تدبیر ایران نتیجه می‌دهد یا فشار ترامپ؟

مبحث انعقاد قراردادهای جدید نفتی موسوم به IPC که از سال‌ها پیش بر سر زبان‌ها بوده و پیش از این نظرات مثبت و منفی بسیاری برای به امضارساندن و یا نرساندن این قراردادها مطرح شد، با فراز و نشیب بسیاری همراه بوده است.

نسیم خانه زرین، خبرنگار نفت «انرژی امروز»

اینکه آیا این نوع قراردادها می‌تواند سرمایه‌های بین‌المللی را به ایران بیاورد، مؤلفه‌های امنیت ملی و منافع ملی در آن گنجانده شده است، از تولید صیانتی مخازن نفتی ایران محافظت کند، جلوی دلال بازی‌ها گرفته خواهد شد، مشارکت شرکت ایرانی در کنار شرکت خارجی به چه صورت خواهد بود و هزاران موارد دیگر، از مباحثی بوده که در سند قراردادهای نفتی ایران که یکی از استراتژیک‌ترین اسناد اقتصادی – حقوقی کشور است مطرح بوده است.

مدل جدید قراردادهای نفتی، به استفاده ایران از مدل بیع متقابل که در طی بیش از ۲۰ سال گذشته مورد استفاده قرار می‌گرفت؛ پایان می‌دهد. در این مدل، شرکت‌های خارجی اجازه نداشتند ذخایر نفتی موجود در ایران را برای خود رزرو کنند یا سهمی از شرکت‌های نفتی ایرانی خریداری نمایند. بنابراین این سبک قراردادها برای ایران منافع بسیاری به همراه خواهد آورد.

ایران تاکنون موفق به امضای هیچ قراردادی نشده است اما در ماه ژانویه، ایران اعلام کرد که ۲۹ شرکت از بیش از ۱۴ کشور جهان اجازه یافته‌اند تا در مناقصه‌های پروژه‌های نفت و گاز این کشور بر اساس مدل جدید قراردادی شرکت کنند. تهران امیدوار است پس از سال‌ها تحریم، با جذب سرمایه‌گذاری خارجی تولید نفت و گاز خود را افزایش دهد، اما مدل جدید قراردادهای نفتی ایران تاکنون چندین بار به دلیل مخالفت‌های داخلی با مفاد این قراردادها به تعویق افتاده است.

اگرچه رکن الدین جوادی، معاون وزیر نفت ایران به تازگی از امضای اولین قرارداد جدید نفتی طی یک ماه آینده خبر داده است اما زنگنه هنوز موانعی بر سر راه امضای این قراردادها می‌بیند. او پس از دیدار با کمیسیونر انرژی اتحادیه اروپا با گلایه از سیاسی بازی‌ها و کارشکنی آمریکا به عنوان مانعی برای امضای قراردادهای نفتی، اتحادیه اروپا را به کمک می‌طلبد.

اگرچه براساس توافقی که در سال 2015 بین تهران وچند کشور دیگر اتفاق افتاد، تحریم‌های هسته‌ای علیه ایران برداشته شد اما همچنان سرمایه‌گذاران خارجی به دلیل موانع موجود نمی‌توانند در ایران سرمایه‌گذاری کنند چرا که بسیاری از تحریم‌های مربوط به کشور آمریکا پابرجا است.

زنگنه پیش بینی کرد که فاز ۱۱ پارس‌جنوبی اولین قرارداد جدید ایران باشد اما موانع بسیاری پیش روی آن است؛ ایران و فرانسه از سال 78 بارها برای توسعه فاز ۱۱ پارس جنوبی مذاکرات بسیاری داشته‌اند اما گویا ایران برای امضای قرارداد با توتال راه دور و درازی در پیش دارد؛ جرا که با تشدید تحریم‌های بین المللی علیه ایران، توتال مانند سایر شرکت‌های بزرگ نفتی ادامه همکاری در پارس جنوبی را ممکن ندانست و از آن کناره گیری کرد، اما پس از برجام درآبان ۹۵ موافقتنامه اصولی طرح توسعه فاز ۱۱ پارس جنوبی با کنسرسیومی متشکل از توتال فرانسه، شرکت ملی نفت چین (سی.‌ان‎. پی.‎سی) و پتروپارس ایران امضا شد؛ اما پس از آن نیز توتال اجرای پروژه را منوط به تمدید تعلیق تحریم‌ها از سوی آمریکا دانست و پس از گذشت ۱۵ سال همچنان تکلیف این فاز مشخص نیست.

