بام‌هایی که به خورشید می‌نگرند

مهندس سیدکاظم وزیری هامانه| وزیر اسبق نفت| رئیس شورای سیاست‌گذاری گروه نشریات تازه‌های انرژی

قطع وابستگی بود جه جاری به د لارهای نفتی د ر کنار ضرورت توجه جد ی تر به کاهش شد ت انرژی و ارتقای بهره وری، همچنین ایجاد  تنوع د ر سبد  انرژی مصرفی کشور ازجمله مسائل و د غد غه هایی است که د ر چند  سال گذشته، به طوری که باید  و شاید  به آن پرد اخته نشد ه است. هرچند  سقوط چشمگیر بهای نفت د ر کنار محد ود یت صاد رات نفت خام، زمزمه هایی را برای کاهش وابستگی اقتصاد  کشور به نفت مطرح ساخته که د ر جای خود ، موضوعی بسیار مهم و ضروری است، اما پرد اختن د قیق به این مسئله و محد ود یت های بسیاری که برای توسعه صنعت نفت و کند شد ن پروژه های جاری، خصوصاً میاد ین مشترک و فازهای باقی ماند ه پارس جنوبی به وجود  آمد ه، ضرورت نگرشی کلان نگر و همه جانبه به این مسئله را طلب می کند. به نظر می رسد  به د لیل فشارهای ناشی از تحریم و کم توجهی د ولت های گذشته برای قطع بند های وابستگی بود جه جاری به د رآمد های ناشی از فروش نفت خام، اذهان بسیاری از نمایند گان محترم مجلس شورای اسلامی به خوبی متوجه این امر نشد ه است که کاهش ظرفیت تولید  نفت و کند شد ن روند  طرح ها و مگاپروژه های صنعت نفت د ر شرایط عاد ی و حتی بعد  از رفع تحریم ها، آثار ناگوار و بسیار زیان باری برای کشور د ر پی خواهد  د اشت؛ موضوعی که از ابتد ای فعالیت های وزارت نفت د ر د ولت جد ید ، بر آن تأکید  شد ه است.

افزایش بهره وری و کاهش شد ت انرژی د ر بخش های مختلف، چالشی اساسی د ر حوزه انرژی کشور به شمار می رود . هرچند  تا کنون به شیوه های مختلف ازجمله سهمیه بند ی و افزایش قیمت حامل های انرژی، تلاش هایی د ر این خصوص به انجام رسید ه است، اما این روند  را نمی توان بد ون جایگزینی شقوق مختلف تجد ید پذیر انرژی به جای منابع هید روکربوری، حفظ کرد  و اد امه د اد . بهترین گواه بر این موضوع، معضل اساسی آلود گی د ر کلان شهرهای کشور است؛ موضوع رنج آوری که سالیان سال است به رغم تکالیف مشخص و معین برای د ستگاه های مختلف ازجمله خود روسازان، توسعه حمل و نقل عمومی، ارتقای راند مان لوازم خانگی و تجهیزات، این مسائل همچنان د چار کم توجهی و بخشی نگری  شد ه و این مرد م هستند  که باید  همچنان تاوان بی تد بیری ها و بی توجهی به قوانین را بد هند . البته جایگزینی شقوق د یگر انرژی نیز جز با افزایش بها، متناسب با روند  قیمت های بین المللی اثربخش نخواهد  بود ؛ چه د ر این صورت سایر انرژی ها نیز اقتصاد ی شد ه و زمینه را برای ورود  بخش خصوصی فراهم می سازد .

به رغم تکالیف مشخص برای د ستگاه های مختلف ازجمله خود روسازان، توسعۀ حمل و نقل عمومی، ارتقای راند مان لوازم خانگی و تجهیزات، این مسائل همچنان د چار کم توجهی و بخشی نگری  است و این مرد م هستند  که باید  همچنان تاوان بی تد بیری ها و بی توجهی به قوانین را بد هند .

نامهربانی های قانونی

آنچه د ر این زمینه ها کارساز است، اقتصاد  پروژه د ر مقایسه با انرژی عرضه شد ه د ر شرایط فعلی است که د ر آن صورت، پرد اخت یارانه و کمک د ولت، مشکل گشا خواهد  بود . هرچند  جمهوری اسلامی ایران را می توان کشوری برشمرد  که به لحاظ شرایط جغرافیایی و اقلیمی، بهره گیری از انرژی خورشید ی می تواند  د ر رأس برنامه های انرژی محور آن قرار گیرد ، اما د ر سیاست های کلّی اصلاح الگوی مصرف، به رغم توجه ویژه به موارد  مختلف همچون اصلاح الگوهای تولید  و مصرف، اشاره د رخوری به توسعه بایسته و شایسته مورد نیاز برای ترویج و توسعه سهم انرژی های نو د ر سبد  انرژی کشور، نشد ه است.

د ر سیاست های کلّی نظام د ر بخش انرژی د ر رد یف «ب» د ر بند های 1 و 4 به موضوع تنوع د ر منابع انرژی، تأسیس نیروگاه های باد ی، خورشید ی و… اشاره شد ه است. د ر سیاست های کلّی برنامه پنجم توسعه نیز با توجه ویژه به برنامه کاهش نقش و سهم نفت د ر بود جه جاری د ولت و… به جایگزینی و حضور انرژی های تجد ید پذیر هیچ اشاره ای نشد ه بود.  د ر برنامه پنجم، به رغم اینکه د ر مطلع ماد ه 133 جمله «به منظور تنوع د ر عرضه انرژی کشور» قید  شد ه، اما د ر این ماد ه و مواد  بعد ی هیچ اشاره یا تکلیفی برای این امر منظور نشد ه است. شاه بیت برنامه د راین خصوص، ماد ه 139 است که د ولت را به حمایت از بخش خصوصی و تعاونی برای تأسیس نیروگاه باد ی و خورشید ی د ر حدّ  5هزار مگاوات تسهیلات د ر د وره برنامه مجاز کرد ه بود که بیشتر به یک شوخی می ماند ؛ آن هم د ر شرایط فعلی که سر بیشتر پروژه های کشور بی کلاه است، این مورد  هم قطعاً به مرحله اجرا د رنخواهد  آمد  که وضعیت کنونی، حاکی از همین روند است.

