نقش بحران آب در ناآرامی‌های اخیر برخورد ایران با الگوهای هشدار
نیجریه، سوریه، سومالی، و حالا… ایران. در هر کدام از این کشورها، به طرق گوناگون، یک بحران آبی باعث برخی ناآرامی‌های داخلی، مهاجرت‌های بزرگ، شورش و حتی یک جنگ تمام عیار شده است.
به گزارش خبرنگار بین‌الملل «انرژی امروز» نیویورک تایمز در گزارشی به بررسی بحران آب در ایران و ارتباط آن با ناآرامی‌های اخیر پرداخته است. در این گزارش آمده است:
در دوران تغییرات اقلیم، تجربیات این کشورها درس‌های بزرگی برای دیگران به همراه داشته است. انجمن جهانی آب این ماه هشدار داده است بحران جهانی آب در حال اوج گرفتن است و «33 کشور تا سال 2040 به شدت با کمبود آب مواجه خواهند شد».
بر اساس گزارش نیویورک‌تایمز، کمبود آب جرقه‌ای بر اعتراضات است: عدم دسترسی به آب منبع اصلی ناآرامی‌ها در هند است.
و این ناآرامی‌ها را گروه‌های تروریسیتی تشدید می‌کنند: گروه الشباب از خشکسالی در سومالی بهترین استفاده را کرد.
کمبود آب میتواند عامل مهاجرت‌های بسیار از حاشیه شهرها و روستاها به شهرهای بزرگ باشد: در تمام مناطق خشک کشور ساحل، جوانان مجبور به مهاجرت شده‌اند.
و در نهایت خشکسالی میتواند عامل قیام باشد: بوکوحرام در نیجریه، چاد و نیجر از این شکاف رخنه کرد.
و ایران، آخرین مثال از این دست کشورهاست که بحران آب در طولانی مدت، نارضایتی‌ها را گسترش داده است. این امر ابتدا در شهرهای کوچک نمود یافته، شهرهایی که پیش از این هم جزو تفتیده‌ترین شهرهای جهان بوده‌اند.
کشاورزان تهی‌دست شده‌اند، و دریاچه‌ها تبدیل به کاسه‌های گرد و غبار. میلیون‌ها نفر در حال کوچ هستند و بی‌کاری عامل گسترش نارضایتی در میان جوانان شده است. و حالا با خشکسالی هم دست و پنجه نرم می‌کنند، خشکسالی که حداقل 14 سال طول کشیده است.
به طور خلاصه، بحران آب، چه طبیعی چه با مدیریت ضعیف بشر، در هر دو حالت میتواند هشدار آغاز مشکلات باشد.
پنلی از ارتش ایالات متحده در ماه دسامبر هشدار داد که کمبود آب، که به کمبود آب شیرین تعبیر می‌شود، به صورت یک فاکتور در حال رشد در دنیا و در نواحی مستعد تنش خود را نشان می‌دهد.
با افزایش جمعیت جهان و تاثیرات تغییرات اقلیم، چالش‌های کمبود آب هم با آن افزایش می‌یابد.
تغییرات اقلیم ایران را گرم‌تر و خشک‌تر می‌کند. عیسی کلانتری، وزیر سابق کشاورزی ایران، می‌گوید که بحران آب اگر به حال خود رها شود، ایران را نامساعد برای زندگی خواهد کرد به‌طوری که 50 میلیون ایرانی باید این کشور را ترک کنند.
آیا آب دلیل ناآرامی‌های اخیر ایران بود؟
نیویورک تایمز در پاسخ به این سوال می‌نویسد: نه تماما. آب به تنهایی آتش اعتراضات را روشن نکرده است. اما دیوید میشل، تحلیل‌گر مرکز سیمسون، کمبود آب را، چه به صورت قطع آب در شهرها و چه به صورت خشک شدن چاه‌های روستایی، و چه به صورت طوفان گرد و خاک برخاسته از دریاچه در حال خشک شدن ارومیه، یکی از عمده‌ترین نشانه‌های شکست دولت در ارائه خدمات اصلی به مردم می‌داند.
