قلدری محیط زیستی در تعاملات بین‌المللی جایی ندارد
مسوول مرکز تحقیقات و مطالعات محیط زیست دانشگاه آزاد اسلامی گفت: در حال حاضر برای مشکل ریزگردها در خارج از مرزهای کشور دولت نمی‌تواند برنامه‌ریزی داشته باشد. در این زمینه باید تعاملات بین‌المللی افزایش پیدا کند.
به گزارش «انرژی امروز» مجد عباسپور استاد دانشگاه صنعتی شریف و دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات، در گفت‌وگو با «انرژی امروز» به واکاوی مشکلات محیط زیستی کشور پرداخت.
این ستاد دانشگاه در خصوص یکی از بزرگ‌ترین مشکلات محیط زیستس کشور، یعنی مشکل ریزگردها گفت: امروزه عمده‌ترین مسائلی که ما در زمینه محیط زیست در کشور داریم در چند مقوله می‌توان مطرح کرد، اولین مسله و شاید مهمترین این مشکلات که با آن درگیر هستیم مسله ریزگردها هست.
به گفته این کارشناس محیط زیست، در خصوص ریزگردها ما باید به چند عامل توجه کنیم. به طور کلی عوامل به وجود آمدن ریزگردها را به عوامل داخلی و عوامل خارجی تقسیم می‌کنیم. با بررسی‌های صورت گرفته هم معلوم شده که 25 تا 30 درصد این عوامل داخلی هستند و بقیه 70 درصد مربوط به منشا خارجی این عوامل هست.
ریزگردها مشکلی منطقه‌ای است نه صرفا داخلی
عباسپور در زمینه منشا خارجی ریزگردها دلایل مختلفی ذکر کرد و گفت: عمده‌ترین دلیل سدسازی‌های دولت ترکیه است بر روی رودخانه‌های دجله و قرات. این کار باعث شده تا مقدار آبی که وارد کشور عراق می‌شود بسیار کمتر شود. و همین امر باعث خشکیده شدن تالاب‌هایی شده که در عراق در مجاورت مرزهای ایران هستند.
وی عامل بعدی را جنگ با تروریست‌هادرقسمت غرب و شمال عراق دانست و گفت: مناطقی که در این قسمت قرار گرفته‌اند از نظر تخریب خاک وضعیت بسیار بدی دارند. همین مشکلات در خاک سوریه هم وجود دارد. از طرفی در کشورهایی هم که جنگ وجود ندارد مثل کویت و عربستان، باز هم یک بخشی از منشا ریزگردها را به خودشون اختصاص داده‌اند.
به گفته عباسپور، با رخ‌داد طوفان ریزگردها، متاسفانه حرکت این طوفان‌ها به سمت ایران هست و مشکلاتی را در غرب و جنوب کشور به وجود می‌آورند.
حل مشکل ریزگردها در گرو تعاملات بین‌المللی است
رییس انجمن متخصصان محیط زیست ایران با تاکید بر اینکه «در حال حاضر برای مشکل ریزگردها در خارج از مرزهای کشور دولت نمی‌تواند برنامه ریزی داشته باشد و در این زمینه باید تعاملات بین‌المللی افزایش پیدا کند» گفت: به نظر من اگر تعاملات بین‌المللی کشور بیشتر شود می‌تواند موفق باشد. به عنوان مثال تعاملات بین‌المللی می‌تواند باعث افزایش استفاده از منابع UNFCCC [پیمان چهارچوب تغییرات اقلیم سازمان ملل] در منطقه شود. UNFCCC می‌تواند کانون‌های ریزگرد را تحت کنترل داشته باشد.
به اعتقاد این استاد دانشگاه، این سازمان‌ها تکنولوژی‌های نوینی دارند مثل سیستم‌های نانوکیوب، و یا از طریق مالچ‌پاشی یا سیستم‌های دیگر می‌توانند این مسله را حل کنند. از طرفی با توافقاتی که با کشورهای همسایه صورت می‌گیرد می‌توان تا حد زیادی این مسله را حل کرد.
مسوول مرکز تحقیقات و مطالعات محیط زیست دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات تهران حل تمامی این مسایل و مشکلات زیست محیطی کشور که ریشه در خارج از کشور دارند را در گرو همکاری‌های سیاسی و بین‌المللی دانست و تاکید کرد: البته همین مسایل سیاسی باعث شدهاند این همکاری تحت‌الشاع قرار بگیرد و بخشی از مشکلات امروزی پیش بیاید.
