«بدون خودرو»؛ اما در روز تعطیل؟!

۲۲سپتامبر «روز جهانی بدون خودرو» نامگذاری شده است و هدف از اجرای این طرح ترویج استفاده از سیستم حمل و نقل عمومی، دوچرخه سواری، و راه رفتن است.

اهداف اولیه پیدایش چنین روزی تنها نگرانی‌های زیست محیطی نبوده است. اعتراض‌های اجتماعی و جنبش‌های سیاسی نیز با این روش مقاصد خود را بیان می‌کردند، اما رفته رفته جنبه زیست محیطی این حرکت پررنگ و به جریانی بین‌المللی در حمایت از محیط زیست تبدیل شد به طوری که نشستی در تولدوی اسپانیا در این خصوص برگزار شد.

یک نهاد مدنی نیز به طور غیررسمی مسوولیت حمایت و پشتیبانی از برگزاری روز بدون خودرو را در جهان به عهده گرفت. بعد از آن اولین کمپین «در شهر، بدون ماشین من» را راه اندازی کرد و بعد از آن کمپین‌هایی از این دست سراسر اروپا را فرا گرفت. در سال ۲۰۰۰ روز بدون خودرو به روزی جهانی تبدیل شد.

به گزارش خبرنگار توسعه پایدار «انرژی امروز»، روز جهانی خودرو World Car Free Day از مردم می‌خواهد که یک روز خودروهای خود را کنار گذارند و پیاده یا با وسایل نقلیه عمومی رفت و آمد کنند. هرچند شاید بتوان زایش این ایده را به بحران نفتی سال 1973 نسبت داد اما ساختار نظامند آن از سال 1994 شکل گرفت. کنسرسیوم روز جهانی بدون خودرو هم از سال 1995 تشکیل شد.

بوگوتا، پایتخت کلمبیا بزرگترین روز بدون خودرو را در جهان اجرا می‌کند آن هم در یکی از روزهای کاری هفته و در تمامی شهر به طور کامل اجرا می‌شود. در جاکارتا، پایتخت اندونزی و یکی از شلوغ ترین شهرهای جهان نیز از سال ۲۰۰۷ این طرح در تعدادی از خیابان‌های اصلی شهر اجرا می‌شود و از ورود خودروها به این خیابان‌ها جلوگیری به عمل می‌آید.

چنین مناسبت‌هایی در ایران نیز پا به پای برنامه‌های جهانی اجرا می‌شود. البته با کمی تغییر و تبدیل و کمی ساده‌سازی!

اگر در کلمبیا این مراسم در یک روز کاری هفته برگزار می‌شود، در ایران چنین مراسم‌هایی در روز تعطیل هفته برگزار شده است و در آن مسوولین از وسایل نقلیه عمومی استفاده می‌کنند و گاه پای درد و دل مردم هم می‌نشینند. این مراسم در ایران، به همت وزارت راه و شهرسازی، شرکت عمران و بهسازی شهری ایران و شهرداری تهران برگزار می‌شود.

امسال هم مراسم روز بدون خودرو در تهران برگزار شد و دو مسوول شاخص در این مراسم شرکت کردند: عباس آخوندی، وزیر راه و شهرسازی و نجفی شهردار تهران.

وزیر راه و شهرسازی به اتفاق هیات همراه از وسایل نقلیه عمومی مانند مترو برای رفتن به محل کارش استفاده کرد. 

آخوندی با حضور در ایستگاه مترو قیطریه از این مدل حمل و نقل درون شهری پاک استفاده و در پویش جهانی روز جهانی روز بدون خودرو شرکت کرد.

وزیر راه و شهرسازی حرکت خود را از ایستگاه مترو قیطریه آغاز کرد و پس از پیاده شدن در ایستگاه ۱۵ خرداد همراه با تعدادی از معاونان خود به صورت پیاده از محله‌های باب همایون، صوراسرافیل، ناصرخسرو، مروی، بازارچه عودلاجان و خیابان ۱۵ خرداد بازدید کرد.

