بازار نفت در سه‌ماهه سوم 2017 به تعادل می‌رسد

لیلا ابراهیمیان، خبرنگار نفت و توسعه «انرژی امروز»سال 2017 برای بازار نفت، سال باثباتی خواهد بود؛ این نتیجه تصمیمی است که کشورهای عضو اوپک و غیراوپک باهم گرفته‌اند. مهدی عسلی، مدیرکل سابق مجامع انرژی و امور اپک وزارت نفت، دراین‌باره به «انرژی امروز» می‌گوید: «کشورهای غیراوپک مایل هستند با کاهش تولید اوپک قیمت‌های نفت افزایش یابد تا آن کشورها ضمن افزایش سهم بازار خود و اشغال بازار نفت اعضای اوپک از قیمت‌های بالاتر نیز سود ببرند. روسیه نیز از این رویکرد عمومی مستثنی نیست.» او معتقد است: روسیه در تاریخ تعاملات خود با اوپک سابقه قوی از پایبندی به تعهدات خود نشان نداده است.

ارزیابی شما از چشم‌انداز بازار نفت در سال جدید میلادی چیست؟به طور کلی انتظار می‌رود بازار نفت در سال 2017 میلادی باثبات‌تر از سال قبل باشد. زیرا اوپک و برخی از کشورهای تولیدکننده غیراوپک توافق کرده‌اند تا بخش از تولید خود را کاهش دهند و از سوی دیگر برآورد شده است تقاضا در حد افزایش سال قبل و یا کمی بیشتر از آن (حدود 1.2 میلیون بشکه در روز) افزایش پیدا کند. در نتیجه تقاضا برای نفت اوپک بیش از عرضه نفت اوپک بوده و به‌تدریج مازاد نفت انباشت‌شده در انبارهای تجاری نفت شروع به کاهش می‌کند که به تقویت بازار منجر می‌شود. اگر کشورهای اوپک و ‌غیراوپک به تعهدات خود عمل کنند؛ انتظار می‌رود تا سه ماهه سوم سال 2017 مازاد انبارهای تجاری نفت نسبت به متوسط پنج سال گذشته حذف شده و بازار به تعادل برسد که موجب تقویت بازار نفت خواهد شد.

چه شرایط و عواملی منجر به توافق اوپک شد و تا چه حد این توافق راپایدار می‌دانید؟راهبرد سهم بازار که در کنفرانس دسامبر سال 2014 اوپک و با اصرار عربستان اتخاذ شد خروج تولیدکنندگان پرهزینه از بازار نفت و تقویت سهم بازار اوپک را هدف اصلی خود قرار داده بود؛ اما با سقوط قیمت‌ها به زیر 30 دلار در هربشکه در اوایل سال 2016 هنوز بخش بزرگی از تولیدکنندگان نفت غیرمتعارف در امریکا به تولید خود ادامه دادند (در واقع، در اوایل سال 2016 نسبت به اوج تولید غیرمتعارف در جولای 2015 تنها حدود 700 هزار بشکه از تولید این تولیدکنندگان نفت شیل کاهش پیدا کرد). در نتیجه معلوم شد که راهبرد یادشده عملا با شکست مواجه شده است. از سوی دیگر هم عربستان، علیرغم افزایش تولید، و هم کشورهای دیگر اوپک مقادیر متنابهی از درآمدهای نفتی خود را از دست دادند و در نتیجه کسری بودجه این کشورها افزایش و رشد اقتصادی آنها کند شد. همچنین با لغو تحریم‌ها علیه ایران عربستان متوجه شد که ایران و عراق به افزایش تولید خود ادامه خواهند داد که ممکن است بازارهای خود را از عربستان بازپس بگیرند. علاوه بر آن به نظر می‌رسید عربستان قادر به حفظ سطح تولید خود در سطح 10.7 میلیون بشکه در روز نبوده و شروع به کاهش ظرفیت مازاد تولید و نیز برداشت از انبارهای روی زمینی خود کرده بود. همه اینها موجب شد عربستان و کشورهای همراه او از اوایل سال 2016 میلادی ابتدا خواستار فریز (توقف رشد) نفتی و سپس کاهش تولید کشورهای اوپک و ‌غیراوپک شوند. تنها مشکل عربسنان آن بود که ایران، عراق و روسیه را نیز با برنامه فریز و سپس کاهش تولید نفت با خود همرا کند تا این کشورها بازارهای نفت عربستان را اشغال نکنند. با این‌حال ایران موفق شد با یک دیپلماسی توانمند نفتی از کاهش نفت در برنامه اوپک مستثنی شده و تا 100 هزار بشکه نیز به تولید خود بیفزاید.به نظر می‌رسد این توافق با توجه به نیاز عربستان و روسیه و تا حد زیادی عراق یه بهبود قیمتهای نفت پایدار باقی بماند و از ماه‌ها قبل نیز عربستان و کشورهای عضو اوپک حاشیه جنوبی خلیج فارس شروع به کاهش تولید خود کرده و به مشتریان خود نیز اطلاع داده‌اند که عرضه خود را کاهش خواهند داد.