قلدری جواب نمی‌دهد! چرا از امکانات بین‌المللی بهره نبریم؟
عباسپور در پاسخ به انتقاداتی که به خاطر قبول پیمان COP21 از سوی ایران مطرح می‌شود و این پیمان را منافی با اهداف توسعه‌ای ایران می‌دانند هم می‌گوید:بنده با این ایده و نظریه کارشناسی اصلا موافق نیستم. ما در 1998 به پیمان کیوتو پیوستیم. ولی چندین سال طول کشید تا مجلس این را تایید کند. کشور ما کشوری است که از هر طرف مورد هجمه قرار گرفته است. نپیوستن ما به کنوانسیون‌های جهانی موجب خواهد شد بهانه‌ای بدهیم به دست کشورهایی که با ما مخالف هستند.
این کارشناس محیط زیست تاکید دارد: پیوستن ما به این کنوانسیون‌ها باعث خواهد شد تا از صندوق‌های سازمان ملل که برای تامین مالی کشورهاست بهره ببریم و انتشار گازهای گلخانه‌ای را در سطح دنیا کاهش بدهیم. سازمان ملل متعهد هست به کشورهایی که این کنوانسیون‌های بین المللی را قبول می‌کنند کمک کند. وقتی این امکانات وجود دارد و تعهدات سازمان ملل و صندوق‌های بین‌المللی وجود دارد، و موظف هستند که این همکاری تکنولوژیکی را در اختیار کشورها قرار بدهند و بحث انتشار گازهای گلخانه‌ای را کاهش دهند. این کشورها باید ابزار انتقال تکنولوژی را هم فراهم نمایند.
وی ادامه می‌دهد: در مقابل چنین فرصت‌هایی ما می‌خواهیم با این استدلال‌ها بهانه بدهیم دست این کشورها تا ایران را مورد تهاجم فکری و تبلیغاتی خودشون قرار بدهند. این فقط یک بخشی از دلایل هست و من به دلایل متعدد با این موضوع مخالف هستم.
عضو هیات امنا موسسه مطالعات بین المللی انرژی با تاکید بر اینکه «نمیتوان با قلدری و بی تدبیری این حرکت‌ها را نفی کند و مثل ایالات متحده که رییس جمهور این کشور بودجه محیط زیست را کم می‌کند و می‌گوید اعتقادی به تغییرات آب و هوایی ندارد»، می‌گوید: ما نبایستی به این شکل عمل کنیم. ما باید علمی عمل کنیم. از طرفی قبول چنین پیمان‌هایی باعث خواهد شد که صنایع ما پیشرفت کنند. در چنین پیمان‌هایی قرار نیست تولیدات صنعت کم شود. قرار است فرآیند تولید با استفاده از روش‌های نوین، طوری بهبود پیدا کند که راندمان صنعت بالا رود، و این بالا رفتن راندمان به معنی کم شدن انتشارات است.
به اعتقاد عباسپور، این یک عامل بازدارنده نیست که اتفاقا اگر این پیمان‌ها از طرف ایران عمل نشود باعث ایجاد محدودیت‌های بیشتر از سوی کشورهای صاحب فن‌آوری برای کشور ما خواهد بود.
امیدوار به اجلاس جهانی ریزگردها در تهران باشیم
عباسپور در پاسخ به سوالی در خصوص اجلاس جهانی ریزگردها در تهران هم می‌گوید: در داخل کشور و برای منشا داخلی ریزگردها دولت حرکت‌هایی را انجام داده است. معضل اصلی ما کشورهای همجوار و منطقه هستند. این کشورها و مخصوصا کشور سوریه به خاطر جنگی که با آن درگیر هست نمیتوان انتظار داشت که همراهی کند برای مسله ریزگردها.
به اعتقاد وی، مساله این هست که باید سازمان‌های بین‌المللی ورود پیدا کنند در این مسله و از نظر مالی کمک کنند. اما کشورهایی مثل کویت یا عربستان با جمهوری اسلامی ایران عناد دارند و همراهی نمی‌کنند. و شاید به نوعی راضی هم باشند که چنین اتفاقی برای کشور ایران بیفتد. بنابراین سیاست خارجی کشور باید به گونه‌ای عمل کند که مشکلات ریزگردها را از سطح مسایل ملی خارج و در منطقه مطرح کند. البته وزارت امور خارجه حرکت‌هایی را انجام داده است. اما باز هم باید سازمان‌هایی که به نوعی با سازمان‌های بین‌الملی درگیر هستند دست به دست هم بدهند و این معضل منطقه‌ای را ریشه یابی و حل کنند.
