دو نکته را در تحلیل حوادث نفتی فراموش نکنیم

عبدالمحمد دلپریش، مدیر سابق برنامه‌ریزی تلفیقی شرکت ملی نفت ایران

سال ۱۳۷۰، مدت کوتاهی بعد از انتصاب بنده به عنوان مدیرعامل شرکت نوپای بهره برداری نفت و گاز گچساران، انفجار بزرگی در ایستگاه تزریق گاز گچساران اتفاق افتاد که بخش های مهمی از ایستگاه فوق را کاملاً منهدم کرد و باعث شد که جمع آوری و تزریق گازهای همراه میدان نفتی گچساران تا مدت ها متوقف شود.برای بنده به عنوان اولین مدیرعامل شرکت، و برای شرکت نوپائی که برای ایجاد آن شرکت ملی نفت ایران با چالش های متعددی روبرو بود این حادثه یک ضربه ویران کننده بود. به منظور کاستن از بار تبعات منفی حادثه، هیأت مدیره شرکت بهره برداری نفت و گاز گچساران تصمیم گرفت که ضمن بررسی دقیق حادثه، از تکرار احتمالی آن در سایر تاسیسات قاطعانه جلوگیری کند.در ضمن بررسی های دقیق مشخص شد که خوردگی یک نقطه کور (DEAD END) در سیستم لوله کشی ایستگاه باعث نشت گاز و نهایتاً آن انفجار مخرب شده است.کارشناسان فراورش و بهره برداری می دانند که نقاط کور در سیستم های لوله کشی (PIPING) همواره از نقاط بحرانی برای خوردگی و آسیب هستند.با توجه به وجود تعداد زیادی از اینگونه نقاط کور در تاسیسات، احتمال بروز حوادث مشابه ایستگاه تزریق گاز گچساران در سایر تاسیسات فراورش نفت و گاز دور از ذهن نبود. بنابراین تصمیم گرفته شد که با یک طرح ضربتی کلیه نقاط کورتاسیسات بررسی و در صورت لزوم تعویض و تعمیر شوند.بر اساس این بررسی مشخص شد که تعدادی از این نقاط در آستانه تخریب کامل و ایجاد فاجعه بودند که خوشبختانه به موقع رسیدگی و پیش گیری به عمل آمد. بر اساس یک سنت و رویه پسندیده در مناطق نفت خیز جنوب، این اقدام شرکت بهره برداری نفت و گاز گچساران، در سایر شرکت‌های بهره بردار اعمال گردید و تاسیسات نفت و گاز شرکت ملی مناطق نفت خیز برای سال‌های متمادی در برابر حوادث مشابه ایمن شد. سلسله حوادث اخیر صنعت نفت انگیزه یادآوری این خاطره را فراهم کرد.صنعت نفت یک صنعت بالقوه پرخطر است. چاه‌های تولیدی نفت و گاز، خطوط لوله انتقال، تاسیسات فراورش و مخازن ذخیره و ترمینال های نفت و گاز بامواد قابل اشتعال که گاه بشدت خورنده و سمی هستند سروکار دارند و بنابراین همواره با حوادث مخرب و کشنده تهدید می شوند. تاریخ صنعت نفت جهان مملو از حوادث تلخ آتش سوزی ، انفجار و تخریب محیط زیست بوده است.در کشور ما در طول این یکصدو اندی سال، شاهد حوادث تلخی با خسارات جانی و مالی در صنعت نفت بوده‌ایم و در آینده نیز نمی توانیم وقوع چنین حوادثی را از نظر دور بدانیم. مهم آن است که از هر حادثه درس‌های لازم را بیاموزیم و از آن درس‌ها برای به حداقل رساندن احتمال بروز حوادث بهره گیری کنیم.بعد از چند حادثه ماه‌های اخیر در صنعت نفت، سیلی از انتقادات، تفاسیر و پیش‎داوری ها در رسانه‌های جمعی به‎راه افتاد که نشان می‌دهد جامعه به حق نسبت به آنچه در صنعت نفت پیشامد می‌کند حساس است، اما لازم است در این هیاهوی رسانه‌ای دو مطلب زیر فراموش نشود:اولاً: موضوع ایمنی در صنعت نفت دارای یک زمینه فرهنگی ریشه دار است. ساختار سازمانی گسترده، تجهیزات متنوع، دستورالعمل ها و رویه‌های استاندارد و بروز شده، پیکره سخت افزاری این فرهنگ را تشکیل می دهد. در صنعت نفت برای تمامی مراحل فرآیند تولید و توزیع، از باز و بسته کردن شیر سر چاه تا بارگیری محصولات در ترمینال ها دستورالعمل‌های ایمنی وجود دارد و الزامات انجام بدون خطر عملیات با سرمایه گذاری های هنگفت فراهم شده است. ضروری است که سازمان های متولی ایمنی، زمینه لازم را برای رعایت این دستور العمل ها، از طریق آموزش مستمر ایجاد کنند. به تعبیر روشن‌تر، لازم است بخش نرم افزاری و فرهنگ سازی مورد توجه بیشتر قرار گیرد.ثانیاً: بر اساس رویه‌های جاری در صنعت نفت، معمولاً علل بروز حوادث مختلف با تشکیل کارگروه های فنی مورد بررسی قرار می گیرند. لازم است گزارش های فنی تهیه شده در اختیار بخش‌های مختلف صنعت نفت قرار گیرد و از مدیران مسئول خواسته شود که تاسیسات حوزه مسئولیت خود را با نتایج گزارش تطبیق دهند. شفافیت در انعکاس علل روز حوادث یقیناً راه بر آسیب‌های ناشی از تکرار حوادث مشابه می بندد. این وظیفه مدیران است که هر تهدید ایمنی را به فرصتی برای تحکیم ایمنی سیستم‌ها، تبدیل کنند.