رقابت پنهان هدررفت غذا برای انتشار GHG!

بحث در مورد کاهش انتشارات گازهای گلخانه‌ای بیشتر پیرامون انرژی‌های پاک، حمل و نقل کارآمد و کشاورزی پایدار می‌چرخد. اما محققین بر این باورند که اگر بخواهیم توجه بیشتری به ردپای کربن داشته باشیم، باید بر مورد مهم دیگری نیز تمرکز کنیم: مقدار غذایی که هر روز دور می‌ریزیم.

به گزارش «انرژی امروز» فائو می‌گوید هر ساله در دنیا تقریبا یک سوم غذای تولیدی برای مصارف انسانی، معادل 6 1 گیگاتن محصول اولیه، برابر با هدررفت 3 1 گیگاتن بخش خوراکی آن، از بین می‌رود یا به زباله تبدیل می‌شود.

این هدر رفت غذا از طرفی فرصت‌های بهبود امنیت غذایی را از بین می‌برد و از سویی دیگر اثراتی مخرب بر محیط زیست و زنجیره غذایی دارد.

بدون درنظر گرفتن انتشارات GHG حاصل از کشت و کار مربوط به مواد غذایی، ردپای کربنِ غذا و آن‌چه که خورده نمی‌شود 3 3 گیگاتن معادل CO2 است؛ اگر هدر رفت غذا را یک کشور درنظر بگیریم در این صورت بعد از ایالات متحده و چین، سومین عامل انتشار گازهای گلخانه‌ای است.

ردپای آب در زباله‌های غذایی حدود 250 کیلومتر مکعب است که معادل تخلیه سالانه رودخانه ولگا یا سه برابر حجم دریاچه ژنو در ویسکانسین است.

در نهایت غذایی که تولید می‌شود اما مصرف نمی‌شود تقریبا 4 1 میلیارد هکتار زمین زراعی نیاز دارد، یعنی معادل 30 درصد نواحی کشاورزی تمام دنیا.

درحالی که تاثیرات مخرب آن بر تنوع زیستی در دنیا غیرقابل محاسبه است. اتلاف زمین، آب و از بین رفتن تنوع زیستی و نیز اثرات مخرب بر تغییرات اقلیم، هزینه‌های گزافی بر دوش جامعه می‌گذارد؛ هزینه‌های اقتصادی مستقیم هدر رفت مواد غذایی حاصل از کشاورزی، بدون محاسبه غذاهای دریایی، و فقط براساس قیمت تولید، برابر با 750 میلیارد دلار آمریکا، معادل با تولید ناخالص داخلی سوئیس است.

آمارهایی غیرقابل باور

با توجه به این اعداد، مشخص می‌شود که کاهش هدر رفت مواد غذایی در مقایس محلی، ملی و جهانی، اثرات مثبت قابل‌توجهی بر منابع طبیعی و اجتماع دارد. کاهش زائدات غذایی نه فقط فشار بر منابع کمیاب طبیعی را به حداقل می‌رساند بلکه برای رسیدن به تقاضای مورد نیاز جمعیت سال 2050، تا 60 درصد از افزایش تولید مواد غذایی جلوگیری خواهد کرد.

هدر رفت غلات در آسیا اثرات منفی زیادی بر کربن، آب و زمین قابل کشت دارد. برنج سهمی مهمی در این اثرات دارد، شدت کربن روش‌های کشت برنج بالا بوده و از طرفی هدر رفت آن نیز زیاد است. شالیزارها یکی از بزرگترین منابع تولید کننده متان هستند.

هدر رفت گوشت، با وجود حجم کم آن از نظر زمین مورد نیاز آن و ردپای کربن آن، به ویژه در مناطق با درآمد بالا که 67 درصد گوشت تولیدی هدر می‌رود و نیز در آمریکای لاتین اثرات مهمی بر محیط زیست دارد.

