مرسک دنبال بازارگرمی با ایران بود؟ سناریوهای لایه نفتی

طی چند روز گذشته خبری در رسانه های بین المللی منتشر شد مبنی بر اینکه شرکت فرانسوی توتال بخش نفت شرکت مرسک را به ارزش 7.45 میلیارد دلار خرید. دراین میان برخی رسانه ها اعلام کردند که عملا کار توسعه لایه نفتی پارس جنوبی در سمت ایران نیز به شرکت توتال فرانسه واگذار و  توتال یکه تاز پروژه‌های نفتی و گازی در پارس جنوبی خواهد شد؛ اگرچه باید به این امر توجه داشت که توتال فقط سهامدار مرسک خواهد بود و هویت حقوقی مرسک حفظ خواهد شد.

اما در ابتدا ببینیم به طور کلی اهداف شرکت مرسک از فروش این بخش نفتی چه بوده است و پس از آن به ابعاد این امر برای کشورهای ایران و فرانسه بپردازیم.

شرکت مرسک، غول لجستیک دنیا شامل دو بخش حمل‌ونقل و لجستیک، و انرژی است که بخش نخست شامل پنج قسمت حمل کانتینر با کشتی، ترمینال‌های تجاری، مدیریت حمل‌ونقل، پشتیبانی و ایمنی، و توسعه و ساخت کانتیر است. بخش دوم را نیز چهار حوزه نفت، حفاری، خدمات دریایی و تانکر دربر دارد. نفت مرسک، بازوی اکتشاف و تولید این هولدینگ بزرگ به شمار می‌رود که در نیمه دوم ۲۰۱۷، روزانه ۲۸۴هزار بشکه معادل نفت خام، سهم از تولید داشته است.

مرسک از مدت‌ها قبل استراتژی واگذاری کامل بخش انرژی خود و تمرکز بر حوزه حمل‌ونقل و لجستیک را در دستور کار قرار داده بود که واگذاری بخش اکتشاف و تولید، گام نخست در اجرای استراتژی مذکور به شمار می‌رود. براساس اعلام مقام‌های مرسک، ایده شکل‌دهی یک کنلگومریت که در آن بخش نفت ضربه‌گیر لجستیک و حمل‌ونقل باشد، موفق نبوده است. مرسک سال گذشته بخش انرژی را به طور کلی از حمل‌ونقل و لجستیک جدا کرد.

ارزش نفت مرسک در این معامله، ۷.۴۵ میلیارد دلار است که ۴.۹۵ میلیارد دلار آن با واگذاری ۳.۷۶ درصد از سهام توتال و ۲.۵ میلیارد دلار به وسیله انتقال بدهی از شرکت مادر به نفت مرسک صورت می‌گیرد. در واقع می توان گفت فروش به صورت راهبردی مدنظر این شرکت بوده است و این امر موضوعی نبود که مرتبط با ایران و یا قطر باشد کما اینکه این شرکت قصد فروش بخش های دیگر نفتی همچون دکل داری را نیز دارد. یکی از دلایل این امر این می تواند باشد که در لایه نفتی قطر که مرسک حضور داشت، قسمت عمده تولید مرسک بود، یعنی با از دست دادن آن و واگذاری به توتال، شدیدا درآمد این بخش افت خواهد داشت.

دلیل دوم درواقع تصمیم استراتژیکی بود که مرسک یک سال گذشته با توجه به میادین گرفت. یکی از دلایل خرید توتال، همین لایه نفتی است، مرسک بیش از دو دهه، یعنی حدود 25 سال در لایه نفتی مرسک فعالیت داشته است، تکنولوژی و تجربه بسیاری دارد، هیچ شرکت دیگری در دنیا حتی غول های نفتی این تجربه که بیش از دو دهه در این میدان با این خصوصیات فعالیت کنند و میدان را بشناسند را ندارند، و به طور قطع می توان گفت که به لحاظ استراتژیک توتال نیم نگاهی به این قضیه داشته است.

