ازون سپر حفاظتی میان انسان و پرتو فرابنفش

لایه ازون با جذب پرتو فرابنفش خورشید، موجب ادامه زندگی بر روی کره زمین می‌شود و نابودی آن به منزله نابودی حیات انسان‌ها است.

به گزارش «انرژی امروز» پایگاه اطلاع رسانی محیط زیست (پام) نوشت: لایه ازون یا ازون‌سپهر، درلایه استراتوسفر جو زمین با غلظت بالایی از مولکول ازون قرارداد که در سده اخیر به واسطه فعالیت‌های صنعتی بشر آسیب دیده است. لایه ازون با جذب پرتو فرابنفش خورشید، موجب ادامه زندگی بر روی کره زمین می‌شود، بنابراین نابودی آن به منزله نابودی حیات انسان‌ها خواهد بود .  در سال ۱۹۸۵نمایندگان ۴۹ کشور در وین، خط مش جهانی حفاظت از لایه ازون را اتخاذ کردند، که با 21 ماده و دو الحاقیه به تصویب کنوانسیون وین رسید . پروتکل مونترال نیز حاصل تلاش حفاظت از لایه ازون است  که نمونه‌ای از همکاری‌های بین المللی موفق برای حفاظت از زمین شناخته می‌شود. تخریب لایه ازون لایه ازون می‌تواند در حضور کلر، فلوئور و یا برم تخریب شود که عمدتا به این اتفاق سوراخ شدن لایه ازون گفته می‌شود، این عناصر در برخی ترکیبات پایدار بخصوص کلرو فلوئورو کربن‌ها (CFC) که به وسیله فعالیت نور فرابنفش تجزیه شده‌اند به استراتوسفر راه یافته‌اند.  ضخامت لایه‌های ازون در نیمکره شمالی در سال، تقریبا 4% کاهش می‌یابد و حدود 4.6% از سطح زمین بوسیله لایه ازون پوشیده نمی‌شود که به آن‌ها سوراخ ازونی گفته می‌شود. سوئدی‌ها در 23 ژانویه 1978 اولین مردمانی بودند که مصرف افشانه‌ها را به دلیل صدمه زدن به لایه ازون ممنوع کردند.  در دوم آگوست 2003 نیز دانشمندان اعلام کردند که فرسایش لایه ازون به سبب ممنوعیت استفاده از کلرو فلوئورو کربن‌ها در حال کاهش است. عاملان تخریب لایه ازون در ایران  صنایع برودتى و سردکننده‌ها، سازندگان یخچال‌ها و فریزرهاى خانگى، صنعتى و تجارى، صنایع ابر و اسفنج سازى، بخش دفع آفات کشاورزى و سیستم‌هاى تهویه مطبوع، کپسول‌هاى اطفاى حریق، حلال اسپری‌هاى پاک کننده قطعات الکترونیکى و ساخت کولر خودروها از جمله کارخانجات مصرف کننده گازهای مخرب لایه ازون در کشورمان هستند. آفت‌کش و ضدعفونی کننده استفاده شده در بخش کشاورزی، افزایش مقدار گازهای گلخانه‌ای در جو و پدیده گرمایش جهانی از دیگر عوامل تخریب لایه ازون هستند. دانشمندان هشدار داده‌اند پدیده گرم شدن زمین می‌تواند تلاش‌ها برای ترمیم حفره ازون را که قرار است تا سال 2050 انجام گیرد، حدود 30سال به تعویق ‌اندازد. ضرورت حفاظت از لایه ازون اگر لایه ازون از بین برود، زندگی از کره زمین رخت بر خواهد بست، با از بین رفتن لایه حیاتی ازون؛ نسل بشری، پوشش گیاهی و حیات جانوری در مدت کوتاهی به صورت اسفباری منقرض خواهد شد. قرار گرفتن مستقیم در زیر تابش فرابنفش خورشید، باعث سرطان پوست، بروز آب مروارید، تخریب سیستم دفاعی بدن و پیری زودرس می‌شود، بنابراین لایه ازون تنها سپر حفاظتی میان ما انسان‌ها و پرتو فرابنفش خورشید است. ولی در حال حاضر با آسیب دیدن این لایه، میزان تشعشعات ماورای بنفشی که به زمین می‌رسد شدت یافته و این مسأله باعث ایجاد سرطان‌های پوست، تضعیف مکانیزم دفاعی و ایمنی بدن انسان و همچنین ایجاد آب مروارید شده است. علاوه