درباره مواضع روسیه و پایبندی آن به توافق اخبار متناقضی شنیده می‌شود، آیا این کشور به توافق با اوپک همراه خواهد ماند یا نه؟واضح است که هر کشور ‌غیراوپک مایل است با کاهش تولید اوپک قیمت‌های نفت افزایش یابد تا آن کشورها ضمن افزایش سهم بازار خود و اشغال بازار نفت اعضای اوپک از قیمت‌های بالاتر نیز سود ببرند. روسیه نیز از این رویکرد عمومی مستثنی نبوده و در تاریخ تعاملات خود با اوپک سابقه قوی از پایبندی به تعهدات خود نشان نداده است. در این دوره از مذاکرات نیز روسیه ابتدا و در نوامبر سال گذشته تولیدات و صادرات خود به ارقام کم‌سابقه‌ای بالا برد تا اگر بخواهد با برنامه کاهش تولید همکاری کنند؛ در واقع به سطوح قابل تداوم تولید در حد 11 میلیون بشکه در روز باز گردد. در ضمن قول همکاری روسیه با اوپک برای کاهش از تولید آن کشور نه از کاهش تولید مستقیم بلکه کاهش از محل تنزل طبیعی نرخ تولید طبیعی تولید است. روسیه با حدود 11 میلیون بشکه تولید در هر سال ناگزیر از افزایش تولید در سط 800 هزار بشکه است (هفت تا هشت درصد نرخ کاهش بازیافت تولید) تا جایگزین کاهش طبیعی تولید شده و سطح تولید خود را ثابت نگهدارد. با توجه به کاهش سرمایه‌گذاری‌ها در ایجاد ظرفیت‌های جدید تولید در روسیه در سه سال گذشته به دلیل کاهش قیمت‌های نفت و پیش‌بینی IEA نسبت به ثابت ماندن سطح تولید روسیه در سال 2017 انتظار می‌رود روسیه برای همکاری با اوپک که متضمن افزایش قیمت‌های نفت و کمک به آن کشور برای تأمین کسری بودجه دولت است؛ تنها برای جبران بخشی از کاهش طبیعی تولید تلاش کرده و اجازه دهد تا 300 هزار بشکه از عرضه نفت روسیه از چاه‌هایی که بازدهی کمتری دارند، کاهش یابد تا با درآمد بیشتر حاصل از صادرات نفت بتواند در زمانی که برای توافق اعلام‌شده ظرفیت تولید خود را به حد مورد انتظار خود رسانده و منتظر فرصت مناسب برای افزایش سهم خود از بازار نفت بماند. چرا تولیدکنندگان اوپک به‌جای کاهش صادرات روی کاهش تولید به توافق رسیدند؟ این مسئله چه تأثیری بر روی قیمت‌ها در درازمدت خواهد داشت؟اوپک همواره بر روی کاهش تولید خود سیاستگذاری می‌کند و نه سطح صادرات کشورهای عضو. بازار نفت شبیه استخری است که هر افزایش (کاهش) تولید در هر نقطه جهان سطح آن را افزایش (کاهش) و هر افزایش (کاهش) تقاضا سطح استخر را کاهش (افزایش) می‌دهد؛ بنابراین، کاهش تولید نفت این کشورها بلافاصله منتهی به کاهش عرضه صادرات آنها می‌شود. از سوی دیگر، نه‌تنها کنترل سطح تولید کشورها آسان‌تر از صادرات آنها است. اصولا تصمیم‌گیری برای کاهش صادرات با مقررات سازمان‌های بین‌المللی مانند WTO مغایرت داشته و عملی برخلاف توسعه تجارت بین‌المللی تلقی خواهد شد، در حالیکه کاهش تولید نفت کشورهای عضو در واقع ابراز این نکته است که اعضای اوپک حاضر به برداشت از منابع طبیعی مهم خود در این قیمت نازل نیستند و تا بهبود سطح قیمت‌ها تولید خود از منابع نفت خود را کاهش می‌دهند.