هدر رفت غذا نه فقط فاکتور مهمی در تولید گازهای گلخانه‌ای است که مقدار غذایی که به زائدات تبدیل می‌شود بیش از مقدار مورد نیاز برای دو بار تغذیه تمام مردم دنیاست.

بنابر آمار فائو، در 2007، حدود 3 3 میلیارد تن دی‌اکسیدکربن، 7 درصد کل انتشارات جهانی، از چیزی به‌جز مواد غذایی که دست آخر دور ریخته شده‌اند منتشر نشد. این عدد بسیار بیشتر از مقدار گاز تولیدی توسط بسیاری از کشورهاست.  

امروزه وضع به‌مراتب بدتر از 2007 است. نه فقط محیط زیست تهدید می‌شود و اثرات منفی بر اقلیم دارد، بلکه امنیت جهانی غذایی را نیز تهدید می‌کند. اما موضوع این است که احتمالا محققان در تخمین این اعداد، بعضی واقعیت‌ها را دست‌کم گرفته باشند و وضع بدتر از آنی باشد که می‌گویند.

محققین می‌گویند در 2010، مقدار غذای تولید شده 20 درصد بیشتر از مقدار غذای مورد نیاز بوده، یعنی مقدار غذای لازم 4 1 میلیارد نفر اضافه بر جمعیت جهان، یعنی تقریبا دو برابر غذای مورد نیاز 800 میلیون گرسنه حال حاضر جهان. در واقع عمده عامل قحطی و فقر نبود منابع نیست، بلکه مشکل در توزیع منابع است.

غلات 30 درصد، ریشه گیاهان، میوه‌ها و سبزیجات 40 تا 50 درصد و دانه‌های روغنی، گوشت و لبنیات20 درصد و ماهی‌ها 30 درصد  اتلاف مواد غذایی را از آن خود کرده‌اند.

هر ساله در کشورهای ثروتمند 222 میلیون تن مواد غذایی به زباله تبدیل می‌شود که تقریبا معادل 230 میلیون تن مواد غذایی تولیدی کشورهای جنوب صحرای آفریقاست.

در اروپا و شمال آمریکا هر فرد سالانه بین 95 تا 115 کیلو مواد غذایی دور می‌ریزد درحالی که در جنوب صحرای آفریقا، جنوب و جنوب شرق آسیا این رقم به 6 تا 11 کیلو می‌رسد.

در کشورهای ثروتمند سرانه تولید غذا 900 کیلوگرم در سال است، که دو برابر 460 کیلوگرم سرانه کشورهای فقیر است.

در کشورهای درحال توسعه 40 درصد اتلاف مواد غذایی بعد از برداشت محصول و در مرحله فرآوری اتفاق می‌افتد در حالی که در کشورهای صنعتی بیش از 40 درصد این هدررفت در خرده فروشی و محل مصرف به علت رعایت استانداردهای کیفی محصول است.

مقدار غذایی که امروزه در آمریکای لاتین هدر می‌رود قادر است 300 میلیون نفر را تغذیه کند.

شاید راهی باشد

خوشبختانه قوانینی برای جلوگیری از دورریز مواد غذایی در بعضی کشورها تصویب شده‌اند. در فرانسه، قانون جدیدی دور ریختن غذاهای فروخته نشده را ممنوع اعلام کرده و از فروشگاه‌ها می‌خواهد به جای دور ریختن غذاها، آن‌ها را به افراد نیازمند ببخشند.

قانون مشابهی هم در بریتانیا در مورد کارخانجات تولیدی و شرکت‌های توزیع مواد غذایی، منتظر تصویب پارلمان است. در ایالات متحده هم دولت در پی رسیدن به هدف کاهش نیمی از دور ریزهای مواد غذایی تا 2030 است.

در کالیفرنیا تلاش بر آن است تا مفهوم جدیدی به تاریخ انقضاء نوشته شده بر روی بسته‌بندی مواد غذایی داده شود تا از دورریز این مواد جلوگیری شود. مثلا عبارت «بهترین زمان مصرف» جایگزین عبارت «تاریخ انقضاء» شود.