در مناقصه جدید قطر، توتال برنده شد و طبیعی است که شرکت توتال علاقه داشته باشد که این بخش را بخرد، در واقع معامله ای برد – برد برای توتال خواهد بود. اما نحوه معامله نیز به این شکل بوده است که توتال قسمتی از سهام خود را به سهامداران مرسک می دهد و همینطور بدهی که مرسک به شرکت مادر داشته یعنی شرکت مرسکی که دیگر شرکت ها زیرمجموعه آن قرار دارند، این بدهی را نیز قبول می کند که در نفت مرسک متمرکز می شود؛ بنابراین از این جهت نیز می توان گفت که معامله ای برد – برد است.

توتال فقط سهامدار مرسک خواهد بود

از جوانب دیگر نگرانی هایی نیز وجود دارد که نابجا نیستند؛ اینکه آیا هنگامی که مرسک به ایران می آید آیا هویت آن باقی می ماند یا بخشی از توتال خواهد شد؟ به هر حال نظرات متفاوتی وجود دارد، ممکن است منحل شود و یا اینکه ساختار آن زیر نظر توتال خواهد بود که احتمالا گزینه دوم اتفاق نخواهد افتاد و مرسک به فعالیت خود ادامه می دهد اما سهامدار آن شرکت توتال خواهد بود.

از سوی دیگر توتال در لایه نفتی قطر نیز فعالیت دارد و اگر همانطور که گفته شد هویت حقوقی مرسک حفظ شود، باوجود اینکه سهامدارها یکی هستند و عملا شرکت تحت کنترل است اما با یک بدنه واحد در تماس نیستیم، به این معنا که از سویی شرکت مرسک با سهامداری توتال و از سوی دیگر خود شرکت توتال قراردارد. درست است که آن شرکت به عنوان زیرمجموعه قرار م گیرد که به طور کامل لایه اطمینان بخشی نیست اما باید مدنظر آن را نیز مدنظر قرارداد.

تفاهمنامه جدیدی امضا نخواهد شد

مصطفی بهاری زاده، کارشناس حقوقی قراردادهای نفتی در گفتگو با خبرنگار «انرژی امروز» در این خصوص گفت: «اگر توتال فقط سهامدارمرسک باشد چون شخصیت حقوقی شرکت مرسک برای ما طرف قرارداد است نیاز به تفاهم نامه مجدد نیست، چون در مدیریت شرکت به صورت مستقیم دخالت نمی کند، هرچند که ممکن است در آینده ای نزدیک مدیران جدیدی منصوب شوند و استراتژی جدیدی برای آن در نظر گرفته شود، اما چون توتال به طور مستقیم طرف قرارداد نیست نیاز به تفاهم جدیدی نیست.»

بهاری زاده در ادامه گفت: « با وجود اینکه نیازی به تفاهم نامه جدید نداریم اما باید در نظر گرفت که هر یک از شرکت ها در دو طرف میدان، منافع خاصی دارند که سعی بر افزایش این منافع دارند و خواهند توانست با ارتباطات خاصی و یا تاکتیک های مورد نظر خود، این منابع را افزایش دهند.»

از سوی دیگر با بررسی مهندسی ارزش (هزینه، فایده) می توان گفت تقریبا تنها گزینه پیش رو، مرسک است چون نه تنها در ایران بلکه در دنیا تجربه لایه نفتی را این شرکت به صورت انحصاری در اختیار داشته است، بنابراین از لحاظ فنی تنها گزینه و بهترین گزینه برای ایران مرسک است.

حال این سوال پیش می آید که اگر احیانا انتقال اطلاعاتی از سمت مرسک صورت بگیرد، تاثیر آن چه خواهد بود؟ اما به نظر نمی رسد که تحت تاثیر آن مخزن افت کند، اگرچه ممکن است در بهینه سازی از آن اطلاعات استفاده کنند و این امر قابل انکار نیست، اما برخلاف چیزی که همگان تصور می کنند، داشتن اطلاعات فقط یکی از شروط لازمه برنده شدن است. باید توجه داشت که لایه نفتی سمت ایران سال ها معطل بوده است چراکه فناوری آن را در اختیار نداریم و حتی اگر ریسک انتقال اطلاعات وجود داشته باشد باید این شرکت را بپذیریم.