با این حال، زنگنه پس از دیدار با کمیسیونر انرژی اتحادیه اروپا گفت: «ما به طور جدی در حال مذاکره با توتال و دیگر شرکت‎های بزرگی مانند مرسک دانمارک، لوک اویل روسیه، پرتامینای اندونزی، وینترسهال آلمان، او ام وی اتریش هستیم. شرکت شلمبرژه آمریکا هم اگر بیایند می‌توانند از فرصت خوب همکاری با صنعت نفت و گاز ایران استفاده کنند و اگر امتناع کنند؛ ما با شرکت‎های دیگری همکاری خواهیم کرد و نمی‌توانیم برای یک بازه نامحدود منتظر سرمایه گذاران باشیم».

امیدواری به اتحادیه اروپا

زنگنه مشکل پیش‌روی عدم امضای قراردادهای نفتی با غول‌های نفتی را مشکلات سیاسی دانسته و مسائل مالی و اعتباری را رد کرده است؛ چرا که این شرکت‎های بین المللی ازسوی آمریکا با محدودیت‎ها و فشارهایی روبه‎رو خواهندشد.

  او اظهار امیدواری کرد که  اتحادیه اروپا از شرکت‎های اروپایی برای حضور و مشارکت در ایران به منظور تضمین عرضه امنیت انرژی نه تنها در اروپا بلکه همه جهان، حمایت کند.

زنگنه درباره مذاکرات با اتحادیه اروپا در حوزه انرژی هم گفت: اتحادیه اروپا با وزارت‎خانه‎‌های نیرو، نفت و سازمان حفاظت محیط زیست مذاکراتی دارد، ما از گسترش همکاری‌ها و مذاکرات استقبال می‎کنیم و محورهای مذاکره درباره مسائلی مانند بهینه سازی مصرف انرژی در صنایع، انرژی‎های تجدیدپذیر، مسائل زیست محیطی و جلوگیری از سوزاندن گازهای مشعل است.

غول‌های نفتی می‌آیند؟

چند روز آینده ایران میزبان 1500 شرکت از ۳۷ کشور در بیست و دومین نمایشگاه بین المللی صنعت نفت است اما گفته می‌شود مسایلی مانند تصیمات رئیس جمهوری جدید آمریکا در مورد برجام و همچنین انتخابات ریاست جمهوری ایران بر روند حضور شرکت‌های خارجی تأثیر داشته است.

برخی منابع منتقد دولت خبر داده‌اند شرکت گازپروم روسیه از شرکت در نمایشگاه صرف نظر و با وجود نامه‌نگاری‌های انجام‌شده از حضور در این نمایشگاه بین‌المللی خودداری کرده است. بنا به ادعای این منابع، بی پی و توتال تمایلی به غرفه زدن در این نمایشگاه نداشتند و فقط نمایندگان و کارشناس‌هایی را برای بررسی فرصت‌های سرمایه گذاری صنعت نفت ایران به این نمایشگاه فرستاده‌اند.

این درحالی است که نمایشگاه فرصت خوبی برای دور جدیدی از مذاکرات ایران و غول‌های نفتی برای امضای قراردادهای جدید نفتی محسوب می‌شود.

مدیر بیست و دومین نمایشگاه بین‎المللی نفت، گاز، پالایش و پتروشیمی دراین‌باره اعلام کرد: «در بخش خارجی، شرکت‎های آلمانی با در اختیار گرفتن سه هزار مترمربع، بیشترین فضا و چینی‎ها بیشترین تعداد شرکت‎های حاضر را به خود اختصاص داده‎اند. از لحاظ تعداد شرکت‎های خارجی حاضر در نمایشگاه بیست و دوم پس از چین، ایتالیا، هلند، فرانسه و انگلیس در رتبه‎های بعدی قرار دارند».

وی بدون نام بردن از شرکت‌های حاضر در نمایشگاه خبر داد: «کشورهای چین، آلمان، فرانسه، ایتالیا، اسپانیا، ترکیه، روسیه، ژاپن، هلند، اتریش، کره جنوبی و استرالیا به صورت پاویون در نمایشگاه حضور خواهند یافت».