تأثیر تغییر دولت آمریکا و روی کار آمدن ترامپ را بر معادلات انرژی و به‌ویژه قیمت نفت چه می‌دانید؟آقای ترامپ در دوران مبارزه انتخاباتی سخنان ضدونقیضی در مورد نفت بر زبان آورده است که در صورتی که این اظهار نظرها بصورت سیاست‌های انرژی در آن کشور اجرا شود؛ نتایج دامنه‌داری خواهد داشت. برای مثال آزادسازی فعالیت‌های اکتشاف و توسعه و برداشت نفت و گاز  در اراضی دولت فدرال آمریکا چنانچه با کمک‌ها و انگیزه‌های مالی مانند کاهش مالیات‌ها برای این بنگاه‌های انرژی همراه شود؛ مسلما به افزایش تولید نفت و گاز در آمریکا منتهی می‌شود. از سوی دیگر، وضع تعرفه‌ها به واردات نفت از کشورهای اوپک می‌تواند قیمت نفت و فراورده‌های نفتی را در آمریکا افزایش و در خارج از آمریکا به‌شدت کاهش دهد؛ زیرا کشورهای عضو اوپک صادرکننده نفت به آمریکا (در حال حاضر روزانه بطور متوسط 3.7 میلیون بشکه توسط اعضای اوپک به آمریکا صادر می‌شود) ناگزیر خواهند بود نفت خود را در بازارهای دیگر مانند جنوب شرقی آسیا بفروشند که قیمت‌ها را در این بازارها کاهش خواهد داد. هم اینطور است سایر سیاست‌های اظهارشده از سوی آقای ترامپ مانند عدم‌توجه به تعهدات ناشی از Cop21 پاریس در سال 2015 که امریکا را به‌عنوان یکی از بزرگترین انتشاردهندگان گازهای گلخانه‌ای از این معاهده کنار می‌کشد. در این صورت دیگر کشورهای انتشاردهنده گازهای گلخانه‌ای نیز تشویق خواهند شد تعهدات خود در قبال معاهده مزبور را نادیده بگیرند که یک شکست و عقب‌نشینی برای جهان از نظر کنترل عواقب تغییرات اقلیم و گرمایش کره زمین خواهد بود که کشورهای خاورمیانه و شما آفریقا از جمله ایران را بیشتر از سایر مناطق متأثر خواهد کرد.

پیش‌بینی شما از سقف افزایش قیمت‌ها در سال 2017 چیست؟ آیا انتظار قیمت بیش از 60 دلار هم ممکن است؟ نقش اوپکی‌ها در این زمینه چه خواهد بود؟اکثر مؤسسات اقتصادی و انرژی که معمولا به برآورد قیمت نفت می‌پردازند متوسط قیمت نفت در سال 2017 را بین 50 الی 60 و در حد متوسط 55 دلار در هر بشکه دانسته‌اند. برای مثال سایت investing.com میانگین برآورد قیمت نفت برای سال 2017 را حدود 55 دلار با تغییراتی در فصل‌های مختلف گزارش کرده است. اگر رشد اقتصادی (مخصوصا در کشورهای در حال توسعه بزرگ مانند چین و هند) قوی‌تر از حد برآورد شده باشد؛ طبعا تقاضا برای نفت بیشتر از برآوردها بوده و قیمت‌های نفت را تقویت خواهد کرد. همین طور است چنانچه عرضه ‌غیراوپک کمتر از میزان برآورد شده تحقق یابد که موجب کاهش عرضه کل و تقویت بازار خواهد شد و امکان آن هست که در ماه‌هایی حتی فراتر از 60 دلار نیز برسد، هرچند احتمال آن با توجه به حجم عظیم انبارهای تجاری نفت در دنیا کم است. نقش اوپک آن است که از قیمت مطلوب خود که در حال حاضر بین 55 تا 60 دلار در هربشکه برآورد می‌شود؛ دفاع کند. یعنی با کاهش تولید خود در حد تعهدات کشورهای عضو تلاش کند قیمت‌های نفت در در محدوده یادشده قرار دهد. حال چنانچه قیمت‌های برای ماه‌های متوالی بالاتر از 60 دلار و یا پایین‌تر از 50 دلار باقی ماند؛ اوپک می‌تواند در کنفرانس بعدی خود برای اقدام مناسب تصمیمگیری کند. باید توجه کرد که قیمت‌های ناپایدار بالا به نفع اوپک نیست زیرا با ورود تولیدکنندگان ‌غیراوپک به بازار و اشباع بازار از نفت با سقوط قیمت‌ها مواجه خواهیم شد که مدت زمانی طولانی برای خنثی کردن مازاد عرضه و اعاده قیمت‌های مناسب لازم خواهد شد.

افزایش قیمت‌ها با افزایش تعداد دکل‌های حفاری آمریکا و دیگر تولیدکنندگان نفت شیل همراه شده است. آیا این عامل می‌تواند زمینه کاهش قیمت‌ها را فراهم آورد؟.طبعا اگر افزایش فعالیت دکل‌های نفت موجب افزایش زیاد تولید نفت غیرمتعارف و عرضه کل نفت در دنیا شود؛ تقاضا برای نفت اوپک کاهش یافته و قیمت‌های نفت مانند سال‌های 2014 و 2015 سقوط خواهد کرد. البته این موضوع ممکن است چندین ماه طول بکشد و در این فرصت لازم است اوپک بازارهای نفت را به دقت رصد کند تا در صورت لزوم تصمیم‌های مناسب برای تعادل بازار اتخاذ کند.