عباسپور در مورد بخشی ریزگردها با منشا داخلی هم گفت: به دلیل خشک شدن تالاب هورالعظیم، تالاب‌های گاوخونی و دیگر تالاب‌های کشور، کانون‌های ریزگردی به وجود آمده است که علت تشکیل کانون‌های ریزگرد داخلی هم عوامل زیادی دارد، به عنوان مثال سدسازی‌های سال‌های اخیر بر روی زرینه‌رود که تغذیه کننده دریاچه ارومیه بوده است.
وی ادامه داد: تعداد 27 سدی که بین سال‌های 80 تا 91 احداث شد، باعث شد حق‌آبه تالاب‌ها به سدها نرسد و مشکلات امروزی تالاب‌های کشور را به وجود آورد.
عباسپور به بدعهدی‌های افغانستان هم در خصوص هیرمند اشاره می‌کند که باعث خشک شدن هامون شده است و می‌گوید: براساس توافقی که با کشور افغانستان داریم باید حق‌آبه هامون تامین شود. از طرفی پروژه‌های سدسازی که افغانستان شروع کرده است و از طرفی مسایل سیاسی هم این وسط وجود دارد که اجازه نمی‌دهد آب به هامون برسد.
مدیریت آب نداریم، ریزگردها بیشتر می‌شوند
وی نبود مدیریت منابع آب در داخل کشور را این‌طور خلاصه می‌کند که: در داخل کشور هم برداشت بی‌رویه آب از سفره‌های آب‌های زیرزمینی داریم. در طی ده دوازده سال گذشته چندین متر سطح آب‌های زیرزمینی ما افت کرده است، این افت آب‌های زیرزمینی هم باعث خشک شدن بیشتر تالاب‌های کشور شده و هم نشست زمین را در دشت‌های کشور به همراه داشته است.
و در نهایت عباسپور به این نتیجه می‌رسد که: مشخص است که در مبحث ریزگردها غیر از فعالیت‌هایی که در داخل کشور صورت می‌گیرد بین وزارتخانه و سازمان‌های درگیر با آن، بایستی فعالیت‌هایی هم به صورت جدی برای همکاری‌های منطقه‌ای هم تداوم پیدا کند.
از طرفی نبایستی از بحث دانش فنی در این زمینه عقب ماند. بالاخره روش‌هایی وجود دارد که می‌توان از آن‌ها برای کنترل ریزگردها بهره برد.
عباسپور یکی دیگر از مشکلات زیست محیطی کشور را بحث تغییرات اقلیم می‌داند که کاملا به سیاست‌های بین‌المللی وابسته است و می‌گوید: ما مکانیزم کیوتو را داشیم. مجلس شورای اسلامی در سال 1383 پیمان کیوتو را تایید کرد اما متاسفانه ایران نتوانست از این پیمان چندان بهره‌ای ببرد.
ولی در COP21 کشور تعهدی دارد که تا سال 2020 تا چهار درصد و در صورتی که تحریم‌ها برداشته شود تا 12 درصد تولید گازهای گلخانه‌ای را کاهش دهد.
بنابراین ایران باید بتواند در فعالیت‌های حوزه‌های مختلف مثل صنعت، کشاورزی، حمل و نقل، نفت، مسکن و… از تکنولوژی‌های به روز استفاده کنیم که هم توان داخلی برای آن‌ها داریم و هم با همکاری‌ها و دیپلماسی بین‌المللی بتوانیم از کمک‌های دیگر کشورها در این زمینه استفاده کنیم.
عباسپور در خصوص مشکلات حاصل از کاهش بارش در ایران هم می‌گوید: این امر موجب می‌شود که منابع آب ما دچار مشکل شوند. بنابراین در این حوزه هم جای کار بسیار زیاد است. ما به مسله آبخیزداری توجه نکردیم. درحالی که در سال‌های 73 تا 75 آبخیزداری در راس برنامه‌های وزارت کشاورزی و سازمان مدیریت برنامه و بودجه وقت قرار گرفته بود.
او ادامه می‌دهد: بیش از 90 درصد منابع آبی ما در حوزه کشاورزی و با یک راندمان بسیار پایین استفاده می‌شود. اگر ما بتوانیم حتی ده درصد از این 90 درصد را حفظ کنیم می‌توانیم بسیاری از معضلات خودمان در این بخش را حل کنیم.