بر این موارد آسیب دیدن لایه ازون، نظام زیست محیطی سرتاسر پهنه گیتی را دچار ناهماهنگی و عدم توازن جدی و فزاینده کرده است. پیامدهای تخریب لایه ازون تخریب و سوراخ شدن لایه ازون باعث عبور غیر قابل کنترل تابش اشعه فرابنفش خورشید می‌شود که این امر نیز سبب افزایش دمای زمین، ذوب شدن یخ‌های قطبی، افزایش آب دریاها، به زیر آب رفتن خشکی‌ها، سوختگی پوست، ابتلا به سرطان پوست، بیماری‌های چشمی، همچنین وارد آمدن خسارت عمده به جانوران و گیاهان  و بالاخره باعث انقراض زندگی تمام موجودات کره زمین می‌شود. ازون چیست؟  اشعه‌های خطرناک ماوراء بنفش با تابیدن نورخورشید مولکول های ازون را می‌شکافد ولی این لایه آن ها را مسدود می‌ کند؛ بنابراین  اگر این لایه تخریب شود، مقدار بیشتری از این اشعه‌های فرابنفش به سطح زمین خواهد رسید. لایه ازون قسمتی از استراتوسفر می باشد که حاوی گاز طبیعی ازون O3 است. ازون توانایی جالب توجهی در جذب برخی از فرکانس های اشعه فرابنفش دارد. لایه ازون زیاد چگال نیست طوریکه اگر آن را در تروپوسفر متراکم کنیم ضخامت آن تنها در حد چند میلیمتر خواهد بود. ازون در جو زمین عموما توسط شکستن مولکول دو اتمی اکسیژن به دو اتم تنها، بوسیله نور فرابنفش بوجود می‌آید طوریکه بعد از این اتفاق، اکسیژن تک اتمی با اکسیژن نشکسته ترکیب شده و لایه ازون بوجود می‌آید. مولکول ازون ناپایدار است و هنگامی که نور فرابنفش به آن برخورد می‌کند به یک مولکول اکسیژن و یک اکسیژن اتمی شکسته می‌شود؛ به این فرآیند مداوم، واکنش زنجیره‌ای ازون اکسیژن می گویند. مولکول های اکسیژن (O2) به اکسیژن اتمیک (O) تبدیل می‌شوند،اکسیژن اتمیک به سرعت با مولکول های بیشتری ترکیب شده و به  ازون تبدیل می‌شوند . بنابراین اگر لایه استراتوسفر که ازون را در دل خود جای داده نباشد، زنده بودن موجودات از جمله انسان ها ممکن نخواهد بود. اقدامات انجام شده برای حفاظت از لایه ازون ابتدا در سال ۱۹۸۵ کنوانسیون وین برای حفاظت از لایه ازن توسط سازمان ملل متحدو دیگر کشورها تدوین شد و سپس در سال ۱۹۸۷ پروتکل مونترال در سازمان ملل متحد توسط ۴۶ کشور پذیرفته شد. طبق پروتکل مونترال، کشورهای توسعه یافته تعهد کرده‌اند که به تولید مصرف مواد مخرب لایه ازن (cfcها، هالون‌ها و تتراکلرید کربن) در سال ۲۰۰۰ میلادی خاتمه دهند و کشورهای در حال توسعه را از نظر مالی و تکنیکی حمایت کنند. همچنین طبق این پروتکل مقرر شده است، کشورهای در حال توسعه نیز با ۱۰ سال تاخیر یعنی در سال ۲۰۱۰ میلادی به مصرف مواد مذکور خاتمه دهند. ایران در سال ۱۳۶۹ به کنوانسیون وین و پروتکل مونترال مرکزی ملحق شد. دفتر حفاظت لایه ازن در سال ۱۳۷۲ با همکاری سازمان حفاظت محیط زیست برنامه عمران سازمان ملل متحد تشکیل شد و به طور رسمی کار خود را از سال ۱۳۷۳ آغاز کرد. آیا حفره‌های لایه ازون قابل ترمیم هستند ؟ اگر کشورهای عضو کنوانسیون وین و پروتکل مونترال به تعهدات خود عمل کنند و مصرف مواد مخرب لایه ازون را طبق برنامه زمان‌بندی شده حذف کنند، چرخه طبیعی تشکیل ازون به حالت طبیعی خود بر می‌گردد و سوراخ‌های لایه ازون ترمیم می‌شود، البته در شرایط مناسب و مساعد دست کم ۵۰ سال طول می‌کشد تا این حفره‌ها ترمیم شوند.