فائو می‌گوید که هدر رفت مواد غذایی در تمام مراحل زنجیره تامین اتفاق می‌افتد، اما مجرم اصلی تولیدات کشاورزی هستند که یک سوم کل دور ریز مواد غذایی را به خود اختصاص داده‌اند.

فائو تاکید دارد که تخصیص بهینه منابع و بهبود تکنولوژی‌های تولید، جهت جلوگیری از فساد مواد غذایی به علت فقدان زیرساخت‌های لازم حمل‌ونقل، ذخیره‌سازی، سرمایش و بازاریابی محصولات کشاورزی، می‌توانند ابزار مفیدی در جلوگیری از اتلاف مواد غذایی باشند. تکنولوژی‌های سبزی چون خشک‌کن‌های خورشیدی می‌تواند عمر مفید محصولات را بالا برده و امنیت غذایی  و نیز بهره‌وری اقتصادی محصولات را بیشتر کند.

مدل‌های انتشار نشان می‌دهند که تا 2050، انتشارات حاصل از بخش کشاورزی به‌تنهایی 100 درصد اعتبار کربن جهانی را به خود اختصاص خواهند داد.

یعنی انتشارات کشاورزی خود به تنهایی مسئول 2 درجه سانتی‌گراد گرمایش زمین هستند. تولید گوشت و لبنیات به‌ویژه تشدیدکننده کربن هستند و دامپروری را تبدیل به یکی از بخش‌های مهم انتشار دهنده کربن کرده‌اند.

امروزه تنها راهی که برای تغذیه جمعیت رو به افزایش جهان مدنظر است، افزایش وسعت زمین‌های زیر کشت است، یعنی افزایش تخریب سکونتگاه‌های حیات وحش و به‌ویژه جنگل‌ها. درحالی که 12 تا 20 درصد انتشارات کنونی CO2 حاصل از جنگل‌زدایی است و یک سوم انتشارات CO2 تاکنون مربوط به جنگل‌زدایی است.

ایران

برخی گزارش‌ها می‌گویند در ایران 35 درصد از 100 میلیون تن محصولِ کشاورزیِ تولیدیِ سالانه از بین می‌رود. یعنی غذای کافی برای تغذیه 15 میلیون نفر.

 30 درصد نان، 25 تا 50 درصد در میوه و سبزیجات، 10 درصد برنج، 25 درصد خرما… به ضایعات تبدیل می‌شوند.

مرکز تحقیقات مجلس شورای اسلامی در گزارش دی ماه 1393 برآورد نموده که هزینه ضایعات سالانه نان 857 2 میلیارد دلار است.

این گزارش می‌گوید ارزش ضایعات مواد غذایی در ایران در سال 2014 تقریبا با مجموع ارقام کالاهای اساسی و محصولات کشاورزی وارداتی دولت در همان سال برابری می­کند.

در واقع، میلیاردها دلار اعتبارات یارانه‌ای صرف تامین اراضی، آب شیرین، واردات کشاورزی مثل بذر، کود، آفت‌کش‌ها، تجهیزات کشاورزی و خدمات تکمیلی با کم­ترین قیمت ممکن شده است.

 اما با ادامه روند کنونی یک سوم محصولات کشاورزی تولیدی کشور از بین می‌رود. از طرفی 15 میلیارد مترمکعب آب شیرین کشور صرف اتلاف مواد غذایی می‌شود.

 از عوامل هدررفت مواد غذایی در ایران در مرحله تولید و توزیع می‌توان به استفاده از روش‌های برداشت و ذخیره‌سازی سنتی محصولات کشاورزی، فقدان بازاریابی مناسب محصولات، تولید و واردات بی‌برنامه و توزیع نامناسب محصولات کشاورزی و در مرحله مصرف تغییر فرهنگ مصرف مواد غذایی در میان مردم اشاره کرد.