وی در این مراسم گفت: تاکنون شهرسازی به صورت خودرو محور انجام می‌شده و ما شهرسازی ریل‌پایه را در دستور کار قرار داده و ترغیب می‌کنیم که در این خصوص، دو دهه باید تلاش کرد.

وزیر راه و شهرسازی تاکید کرد: دولت، شهرداری و مردم باید به این تحول بنیادین توجه کنند زیرا از طریق شهرسازی ریل‌پایه میزان دسترسی، ایمنی و آرامش روانی بهتر می‌شود.

به گفته آخوندی، روزانه حدود یک میلیون و ۲۰۰ هزار نفر از حومه به شهر تهران سفر می‌کنند که ۹۸ درصد این سفرها با خودروی شخصی انجام می‌شود.

بر همین اساس، آخوندی صندوق توسعه ملی را یکی از پیش‌ران‌های توسعه حمل و نقل ریلی دانست و گفت: طرح‌های ارایه شده از سوی وزارت راه و شهرسازی برای توسعه حمل و نقل ریلی حدود ۲۸ میلیارد دلار به سرمایه‌گذاری نیاز دارد که این عدد باید مورد توجه دولت و مجلس قرار گیرد.

محمد علی نجفی،‌ که به تازگی در قامت شهرداری تهران جانشین محمدباقر قالیباف شده است، هم به مناسبت روز جهانی بدون خودرو با استفاده از مترو از ایستگاه میرداماد به ایستگاه متروی امام خمینی (ره) آمد و از آنجا به همراه معاونین خود و تعدادی از اعضای شورای شهر به سمت خیابان بهشت رفت.

در این سفر شهردار تهران خبر خوبی هم برای متروسوارها داشت با این موضوع که در نظر داریم تا هرچه زودتر سر فاصله قطارهای مترو را کاهش دهیم تا از 5 دقیقه به 3 دقیقه برسد.

به گفته نجفی قرار است یک هزار واگن جدید به سیستم حمل و نقل عمومی تهران اضافه شود. و با این حساب، نجفی امیدوار است تردد با مترو به پنج میلیون مسافر در روز برسد.

او از ورود اتوبوس‌های جدید از مجارستان تا سه ماه آینده هم خبر داد.

چرایی توجه به روز بدون خودرو در ایران

براساس اعلام وزارت راه و شهرسازی، تعداد خودروهای ایران از مرز 19 میلیون دستگاه عبور کرده است و در کنار این تعداد خودرو، 12 میلیون موتورسیکلت هم در خیابان‌ها و جاده‌ها تردد می‌کنند.

آنطور که آمارها می‌گویند مصرف سوخت هیچ کدام از خودروهای ساخت داخل کمتر از 6.5 لیتر در هر صد کیلومتر نیست و این میزان مصرف سوخت حتی در خودرویی مثل زامیاد به 13 لیتر هم می‌رسد.

بر اساس آنچه که روابط عمومی شرکت ملی پخش فرآورده‌‌های نفتی اعلام کرده است در 16 شهریورماه مصرف بنزین خودروها به 104 میلیون و 700 هزار لیتر رسید.

این میزان مصرف بنزین علاوه بر تولید آلاینده‌های هوا که امروزه گریبان‌گیر هوای شهرهای کشور شده است و معضلات بهداشتی فراوانی را برای ساکنین این مناطق به وجود آورده است، بار مالی فراوانی هم از نظر تولید و مصرف انرژی در کشور دارد.

به هزینه‌هایی که در اثر مصرف این میزان بنزین برای کشور تولید می‌شود باید هزینه‌های بالای درمان بیماری‌های ناشی از آلودگی هوا، هزینه ناشی از ترافیک و ساعات مفیدی که در ترافیک‌های سنگین هدر می‌رود، هزینه‌های ناشی از آلودگی هوا بر محیط زیست، و از سویی ایجاد گازهای گلخانه‌ای و تاثیر بر تغییرات اقلیم و در نتیجه بار مالی تغییرات اقلیم بر محیط زیست انسان و جانداران را نیز باید اضافه کرد.