او می‌گوید «آب دولت‌ها را سرنگون نمی‌کند اما بخشی و در برخی شهرها، بخش مهمی از بی‌تدبیری‌ها و ناامیدی‌هاست».
او ادامه می‌دهد «مدیریت آب مهمترین چالش سیاسی دولت است».
چطور وضع تا به این حد بد شد؟
همچون سایر کشورها، از هند گرفته تا سوریه، بعد از انقلاب سال 1979، ایران تصمیم گرفت در تولید مواد غذایی به خودکفایی برسد. اما همانطور که کاوه مدنی، متخصص آب در ایران، می‌گوید معنی این خودکفایی این بود که دولت کشاورزان را تشویق به کاشت محصولات کشاورزی چون گندم در سراسر کشور کرد.
دولت به کشاورزان برق رایگان یا ارزان داد از طرفی گندم‌ها را به قیمت خوبی خرید، و این مشوقی شد برای کشت بیشتر و گندم بیشتر و استخراج بیشتر و بیشتر آب‌های زیرزمینی.
نتیجه چه شد: کلودیا صادوف، گردآوری کنند گزارش بحران آب در ایران برای بانک جهانی، می‌گوید «25 درصد از کل آبی که از آب‌خوان‌های زیرزمینی، رودها و دریاچه‌ها برداشته شد از مقداری که بایستی جایگزین شود بیشتر شد».
هم‌اکنون ایران سریع‌ترین میزان کاهش آب‌های زیرزمینی در دنیا را دارد و بر اساس محاسبات میشل 12 استان از 31 استان این کشور «تا 50 سال آینده به طور کلی آب‌های زیرزمینی خود را از دست خواهند داد». در بخش‌هایی از کشور هم کاهش سطح آب‌های زیرزمینی باعث فرونشست زمین شده است.
آب یک ابزار سیاسی است و سپاه سدهایی را در اقصی نقاط این سرزمین ساخت تا آب را به نقاط کلیدی و حساس برساند. در نتیجه بسیاری از دریاچه‌های ایران خشک شد. از آن جمله، دریاچه ارومیه، بزرگ‌ترین دریاچه آب شور ایران، که حالا 90 درصد اندازه خود را از دهه 1970، و انقلاب ایران، از دست داده است.
آیا تغییرات اقلیم هم نقشی داشته است؟
نیویورک تایمز می‌نویسد: بر اساس اعلام دولت ایران، این کشور پیش‌بینی کرده است که تا سال 2030 حدود 25 درصد از منابع آب‌های سطحی، بارش باران و برف کاهش یابد.
بر اساس اعلام پنل بین‌المللی تغییرات اقلیم IPCC در این منطقه به طور کلی تابستان‌هایی داغ‌تر پیش‌بینی شده است و انتظار می‌رود با این روند 2 تا سه درجه هم دما افزایش یابد. بارش باران هم 10 درصد کاهش یافته است.
در مطالعه‌ای که در سال 2015 دو نفر از محققین موسسه تکنولوژی ماساچوست انجام دادند پیش‌بینی شد که با روند کنونی افزایش دما «درجه حرارت بسیاری از شهرهای عمده در این منطقه از درجه حرارت مناسب برای بقای بشر بالاتر خواهد رفت».
برای رهبران کشورهایی که با کمبود آب مواجه هستند، سوریه درس خوبی است. خشکسالی این کشور، از سال 2006 تا 2009 طول کشید، و باعث آغاز یک مهاجرت بزرگ از روستاها به شهرها شد و بعد از آن بی‌کاری در بین جوانان شدت یافت.
ناامیدی بالا گرفت. و در سال 2011، اعتراضات خیابانی شروع شد که با برخورد دولت بشاراسد مواجه شد.
این یعنی جوشش ناامیدی سوری‌ها تحت رهبری بشاراسد.
و جنگ داخلی آغاز شد و سیمای خاورمیانه را دگرگون کرد.
جولیا مک‌کویید، رییس موسسه تحقیقاتی به نام CNA، می‌گوید «آب مستقیما تنش ایجاد نمی‌کند، بلکه میتواند کاتالیزور تنش باشد. آب میتواند باعث تجزیه سیستم شود».