نقشه راه برای مشکلات محیط زیستی ترسیم شود
عباسپور با انتقاد از نبود برنامه ریزی و اقدامات جدی در این بخش می‌گوید: مثلا ما 350 هزار چاه غیر مجاز داریم. دلیل این معضل نبود کنترل‌هایی است که در سالیان پیش وجود داشته است. برای همین ما باید بر روی مباحث مختلفی مثل آب مجازی و الگوی کشت برنامه‌ریزی کنیم. در این زمینه‌ها علی‌رغم اینکه صحبت‌هایی شده و مسوولین مسائل را مطرح کرده‌اند اما در عمل آن‌طور که باید و شاید کاری صورت نگرفته است. ما هنوز الگوی کشت مشخصی نداریم. نقشه راهی برای این کار نداریم. مثلا در بعضی مناطق کشور ما آنقدر از یک محصول تولید می‌شود که خریدار ندارد و این محصول خوراک دام‌ها می‌شود. بعضی وقت‌ها هم یک محصول آنقدر کم تولید می‌شود که باید از خارج وارد شود. تمامی این مشکلات نیاز به برنامه‌ریزی دارد که ریشه آن برمی‌گردد به برنامه‌ریزی برای آب و منابع آبی کشور. در گذشته بسیار راجع به این مسایل صحبت شده است اما در عمل به حالت اجرا درنیامده است.
عباسپور در پاسخ به سوالی در خصوص بحث تنفس جنگل‌ها هم می‌گوید: این بخش کمبودهای زیادی دارد. باید یک تجدیدنظر عمیق در این خصوص انجام گیرد. یکی از اقدامات خوبی که در این خصوص انجام شده ولی کامل نبوده بحث تنفس جنگل‌هاست که مجلس تصویب کرده است. باید ببینیم آیا این مسایل بالاخره قابلیت اجرایی پیدا می‌کنند یا خیر.
عباسپور دلایل آلودگی هوای کلانشهرها را هم پیچیده می‌داند و می‌گوید: بخشی از آن برمی‌گردد به مدیریت کلانشهرها. به نظر من در زمینه آلودگی هوا سازمان‌های مختلفی مسوول هستند. شهرداری، صنایع، صنایع خودروسازی. و علل و عوامل بسیاری در این زمینه مطرح شده است. یکی از آن‌ها تولید بنزین داخلی در سال‌های 90 تا 92 بود. بنزینی که حد استاندارد بنزن در آن رعایت نشده بود. و یا بحث استاندارد صنایع خودرو هست. که به دلیل صحبت‌هایی که در مورد اشتغال مطرح می‌کنند حد کیفی استاندارد خودروها را رعایت نمی‌کنند و مشکلات هم طبیعتا تداوم پیدا می‌کند. یک فهرست بلندبالایی از این چرایی‌ها در مسله مدیریت آلودگی هوای شهری وجود دارد.
این استاد دانشگاه در خصوص همراهی دانشگاه‌ها با دولت برای حل مشکلات زیست محیطی کشور هم گفت: در دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات در دانشکده محیط زیست و انرژی، در مرکز مطالعات محیط زیست و انرژی، بحث ریزگردها هم مطرح شده و پروژه‌هایی در همین راستا تعریف شدهاند. یکی از این پروژه‌ها روش‌هایی است که برای کنترل ریزگرد می‌تواند مطرحشود. روش‌هایی که با استفاده از تکنولوژی‌های نانو می‌توان کنترل ریزگردها را انجام داد. موادی که این پروژه‌ها استفاده می‌شود به این ترتیب عمل می‌کند که مقدار کمی آب را تا حد زیادی در خودشان نگه می‌دارند و اجازه نمی‌دهند ریزگردها به حرکت دربیایند. در بحث کشاورزی و منابع طبیعی هم همکاری‌هایی داریم تا موضوعات چندگانه را بررسی کنیم. در بحث کشاورزی در حال تدوین پروژه‌هایی هستیم که ببینیم چه گونه‌‌های کشاورزی مناسب با آب و هوای کشور را می‌توان پرورش داد.
وی افزود: در رابطه با آلودگی هوا هم در این مرکز طرح‌های جامع آلودگی هوای کلانشهرهای کشور بررسی می‌شود، نقاط ضعف و قوتشان مشخص شود و برنامه‌های مدیریتی کنترل آلودگی هوا برای این شرح‌ها تدوین شود. مثلا شهرهایی مثل اراک و تبریز و یک بخش‌هایی از تهران در این مجموعه بررسی شده است. در سال 83 این اتفاق افتاد و برخی برنامه‌ها ارایه شد اما اجرای این برنامه‌ها باید همیشه تداوم داشته باشد. چون مسله ریزگردها و آلودگی هوا صرفا در قالب مسایل علمی نمی‌گنجد. در کنار آن مسایل مدیریتی و سیاسی هم مطرح هست که اهمیت خاصی دارند.
به گفته عباسپور، در دانشگاه شریف هم برنامه‌ریزی در ستاد مدیریتی این دانشگاه صورت گرفته است و زیر نظر دکتر کلانتری و دکتر تجریشی هم موضوع احیای دریاچه ارومیه مطرح است.