ادامه بازی برد- برد با مرسک

اگر لایه نفتی را توسعه داده بودیم و در جایگاهی قرار داشتیم که چند پیمانکار پیش روی ما قرارداشتند، شاید میشد گفت که نباید با مرسک بازی را ادامه داد اما در شرایط فعلی که نه تنها در ایران بلکه در دنیا گزینه دیگری وجود ندارد و ازسویی نیز در لایه نفتی بسیار عقب هستیم؛ لایه نفتی یک نفت بسیار گران و سنگین است و هزینه تولید و بهره‌برداری آن بسیار بالاست، بر این اساس تکنولوژی بسیار بالایی نیاز است که هم چاه‌های افقی و هم چاه‌های هوشمند در این لایه حفر شود که یک کار فوق‌العاده تخصصی است.

همچنین سالانه حدود 40 تا 50 درصد تولید این میدان افت خواهد کرد، بر این اساس باید مراقبت‌های جدی صورت گیرد تا جلوی سرعت افت این میدان گرفته شود، باید حجم زیادی آب به این میدان تزریق شود و تاسیسات زیادی لازم است که جلوی افت فشار گرفته شود.

علاوه بر این مذاکرات بسیار خوبی نیز با مرسک داشته ایم، و مرسک هویت نسبتا جدایی در نهایت دارد و سهامدار آن توتال است؛ اما در مجموع ادامه این روند به نفع ما خواهد بود. کما اینکه ما نمونه های بسیاری داشتیم، به طور مثال در میدن آزادگان، که شرکت نفت چین در بخش شمالی فعالیت داشت، این شرکت همزمان در میدان مجنون عراق که با میدان آزادگان مشترک است فعالیت می کرد، چین در آزادگان شمالی (برخلاف آزادگان جنوبی) عملکرد بدی نداشت، اگرچه برخی علت عملکرد بد چین در آزادگان جنوبی را سهمی دانسته اند که در آن سوی دیگر میدان داشته است؛ اما این مناقشات را می توان تا بی نهایت ادامه داد…

ارزش افزوده بالا برای توتال

ارزش نفت مرسک در این معامله، ۷.۴۵ میلیارد دلار است که ۴.۹۵ میلیارد دلار آن با واگذاری ۳.۷۶ درصد از سهام توتال و ۲.۵ میلیارد دلار به وسیله انتقال بدهی از شرکت مادر به نفت مرسک صورت می‌گیرد.

به نظر می رسد رقم 7.45 میلیارد دلار شاید بالاتر از آن رقمی باشد که بر آورد شده ارزش دارد، اما در معاملاتی که ابعاد استراتژیک دارند این اتفاق می افتد. اما به راستی چرا خریدار حاضر است این رقم را بپردازد؟ در پاسخ باید گفت ارزشی که مرسک ایجاد می کند صرفا از آن همان یک خریدار است؛ به طورمثال شرکتی همچون اکسون موبیل اگر مرسک را بخرد، ارزش افزوده زیادی ندارد یعنی اختصاصا برای توتال ارزش افزوده بالایی ایجاد می کند. حتی خرید مرسک بنا به برخی قول ها بیشتر از رقمی است که برای این شرکت به صورت عادی می ارزیده است و نشان می دهد خود توتال گزینه دیگری نداشته است.

شوآفی در کار نیست!

بنابر اعلام توتال، این قرارداد در سه‌ماهه نخست سال ۲۰۱۸ (زمستان۹۶) امضا و اجرایی خواهد شد. ارزش سهام مرسک نیز از لحظه اعلام این خبر، ۳ ۷۵ درصد رشد کرده است.

با وجودیکه بسیاری از کارشناسان بر این باورند که مرسک با طرح بحث حضور در لایه نفتی قصد بازار گرمی وافزایش قیمت برای فروش به توتال را داشته است، اما به طور قطع نمی توان گفت مرسک فقط این نمایش را اجرا کرده است تا قیمت بیشتری پیشنهاد دهد، چراکه مرسک پیش از اینکه در قطر فعالیت داشته و از دهه های پیش پیشنهاد فعالیت در ایران را داده بود اما این پیشنهاد در ایران به نتیجه ای نرسیده بود؛ علاوه بر این نیز آنطور که از مذاکرات بر می آید با جدیت کار می کند و شواهد نیز نشان می دهد که واقعا این شرکت از قدیم می خواسته که سمت ایرانی را توسعه دهد و طبیعیست که سود بسیاری را نیز برای این کشور داشته است براین اساس می توان تا حدودی بحث شوآف بودن این قضیه را رد کرد.