مکزیکوسیتی، نماد اراده برای تغییر
مکزیک برای بعضی سرزمین کارلوس فوئنتس و اکتاویو پاز است و برای بسیاری، یادآور باندهای بزرگ تبهکاری و آدم ربایی. و برای آنان که دغدغه محیط زیست دارند، مکزیک و بخصوص مکزیکوسیتی، نماد اراده برای ساختن شهری پاک است. اما 9 13174 کیلومتر آن‌طرف‌تر از مکزیکوسیتی، شهری‌است به نام تهران، پایتخت ایران، که روزگار تنفسی‌اش چندان مساعد نیست. روزگاری شبیه گذشته نه‌چندان دور مکزیکوسیتی.
به گزارش خبرنگار حوزه توسعه پایدار انرژی امروز، مکزیکوسیتی، «آلوده‌ترین شهر زمین» به روایت سازمان ملل در 1992، با سالانه 1000 فوتی و 35 هزار بستری در بیمارستان، رکورد شکسته بود. در واقع شهرت مکزیکوسیتی به بزرگی‌اش، به تاریخ‌اش، به مردمان خون‌گرم‌اش و به هوای آلوده‌اش بود. مشهور است که هوای مکزیکوسیتی در طول یک نسل، از پاک‌ترین هوای دنیا، تبدیل به کثیف‌ترین آن شد. افزایش مرگ و میر کودکان، تعطیلی مدارس، بیماری‌های قلبی و تنگی نفس، در مکزیکوسیتی عمومیت داشت. می‌گویند حتی پرندگان در حال پرواز هم از بین رفتند.
و حالا هرکسی قادر است آتشفشان‌های پوشیده از برف مکزیکوسیتی را ببیند و مردم‌اش الگوی جهان در حال توسعه باشند. شهروندان مکزیکوسیتی در سال ۱۹۹۹ تنها ۸ روز هوای سالم تنفس کردند. شمار روزهای پاک در این کلانشهر در سال ۲۰۱۲ اما به ۲۳۷ روز رسید.
جنگ تمام عیار با ریشه آلودگی
شاید به جرات بتوان دلیل موفقیت مکزیکوسیتی در مهار آلودگی را حمله مستقیم آن به ریشه علل آلودگی هوا دانست. مکزیکوسیتی در 2013 توانست جایز کیفیت هوای گروه C40 مدیریت اقلیم شهرها را از آن خود کند.
اصلی‌ترین برنامه‌های کاهش آلودگی هوا در مکزیکوسیتی عبارت بودند از:
1- کاهش استفاده از خودروهای شخصی: برنامه «امروز خودروی من حرکت نمی‌کند».
2- کنترل کیفیت خودروها.
3- تغییر سوخت، Pemex شرکت نفت مکزیک، برای تولید سوخت کم‌سولفور، 3 9 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری کرد.
4- کاربرد اجباری مبدل‌های کاتالیستی
5- گسترش ناوگان حمل و نقل عمومی با یازده خط مترو و واگن‌های برقی با استاندار خطوط ریلی پاریس و مونترال
6-ایجاد پیاده‌راه‌ها و تشویق دوچرخه‌سواری
7- خروج کارخانجات و پالایشگاه‌ها از شهر
وارونگی دما، پرده‌ای سمی از هوای کثیف را بر روی یک شهر کثیف گسترده بود که تجسم واقعی آخرالزمان داستان « شهر مَکِستیکو» کارلوس فوئنتس بود. «من راه می‌روم اما جلو نمی‌روم. شهر مرا احاطه کرده است. من به هوا نیاز دارم». باید کاری انجام می‌شد. پس دولت دست‌به کار شد. اما هیچ کدام از این اقدامات به سادگی نوشتن آن‌ها در این مقاله نبود‌ه‌اند.
مکزیکوسیتی یکی از بزرگ‌ترین شهرهای جهان است که دود حاصل از 6 3 میلیون دستگاه خودرو عمده منبع آلایندگی آن است. بیشترین مصرف انرژی در این شهر مربوط به حمل و نقل شهری است و بزرگ‌ترین منبع تامین انرژی در مکزیک، سوخت‌های فسیلی. تمام آلاینده‌ها در داخل شهر مهر و موم می‌شوند.
راهی خواهیم یافت
در 2000، مسوولان محیط زیست عهده‌دار برنامه بهبود درازمدت و خوشبینانه کیفیت هوا شدند، برنامه PROAIRE 2002-2010. این برنامه پرسش‌هایی مطرح می‌کرد: درک مردم از آلودگی هوا چیست؟ تاثیر آن بر مردم چیست؟ مردم برای هزینه کردن برای هوای پاک چقدر رغبت دارند؟ چطور می‌توان انگیزه کمک به حل این مشکل را در مردم ایجاد کرد؟
دولت مکزیک برای پاسخگویی به این سوالات به کمک‌های مرکز تحقیق و توسعه بین‌المللی کانادا و صندوق اعتباری هلند از طریق بانک جهانی و سازمان بهداشت پان‌آمریکن متوسل شد. بیش از 20 محقق از هشت سازمان علمی، دولتی، خیریه و غیردولتی از مکزیک، هلند و ایالات متحده گرد هم آمدند تا یافته‌ها را آنالیز کنند تا بلکه احساس مردم را نسبت به آلودگی هوا درک کنند.