باید  توجه د اشت، ایران بین مد ار 25 تا 40د رجه عرض شمالی واقع شد ه که از نظر د ریافت انرژی خورشید ی د ر بالاترین رد ه های جهانی قرار د ارد  و میزان تابش خورشید  بر آن بیش از 2هزار و 200کیلووات ساعت بر مترمربع د ر سال برآورد  می شود . د ر این کشور پهناور با حد ود  300روز آفتابی، استفاد ه نکرد ن از این نعمت خد اد اد ی قطعاً ناشکری و ناسپاسی است و بی توجهی د ولت و مرد م برای جایگزینی این انرژی ارزان قابل گذشت نخواهد  بود .

فرهنگ سازی برای استفاد ه بیشتر از انرژی خورشید ی د ر بخش ساختمان

نخستین اولویت این امر، بهره گیری از این فنّاوری د ر ساختمان ها و تأمین روشنایی، حرارت، آب گرم و موضوعات مرتبط د یگر است که می توان با برنامه ریزی د قیق، شرایطی را فراهم کرد  تا با ساخت پنل های خورشید ی و راضی کرد ن مرد م به نصب آنها روی پشت بام ها، روند  تولید  و مصرف انرژی را د ر بخش خانگی تغییر د اد . به نظر می رسد  اگر نظامی جد ّی با عزمی راسخ د ر این کار مأموریت یابد  و محصول آماد ه شد ه را با قیمت ارزان و ترجیحاً رایگان، د راختیار ساکنان ساختمان هایی که توان و امکان بهره گیری از انرژی خورشید ی را د ارند  قرار د هد ، فرصت های تازه ای فراروی حوزه انرژی کشور باز خواهد  شد . از سوی د یگر د ر شهرها نیز با توجه به انواع جد ید  این پنل ها که حتی به شکل شیشه ساختمان نیز ساخته شد ه اند ، می توان فرصت های ارزند ه ای برای استفاد ه بهتر و مطلوب تر فراهم کرد  و از آنها د ر تأسیس و راه اند ازی کارخانه های تولید ی بهره برد . تشویق مهند سان، معماران و شهرسازان به استفاد ه از این امر مهم د ر فرایند  شهرسازی و حتی زیباسازی شهری، اتفاق د یگری است که می توان برای آن برنامه ریزی کرد  و د راین باره اقد امات بسیاری طراحی کرد  و به سرانجام رساند . نکته مهم د ر این زمینه، استفاد ه از فنّاوری جد ید  پنل های 3بعد ی است که راند مان جذب اشعه را افزایش و طبعاً هزینه ها را کاهش می د هد .

توسعه نیروگاه های خورشید ی

رویکرد  مهم د یگر د ر این خصوص، توسعه نیروگاه های خورشید ی است. د ر این بخش بد ون اتکا به مشارکت مرد م و همیاری آنها باید  از همان عزمی که خود روهای بنزینی را د وگانه سوز کرد ، بهره برد . در روزهایی که برنامه ششم مراحل نهایی تصویب و ابلاغ را می گذارند، لازم است مجلس شورای اسلامی این امر را به منزله تکلیف جد ید ی برای خود  بپذیرد  و د ولت را د ر اجرای این امر یاری کند . د ر این میان، اگر بخش خصوصی هم حاضر به رقابت شد ، باید  حمایت جد ّی و جذابی از آن صورت گیرد .

با د ر نظر د اشتن این موضوع که حتی د ر روزهای ابری، استفاد ه از انرژی خورشید ی با راند مان 25د رصد ، امکان تبد یل اشعه خورشید  را به انرژی الکتریکی فراهم می کند ، لازم به یاد آوری است نیروگاه های گازی ما د ر بهترین شرایط نیز راند مان بسیار پایینی د ارند . حتی اگر آلود گی و هزینه بالای تأسیسات آن را هم د ر نظر نگیریم، کاهش مصرف سوخت مایع و گاز طبیعی، هم می تواند  ارزآور باشد  و هم این ذخایر را برای نسل های آیند ه نگه د ارد .

با اتکا به فنّاوری روز، می توان از هر یک کیلومترمربع زمین د ر مزارع خورشید ی که پنل های فتوولتائیک د ر آن نصب شود ، حد ود  100 تا 300گیگاوات ساعت برق خورشید ی تولید  کرد  که تقریباً معاد ل تولید  سالانه یک نیروگاه 50مگاواتی فسیلی است. برآورد  کارشناسان نشان می د هد ، ظرفیت تولید  انرژی خورشید  کشور معاد ل 2برابر ظرفیت نصب شد ه فعلی برق کشور است. با عنایت به مصرف بیش از 40د رصد  انرژی کشور د ر بخش خانگی و تجاری، حتی اجرای بخش نخست نیز می تواند  صرفه جویی اساسی د ر نفت و گاز کشور د ر پی د اشته باشد .

با توجه انجام بررسی های مقد ماتی د ر کمیسیون های تخصصی و تلفیق، همچنین آغاز بررسی لایحه بود جه 1396 د ر صحن علنی، امید  است نمایند گان محترم مجلس و به ویژه اعضای کمیسیون انرژی، د ر قانون بود جه سال آیند ه د راین باره، بند ها و احکام قوی، د رخور و الزام آوری منظور کنند .