به تجربه ثابت شده است که حتی گسترش طرح‌های زوج و فرد و طرح ترافیک نتوانسته است در زمینه کنترل استفاده از خودروی شخصی تاثیرگذار باشد.

شاید اولین دلیل این عدم تاثیر، ‌فرهنگ اشتباه حاکم بر عامه مردم برای استفاده از خودروی شخصی است. فرهنگی که به راحتی در کشورهای توسعه یافته هم پای توسعه و تولید خودروهای کم‌آلاینده، رویه حاکم بر جامعه هم به سوی استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی پیش می‌رود.

از دیگر دلایل عدم استقبال مردم از این نوع طرح‌ها را می‌توان به کمبود وسایل نقلیه‌ای چون اتوبوس و مترو و تاکسی در شهرها مربوط دانست.

به هر روی برگزاری مراسم‌هایی چون روز بدون خودرو در ایران بایستی همراه با پیش‌زمینه‌ها و ایجاد زیرساخت‌های مناسب برای بهره‌مندی عموم مردم از وسایل حمل و نقل عمومی همراه باشد.

ساختار توسعه شهری نیز در این برنامه‌ها جایگاه ویژه‌ای دارد به طوری که به اذعان کارشنان طراحی شهری، شهر تهران و اکثر کلانشهرهای ایران،‌ خودرو محور بوده است. دلیل واضح این گفته، رشد قارچ گونه بزرگراه‌های عریض و طویلی است که گویی این روزها به عنوان المان رقابتی برای تمام شهرهای ایران در حال پیاده شدن است.

 آن هم بر اساس این باور غلط که رشد بزرگراه‌ها و توسعه تقاطع غیر هم سطح بزرگ و تونل‌ها و پل‌ها مشابه آنچه که در پایتخت اتفاق افتاده است، نشانه‌های بارز رشد و پیشرفت کلانشهرهای ایران است. بزرگراه‌ها و پل‌ها و تونل‌هایی که احتمالا در کمتر موردی به نیاز واقعی به وجود آن‌ها برای شهرها توجه شده و برعکس به عنوان شعارهای پوپولیستی در انتخابات شوراها، شهرداری‌ها، نمایندگان مجلس و حتی انتخابات ریاست جمهوری تبدیل شده است.

نمونه مشخص این شعارها،‌ در ساخت بزرگراه صدر و استفاده ابزاری از این بزرگراه در تبلیغات انتخاباتی محمد باقر قالیباف بود که امیدوار بود در صورت پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری، تمام ایران را تهران نماید.

با نگاهی موشکافانه به شعارهای پوپولیستی این چنینی، مشخص است که برای بسیاری از مسولین شهری در ایران طراحی بر اساس معیارهای جهانی هیچ گونه جایگاهی در برنامه‌ریزی‌های شهری آنها ندارد.

نمونه‌های جهانی برنامه‌ریزی‌های استاندارد شهری را در توکیو می‌توان سراغ گرفت. شهری که به توسعه‌یافتگی شبکه مترو و برخورداری از شبکه مویرگی گسترده در زیر زمین، در جهان مشهور است.

اولین خط متروی توکیو در سال 1927 و در جریان رشد سریع شهری پایتخت ژاپن راه‌اندازی شد و به کار افتاد. نیم قرن پیش یعنی در سال 1964 مونوریل توکیو هم راه‌اندازی شد. قطارهای متروی توکیو هر 3 دقیقه یک بار و در ساعات اوج مسافر هر 35ثانیه یک بار در ایستگاه مسافر سوار می‌کنند.

بر اساس تازه‌ترین آمارهای منتشر شده، سهم مترو از سفرهای درون‌شهری توکیو 30.3درصد و سهم مترو تهران حدود 18 درصد است. همچنین میزان سفرهای روزانه با مترو توکیو حدود 7 میلیون و در تهران حدود 5 3 میلیون یعنی نصف توکیو است.