پس از آن با استفاده از داده‌های شبکه بسیار خبره نظارت بر هوای مکزیک، یک مدل برای تماس با آلودگی توسعه یافت. احتراق ناقص سوخت، باعث تشکیل دود سیاهی بر سر شهر می‌شود که علاوه بر جلوگیری از تابش نور خورشید، باعث ایجاد مشکلات ریوی هم می‌شود. وارونگی دما در زمستان، بدترین زمان آلودگی در مکزیکوسیتی است. اما بدترین موضوع این است که ساکنان مکزیکوسیتی به علت وجود ذرات دود قدرت بویایی خود را از دست می‌دهند.
قدم به قدم: پاسخ به سوالات
هزینه‌های آلودگی در مکزیکوسیتی با تاکید بر هزینه‌های پزشکی و کاهش بهره‌وری مورد ارزیابی قرار گرفت. طراحان کیفیت هوا، اپیدمیولوژیست‌ها، متخصصان بهداشت، اقتصاددانان و آمارشناسان مزایای بهداشتی گسترده و میل و رضایت عمومی برای هزینه کردن برای سلامتی را بررسی کردند.
و نتیجه: در 2011، آلودگی هوا در مکزیکوسیتی مسوول 75 درصد هزینه‌های زیست‌محیطی بود، یعنی چیزی در حدود 5 درصد GDP.
اگر مردم بزرگ‌ترین عامل آلودگی هوا هستند باید درپاکسازی آن هم سهیم باشند. پرسش‌نامه‌هایی تهیه شد و جواب‌ها جالب بود: 30 درصد از مردم گزارش دولت مبنی بر آلودگی هوا را دروغ می‌دانستند و 30 درصد مردم کاهش آلودگی هوا را کاری مربوط به خود دولت می‌خواندند. 40 درصد از مردم از هیچ‌کدام از برنامه‌های دولت برای کاهش آلودگی هوا خبر نداشتند. بسیاری کارخانجات را عامل آلودگی و فقط تعداد کمی از مردم خودروها را منبع 75 درصد آلودگی هوا دانستند. آن‌ها می‌گفتند مشکل جای دیگری است. منبع مشکل در این شهر نیست. «خودروی من و خانواده من مقصر نیستند».
زنان خط مقدم جنگ با آلودگی هوا
وقتی مردم بخشی از مشکل هستند، پس باید برنامه‌ای جدید تنظیم شود. این بخش از برنامه را انجمن زنان عهده‌دار شد. بالا بردن آگاهی زنان یعنی افزایش تصمیم‌گیری اجتماعی و خانوادگی آن‌ها. دولت کاملا به نقش زنان در مهار آلودگی هوا ایمان داشت. سعی دولت برآن است که تعدا خودروهای خیابان‌ها را کم کند و مردم را مجبور به استفاده از سیستم حمل و نقل عمومی شهر نماید. بسیاری از مردم از مخمصه‌ای که در آن گرفتار آمده‌اند آگاه نیستند. مردم این شهر رانندگی را به نفس کشیدن ترجیح می‌دهند. فقدان آموزش عمومی ریشه در فقدان دسترسی به اطلاعات توسط شهروندان دارد. در مکزیکوسیتی 3 میلیون خودرو تردد می‌کنند که یک سوم آن‌ها بیش از 20 سال عمر دارند. شهرسازی گیج کننده، ترافیک بغرنج و آلودگی سرسختانه هوا سه چالش بسیار مهم پنجمین شهر بزرگ جهان است. مکزیکوسیتی می‌تواند الگویی باشد برای دیگر شهرهای بزرگ دنیا با مشکلات مشابه.
مبارزه هنوز ادامه دارد
قراردادی بین محققان هاروارد و مسوولین محیط زیست شهر منعقد شده است که در 5 سال آتی به ارزیابی مزایای اقتصادی و بهداشتی دو دهه بهبود کیفیت هوا بپردازند. آن‌ها فعلا مشغول جمع‌آوری اطلاعات مربوط به بیماری‌های تنفسی هستند. در بخش اقتصادی هم بررسی اطلاعات مربوط به کاهش بهره‌وری حاصل از تعطیلی مدارس، مرخصی از کار و … را برعهده دارند.
موسسه هاروارد برنامه‌ای دارد به‌نام TUT که به بررسی نقش رهبران سیاسی در حمل‌ونقل مبتکرانه می‌پردازد. «حمل‌ونقل فقط یک مشکل فنی نیست، یک مسله سیاسی است».
