از نیمی از مازاد تجارت جهانی چین را تشکیل میدهند؛سهم آمریکا 36 درصد است.
دوم، فعالیتهای BRI را در نظر بگیرید. این فعالیتها اغلب شامل پروژههایی هستند که تجارت را تشویق میکنند. برای مثال یک کارخانه چینی که در یک کشور خارجی ساخته شده، ممکن است به قطعات یا ماشینآلات ارسالی از چین متکی باشد.
این کارخانه میتواند در بازارهای محلی یا حتی در بازارهای آمریکا حضور داشته باشد آن هم وانمود کردن به اینکه کالاها از کشوری غیر از چین میآیند و در نتیجه از تعرفههای مربوط به چین جان به در برد.
طبق دادههای اصلاحشده توسط کریستوف ندوپل از دانشگاه گریفیت در استرالیا در سال ۲۰۲۳، اولین سال کامل پس از آنکه چین سیاست «کووید-۱۹ صفر» خود را کنار گذاشت، ارزش کل سرمایهگذاریها و قراردادهای ساختمانی طرح کمربند و جاده ۹۶.۳ میلیارد دلار بود.
این رقم هنوز پایینتر از سطح قبل از کووید بود، اما جهش بزرگی نسبت به دوران همهگیری بود (۷۵ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۲). در سالهای ۲۰۲۴ و ۲۰۲۵، مشارکت در طرح کمربند و جاده افزایش یافت.
و با افزایش تقریباً ۲۷ درصدی در سال ۲۰۲۴، به ۱۲۲ میلیارد دلار رسید که یکی از بزرگترین افزایشهای سالانه در یک سال در تاریخ این طرح بود.
در نیمه اول امسال، رکورد دوباره شکسته شد و بیش از ۱۲۴ میلیارد دلار مشارکت، بیش از 2 برابر مبلغ مشابه در دوره مشابه سال ۲۰۲۴، به ثبت رسید.
در سال ۲۰۲۱، در پاسخ به تردیدهای گسترده در مورد طرح کمربند و جاده، شی خواستار تأکید بیشتر بر رویکردی «کوچک اما زیبا» شد: ولخرجی کمتر در زیرساختهای بتنسوز و صرف هزینههای بیشتر در پروژههای مربوط به مراقبتهای بهداشتی، انرژی سبز، مخابرات و موارد دیگر؛ هیچ سرمایهگذاری جدید چینی در خارج از کشور در زمینه انرژی زغالسنگ وجود نخواهد داشت.
اما پروژههای بزرگ هنوز هم غالب هستند. از ۴۰ میلیارد دلار پول طرح کمربند و جاده که در نیمه اول امسال به آفریقا اختصاص داده، تقریباً نیمی از آن به یک قرارداد اختصاص داشت: یک قرارداد ۲۰ میلیارد دلاری که به یک شرکت دولتی چینی برای ساخت تأسیسات نفت و گاز در نیجریه اعطا شد. از نظر ارزش، پروژههای سوخت فسیلی در سرمایهگذاریهای انرژی مرتبط با طرح کمربند و جاده پیشتاز هستند.
بخش بزرگ دیگری از پول حاصل از طرح کمربند و جاده شامل معاملات ساختمانی در قزاقستان به ارزش نزدیک به 20 میلیارد دلار بوده که به تولید مس و آلومینیوم مرتبط است.
با این حال، معاملات کلان مربوط به شرکتهای دولتی، روندهای دیگری را نشان میدهد: افزایش فعالیتهای طرح کمربند و جاده، که گاه توسط شرکتهای غیردولتی هدایت میشود، دقیقاً در همان نوع کسبوکارهاییست که شی قول تشویق آنها را داده بود.
سال گذشته، مشارکت شرکتهای چینی در طرح کمربند و جاده در زمینه انرژی خورشیدی، بادی و انرژی حاصل از زباله به 11.1 میلیارد دلار رسید.
این افزایش حدود 50 درصدی، امسال را به سبزترین سال (به استثنای پروژههای برق آبی) در تاریخ طرح کمربند و جاده تبدیل کرد. شرکتهای چینی در نیمه اول سال 2025، 8.9 میلیارد دلار دیگر در انرژی سبز غیرآبی سرمایهگذاری کردند.
همه اینها فقط تلنگری برای شرکتهای چینی نیستند که با آشفتگی ناشی از تعرفههای ترامپ مواجهاند.
از نظر شی، طرح کمربند و جاده سود ژئوپلیتیکی نیز دارد. از سال 2013، این طرح بیش از 1.3 تریلیون دلار سرمایهگذاری و قرارداد چینی را در 150 کشور جهان به خود اختصاص داده است.
چین امیدوار است که این پول، دولتها را تشویق کند تا در مجامع چندملیتی، از جمله سازمان ملل، از چین حمایت کنند.
حدود ۷۰ کشور تاکنون خواستهای را که چین ترویج کرده، پذیرفتهاند و اعلام کردهاند که «تمام تلاشها» باید برای دستیابی به اتحاد با تایوان انجام شود؛ به این معنی که استفاده از نیروی نظامی قابل قبول است. اکثر این کشورها به طرح کمربند و جاده پیوستهاند.
خطراتی هم برای چین وجود دارد. بسیاری از کشورهای عضو طرح کمربند و جاده شاهد افزایش کسری تجاری خود با چین هستند. زمزمههای حمایتگرایانهای هم در آفریقا و جنوب شرقی آسیا بلندتر میشود.
وامدهی بیملاحظه چین در سالهای گذشته نیز دردسرساز بوده است. گزارشی در ماه مه توسط موسسه لووی در سیدنی، اعلام کرد که چین «از تأمینکننده سرمایه به تخلیهکننده خالص مالی» بودجه کشورهای در حال توسعه تبدیل شده، زیرا هزینههای خدمات بدهی در پروژههای کمربند و جاده در دهه ۲۰۱۰ اکنون «بسیار بیشتر از پرداخت وامهای جدید» است.
این موسسه نسبت به افزایش آسیبپذیری در برابر بدهی در بسیاری از کشورها، به ویژه در آفریقا، هشدار داد.
با این حال، چین میداند که این کشورها مخاطبان ثابتی هستند. برخی ممکن است بیسروصدا از عدم تعادل تجاری یا بدهی شکایت کنند، اما فناوری و مهارتهای ساختمانی ارائه شده توسط چین در جای دیگری به سختی یافت میشود.
چین امیدوار است که چنین کشورهایی چارهای جز حمایت از آن در تمایلش برای معماری یک نظم جهانی جایگزین نداشته باشند.
همانطور که اخیراً نشریه حزب کمونیست بیان کرده بود طرح کمربند و جاده به ایجاد «الگوی جدیدی از حکومت جهانی» کمک خواهد کرد. در جهانی که ترامپ با آن مشکل دارد، شی هنوز فرصتهایی میبیند.
