چرا آوار می‌سوزد؟
وقتی گازوئیل از طبقه یازدهم به پایین جاری می‌شود، هرآنچه قابلیت چرب شدن و جذب مایع را داشته باشد، آغشته می‌کند و در حضور شعله این مواد مانند مشعل عمل می‌کنند.
بهزاد احمدی‌نیا در کانال تلگرامی «از نفت چه خبر ؟»نوشت:
از مقدمه و توضیح آنچه در چهارراه استانبول تهران در روز 29 دی ماه 1395 در هنگام اذان ظهر رخ داد می‌گذرم زیرا چرایی آن مهم‌تر است. هرکس که در حوزه مهندسی فعالیت، تحصیل یا مطالعه کرده باشد به‌خوبی می‌داند که رخدادهایی از این دست بدون شک ناشی از این است که عده‌ای کار خود را درست انجام نداده‌اند یا به عمد و به دلیل فسادهای گوناگون از انجام وظیفه شغلی و تحصیلی‌شان طفره رفته‌اند. در ادامه این مطلب، به دو موضع خواهم پرداخت، نخست این‌که گازوئیل چه نقشی در فاجعه دارد؟ و دوم این‌که قوانین درباره مخازن سوخت در ساختمان‌های غیرصنعتی چه می‌گویند؟ پاسخ به این پرسش که چه کسانی مسئول و مستحق محاکمه و بررسی در این زمینه هستند، با خوانندگان خواهد بود که امیدوارم در میان آنها هنوز هم مسئولی مسئولیت‌پذیر حضور داشته باشد.
در میان اظهارنظرهای مقامات رسمی و مرتبط، که البته تعدادشان چندان زیاد نبود، چند مورد از جمله اظهارات چمران، عضو شورای شهر تهران در شبکه ششم سیما، به موضوع وجود مخازن سوخت چند هزار لیتری گازوئیل در طبقات فوقانی ساختمان پلاسکو اشاره‌ای شد. در ویدئوهای منتشر شده از زوایای مختلف که در لحظات فروریختن ساختمان دیده می‌شود، حداقل یک انفجار بزرگ در طبقه دهم یا یازدهم ساختمان پلاسکو در ضلع جنوب شرقی دیده می‌شود که طی کمتر از یک دقیقه بعد از این انفجار، ساختمان به طور کلی تخریب شد. با کنار هم گذاشتن اظهارات برخی مسئولان و درنظر گرفتن این واقعیت که این ساختمان مجهز به گاز شهری نبود، همچنین با ابعاد بزرگی که این انفجار داشت، می‌توان با دقت مناسبی آن را ناشی از یک مخزن سوخت چندهزار لیتری درنظرگرفت.
گازوئیل، سوخت دوزخ
زیرمجموعه‌های نفت برای سوختن بسیارند اما برخی از آنها ویژگی‌های خاص و عجیبی دارند. در میان خانواده نفتی‌ها، گازوئیل از جمله سوخت‌های سنگین محسوب می‌شود، محصولی که کربن‌های زنجیره آن از 15 تا 25 عدد است و این یعنی این سوخت به آسانی بخار نمی‌شود اما به همین اندازه هم به آسانی خاموش نمی‌شود.
از ویژگی‌ها و جزئیات شیمی نفت که بگذریم، گازوئیل در دمای معمولی مایع است اما در دمای 35 درجه سانتیگراد شروع به بخار شدن می‌کند و در دمای بین 55 تا 120 درجه سانتیگراد مشتعل خواهد شد. براساس اطلاعات مندرج در وب‌سایت شرکت ملی پالایش و پخش محصولات نفتی ایران، گازوئیل تولیدی در کشورمان در دمای 54 درجه مشتعل می‌شود و در دمای -4 درجه سانتیگراد یخ می‌بندد. از این داده‌ها چه برداشتی می‌توان داشت؟
نخستین دستاورد این داده‌ها این است که وقتی گازوئیل از طبقه یازدهم به پایین جاری می‌شود، هرآنچه قابلیت چرب شدن و جذب مایع را داشته باشد، آغشته می‌کند و در حضور شعله این مواد مانند مشعل عمل می‌کنند که به آسانی خاموش نمی‌شود؛ خاطرمان هست که پلاسکو مرکز تولید و فروش لباس بود و در فصل زمستان جنس لباس‌ها از پشم و پنبه است.
دومین مسئله برای کسانی که در آزمایشگاه یا کارهای روزمره با ظرف‌های تحت فشار مواد سوختنی روبرو بوده‌اند قابل درک است. وقتی دمای محیط بالاتر از دمای اشتعال یک سوخت باشد؛ در این مورد خاص سخنگوی آتش‌نشانی روزجمعه دمای زیر آوار را 200 تا 600 درجه سانتیگراد عنوان کرد (ترکیبات گازوئیل از 204 درجه تا 374 درجه بخار می‌شوند)، سوختی که در فضا محبوس شده در غیاب اکسیژن قادر به سوختن نیست اما به‌خوبی بخار و به دمای التهاب می‌رسد و به‌محض دریافت اکسیژن، جهنم را روشن می‌کند.
علت این‌که هیچ برآوردی از آنچه در انتظار آواربرداری‌ست نمی‌توان داشت این است که نمی‌دانیم چند مخزن، دقیقا محتوی چه سوختی و با چه حجم‌هایی در کجای این ساختمان وجود داشته. از آن بدتر وضعیت دمای زیر آوار و نامشخص بودن سلامت و مقاومت این مخزن‌هاست.
اکنون ضمن ارج نهادن بر تلاش‌های پرسنل آتش‌نشانی، پرسش‌هایی نیز در این‌باره مطرح است:
– باوجودی که ساختمان پلاسکو طی ده سال گذشته دست‌کم سالی یک آتش‌سوزی را تجربه کرده، چه اقداماتی برای شناسایی، ایمن‌سازی و استاندارد این مخازن انجام شده است؟
– اگر آتش‌نشانی از وجود آنها مطلع نبوده، علت این بی‌اطلاعی چیست؟ اگر مطلع بوده چرا در اقدامات نخستین بین ساعت 8 تا 11 صبح پنجشنبه، ابتدا این مخازن ایمن‌سازی یا تخلیه نشدند؟
– مجهز نبودن ساختمان به گازشهری و وضعیت سیم‌کشی بدوی آن برای آتش‌نشانی بدون هیچ شک و شبهه‌ای روشن بوده، با توجه به این موضوع، چه مقدار تجهیزات اطفای متناسب مانند کف‌ها و پودرهای اطفای مواد نفتی به محل اعزام شده بود؟
– در صورتی‌که هریک از این امکانات در دسترس آتش‌نشانی نبوده، چرا گزارش‌های شفاف‌سازی و مطالبه در اختیار افکار عمومی قرار نگرفته تا شهرداری تهران ناگزیر به پاسخگویی باشد؟