به گفته این مسوول، «شرکت‎های معتبر فعال در صنعت نفت یا در قالب غرفه‎ و یا با اعزام تیم کارشناسی خود، در این نمایشگاه حضور پیدا می‎کنند».

وی در پاسخ به این سئوال که «آیا شرکت‎های آمریکایی نیز در نمایشگاه امسال حضور خواهند داشت؟»، از حضور یک شرکت آمریکایی خبر داد.

قراردادها جذابیت دارد

اما جدای از اینکه تحریم‌ها و کارشکنی‌های آمریکا مانع بزرگی بر سر راه امضای قراردادهای نفتی ما بودند، باید این را هم در نظر گرفت که قراردادهای نفتی، باید جذاب باشند تا بتوانند به جذب سرمایه‌گذاری خارجی و حضور غول‌های نفتی بیانجامند؛ همچنانکه عراق به مدد بازنگری در قراردادهای نفتی و با وجود مشکلات داخلی، توانست ظرفیت تولید خود را ظرف یک دهه، دو برابر کند و به ۴.۷ میلیون بشکه در روز برساند.

عراق اصلاح قراردادهای نفتی خود را طی دهه گذشته آغاز کرد که به جذب قابل‌توجه سرمایه‌گذاری خارجی و حضور غول‌های نفتی مثل شل، بی‌پی و اکسون موبیل انجامید. همزمان ایران برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی، تنها از قراردادهای بیع متقابل بهره می‌گرفت که برای حضور شرکت‌های خارجی در مراحل بهره‌برداری، برداشت ثانویه و … راه‌حلی نداشت.

اگرچه سیدمهدی حسینی، رییس سابق کمیته بازنگری قراردادهای نفتی وزارت نفت، که طراح قراردادهای بیع متقابل هم بوده است در مصاحبه‌ای که چندی پیش با روزنامه «شرق» داشته است، با اعلام جزئیات مدل جدید قراردادهای نفتی اظهار کرد که قراردادهای جدید نفتی ایران، جذابیت کافی را برای سرمایه‌گذاران خواهد داشت.

اهمیت رفتار دیپلماتیک ایران

تردیدی نیست که حضور مداوم و طولانی‌مدت شرکت‌های خارجی در مرحله بهره‌برداری، یک امتیاز (و شاید ضرورت) است؛ بنابراین بازنگری مداوم در قراردادهای نفتی متناسب با شرایط و تحولات امری ضروری است. این امر ایجاب می‌کند که از افرادی بهره بگیرند که به دانش و تجربه روز دنیا در محیط بین‌المللی مسلط هستند.

سعید معزی، کارشناس نفت، در گفتگو با خبرنگار نفت و گاز «انرژی امروز» دراین‌باره می‌گوید: «رفتار مناسب ایران در سطح بین‌المللی برای جذب سرمایه‌گذار در سه حوزه گنجانده می‌شود؛ نخست رعایت تعهدات مربوط به برجام که موجب ایجاد تعهد بین‌المللی در پاسخ به انجام این تعهدات می‌شود. دوم، بازی کردن طبق قواعد مالی و تجاری دنیا که در جذب سرمایه‌گذاران خارجی و درنتیجه به امضا رسیدن قراردادهای نفتی اهمیت بسیاری دارد. اولین گام در این رابطه نیز تهیه قراردادهای جدید بود که انگیزه حضور شرکت‌های بین‌المللی و سرمایه را بیشتر فراهم کرد. سوم، ارائه یک صدای واحد خواهد بود از محیط سیاسی و اقتصادی داخلی به جامعه بین‌المللی مبتنی بر این پیام که پذیرای حضور شما هستیم».

پیش از این وزیر امور خارجه اعلام کرده بود: تحریم‌ها و رویکردهایی که در دولت قبل برای مقابله با آن‌ها اتخاذ شد، آسیب بزرگی در بر داشت و آن هم از بین رفتن نظم مالی و یا به بیان بهتر شفافیت در اقتصاد ایران بود که هنوز هم متاسفانه دولت درگیر عواقب ناشی از آن است.

این کارشناس نفت دراین‌باره می‌گوید: «شفافیت مالی بانک‌ها و پیوستن به معاهده مبارزه با پولشویی گام مهمی در این زمینه خواهد بود؛ همچنین در ابعاد سیاسی نیز می‌بایست پیام مشترکی از جانب مردم و سیاستمداران برای اعلام آمادگی به تعامل با دیگران بر اساس احترام متقابل ارسال شود».